Wiek rozumu i początki nowych założeń urbanistycznych

1. Wiek rozumu i początki nowych założeń urbanistycznych В XVIII в. наблюдается быстрое увеличение количества городов в России. Если к концу XVII в. число городов достигало 250, то в середине XVIII в. их было уже ок. 400. А город, как пишет С. С. Миняло, «становится в значительно большей степени средой распространения тех явлений общественно-культурной жизни, которые были связаны с утверждением новой культуры, новых эстетических веяний, основанных на началах светскости и рационализма. Именно в городе возникают новые социально-культурные учреждения – светские школы, Академия наук, университет, библиотеки и т.д. Возрастает роль города как проводника культурного влияния на сельскую местность по сравнению с XVII веком». Wzrost liczby miast. Koniec w. XVII – ok. 250, poł. XVIII w. – ok. 400. Miasta jako ośrodki nowej sekularyzowanej kultury (tu pojawiają się świeckie szkoły, Akademia Nauk, uniwersytet, biblioteki). Eliza Małek

2. Próby „europeizacji” Moskwy Eliza Małek

3.  Стремление Петра вырваться к «Европии», опираясь на собственный и зарубежный архитектурный опыт, в Москве еще не дало перевеса в пользу нового и закончилось компромиссно. Переход к новому качеству, – утверждает В. В. Кириллов, – оказался возможным лишь в ситуации Петербурга, где была сделана еще одна попытка создать европейское, но теперь уже на новом, совсем пустом месте, соотносимом не с Москвою, а с масштабами всей страны, поставив город на самой границе с Западом близ побережья Балтийского моря. Поначалу использование здесь опыта организованного строительства городов XVII в. не увенчалось успехом. Петербург, сложившийся к 1712 г., когда он не был еще столицей, потом весь перестраивался руками иностранцев на «европейский манир».(Кириллов). Dążenie Piotra I do dorównania Europie (wywołane jego obcowaniem z cudzoziemcami w Niemieckiej kolonii w Moskwie i za granicą) w starej stolicy nie mogło się udać. Eliza Małek

4. Decyzja o budowie Petersburga powstała w głowie cara Piotra I (1682-1725) w okresie wojny północnej (1700-1721). Po zwycięstwie nad Szwedami zrozumiał, że marzenie jego przodków o dostępie do Morza Bałtyckiego może się ziścić. Kapitulacja szwedzkiej twierdzy Noteburg (1702) u źródeł Newy i twierdzy Nienszac (1703) położonej u ujścia tej rzeki do Zatoki Fińskiej otwierały Rosjanom upragniony dostęp do Bałtyku. Aby zwycięstwo przypieczętować, trzeba było zdobytą przestrzeń zagospodarować i umocnić. Po naradzie wojennej Piotr zadecydował, że wykorzysta do tego celu Noteburg (dawny Orieszek), który przemianował na Schlüsselburg, czyli miasto-klucz, i rozpoczął poszukiwanie miejsca na założenie nowej fortecy. Wybór padł na wyspę Lust-Eland, czyli Wesołą (albo Zajęczą) Wyspę, usytuowaną pomiędzy dwiema odnogami Newy, gdzie 16 maja (27 maja wg nowego stylu) 1703 r. położył kamień węgielny pod budowę nowej twierdzy. Eliza Małek

5. Eliza Małek

6. A. G. Rudakow, Domek Piotra 29 czerwca rozpoczęto tam budowę drewnianego soboru pod wezwaniem św. św. Piotra i Pawła, a samej twierdzy nadano nazwę Sankt Petersburg. Później zaczęto ją nazywać Pietropawłowską, choć w oficjalnych dokumentach nazwa taka nie występuje. Budowa nadzorowana przez Piotra I i jego najbliższych współpracowników (Aleksandra Mienszykowa, Lwa Naryszkina, Nikitę Zotowa, Trubeckiego i Gawryłę Gołowkina) postępowała szybko, głównie dzięki wykorzystaniu ok. 15 000 jeńców szwedzkich. Eliza Małek

7. Twierdzę otoczono wałami ziemnymi i bastionami. 14 maja 1704 r. oddano z wałów pierwszą salwę armatnią na cześć kolejnego zwycięstwa Rosjan nad Szwedami. 28 września 1704 r. w liście do Mienszykowa car po raz pierwszy nazwał Petersburg „stolicą”, co daje prawo przypuszczać, że już wtedy myślał o budowie miasta, a nie tylko twierdzy. Dla siebie kazał zbudować na brzegu Newy drewniany domek, towarzyszący mu wielmoże również wznosili drewniane, a później murowane domy dla swoich potrzeb. Eliza Małek

8. Wnętrze domku Piotra I Eliza Małek

9. Twierdza Pietropawłowska • Według petersburskiej legendy 300 lat temu Piotr I, obchodząc Wyspę Zajęczą, wyciął dwa kawałki darni, które ułożył jeden na drugim na kształt krzyża, mówiąc: „Tu będzie miasto!”. Potem wziął łopatę i zaczął kopać rów. Wtedy nad Wyspą Zajęczą pojawił się orzeł i zaczął szybować nad carem. Kiedy rów osiągnął długość 2 arszynów, a stało się to 16 maja 1703 r., w dzień Świętej Trójcy, car włożył do kamiennej skrzynki, poświęconej przez popa, złotą szkatułę z relikwiami Andrzeja Apostoła, każąc na wieku wyryć napis: „Roku Pańskiego 1703, maja 16, Wielki Hosudar Car i Wielki Książę Piotr Aleksiejewicz, Samodzierżca Wszech Rosji, założył miasto Sankt Petersburg”. Położywszy kamień węgielny pod budowę miasta, car, jak głosi legenda, własnoręcznie zbudował sobie drewniany domek i rozpoczął budowę drewnianej cerkwi pw. św. Trójcy. Eliza Małek

10. Tyle legenda. Najstarszą budowlą Petersburga była Twierdza Pietropawłowska, która jest naszym pierwszym celem. Pomyślana jako obiekt obronny z bastionami wyposażonymi w armaty, była w istocie więzieniem. Masywne kamienne ściany i wydzielone cele miały służyć jako miejsce odosobnienia. Budowę twierdzy nadzorował sam car, a pod jego nieobecność ktoś z jego najbliższego otoczenia. Eliza Małek

11. Petersburg 1720 r. oczami Polaka • Kto by chciał miasto Petersburg należycie opisać, powinien by być tam przed założeniem miasta i widzieć, co na tem miejscu było, gdzie teraz wielkie murowane miasto pobudowano. Rzeka wielka, Newa, szeroka i głęboka płynie przez miasto, oraz odnogi jej i kanały przestronne, nad któremi regularnie miasto osiadło. Na tem to miejscu, jakom się dowiedział, było niegdyś chałup 15 zamieszkałych przez rybaków szwedzkich. Po zajęciu tej okolicy przez Moskali spalono tę wieś, a car JMC kazał sobie tu postawić chałupkę maleńką o dwóch izdebkach, w których mieszkał. Chałupka ta teraz jeszcze stoi pokryta dachówką, lecz bez okien, ale dla lepszego jej zachowania otoczona parkanem; stoi ona między Collegium Senatorum a pałacem Jagarynowym niedaleko rzeki. Tu mieszkając kreślił car plan miasta i rozmierzał brzegi rzeki, jej odnogi i kanałów. Miasto jest dziś już wielkie, a coraz więcej je zabudowują i jeżeli car jaki wiek jeszcze pożyje, wielką z niego utworzy machinę. • Petersburg w roku 1720 według opisu Polaka, „Przewodnik Naukowy i Literacki” 1877, t. V. Eliza Małek

12. Geometryzm przestrzeni miejskiej • Pierwsze kompleksowe koncepcje urbanistyczne nowej stolicy przedstawili zaproszeni przez Piotra I architekci – Włoch urodzony w Szwajcarii – Domenico Trezzini i Francuz Jan Baptysta Leblond. • Trezzini chciał rozbudować miasto na Wyspie Wasilewskiej i zaproponował, aby teren wyspy pocięto w regularną szachownicę, stworzoną przez 3 główne równolegle usytuowane prospekty, poprzecinane liniami, które miały się stać, ale nigdy nie stały się kanałami. • Koncepcja urbanistyczna Leblonda, który w 1716 r. na zaproszenie Piotra przybył nad Newę, zakładała natomiast, że miasto będzie miało formę ogromnej owalnej twierdzy. Architekt uwzględnił w swoim planie już istniejące obiekty (np. Twierdzę Pietropawłowską i Admiralicję) oraz – podobnie jak Trezzini – zaplanował podział przestrzeni miejskiej na geometrycznie doskonałe układy linii, kanałów i ulic, nie brał jednak pod uwagę trudnych warunków klimatycznych. Eliza Małek

13. Projekt Leblonda, 1717 r.Projekt wzorcowego domu dla dobrze urodzonych Eliza Małek

14. План Санкт-Петербурга И.Б.Хоманна. 1716–1718 Eliza Małek

15. Новые принципы градостроительства сочетались с прививкой новой архитектурной «моды». Новый (и в то же врмя единый) характер городской застройки новой столицы создается благодаря системе типовых зданий. Их основой стали разработанные видными иностранными архитекторами (Д. Трезини и Ж.-Б. Леблоном) проекты одно- и двухэтажных жилых домов (см. рисунки ниже) для «подлых» и для «именитых» петербуржцев. Eliza Małek

16. Jednolitość architektoniczną Petersburga uzyskiwano dzięki zastosowaniu zasady typowości. Trezzini zaprojektował dwuizbowy domek dla „podłego ludu” i nieco większy dla bardziej zamożnych, choć również z niższego stanu (rys. D. Trezzini, Projekty wzorcowych domów „dla podłego ludu”], a Leblond – piętrowy dom dla dobrze urodzonych (J. Leblond, Projekt wzorcowego domu dla dobrze urodzonych/ rys.]. Wkrótce potem Piotr sfinasował budowę jednego typowego domu, aby wszyscy mogli zobaczyć, jak powinni budować własne siedziby. Rozmiary budowli można było powiększać poprzez sumowanie podstawowego modułu (tak np. budowano Pałac Letni Piotra I). Eliza Małek

17. Zasada typowości (modele domów Domenico Trezzini) Eliza Małek

18. Nowością, która w sposób zasadniczy różniła Petersburg od pozostałych miast rosyjskich, było budowanie wolno stojących domów wzdłuż linii ulicy, w równych odległościach pomiędzy budynkami, które łączono ogrodzeniami. Wolno stojące domy tworzyły jakby jedną wspólną fasadę (często też stykały się ścianami szczytowymi, dzięki czemu zużywano mniej deficytowego materiału, jakim na tym terenie był kamień). Dbano o to, aby główne fasady były zwrócone ku ulicy, rzece lub kanałowi. Eliza Małek

19. Nieznany autor, Gmach Dwunastu kolegiów (druga połowa XVIII w.) Eliza Małek

20. wybudowany w latach 1722 – 1744 wg projektu Domenica Trezziniego z przeznaczeniem dla wyższych instytucji państwowych. Zgodnie z pomysłem Piotra I kompleks ten, składający się z dwunastu połączonych ze sobą korpusów, stanowiących całość, miał symbolizować jedność aparatu państwowego Rosji – dziesięciu kolegiów, czyli ministerstw, oraz senatu i synodu. Eliza Małek

21. Charakterystyczną cechą architektury petersburskiej początku XVIII w. były też kryte dachówką łamane mansardowe dachy. Ozdabiano je okienkami oświetlającymi poddasze (lukarnami). Pozostałe otwory okienne były proste, ale obwiedzione dekoracyjnymi „nalicznikami”, plastyka ścian mało wyrazista, bez wyraźnych występów i wgłębień, co jednak rekompensowały pomalowane na zdecydowane kolory tynki. Eliza Małek

22. Rosjanie przyzwyczajeni do budownictwa drewnianego, w którym byli mistrzami, z trudem oswajali się z kamienną architekturą, dlatego wewnętrzne ściany i sufity murowanych domów zazwyczaj tynkowano, a w bogatych domach obciągano wzorzystymi tkaninami lub wykładano drewnem. Piece, a czasem i całe ściany, np. niektóre komnaty pałacu Mienszykowai Pałacu Letniego Piotra I, wykładano też holenderskimi niebiesko-białymi kafelkami. Nowością były także duże okna, a w wystroju pokojów mieszkalnych obrazy (a nie – jak dotychczas – ikony!!!) i lustra wieszane na ścianach, parkiety, europejskie meble i zastawa stołowa. Domy ogrzewano piecami, czasem wydzielając w nich letnią i zimową (ogrzewaną) stronę. Eliza Małek

23. Letni pałac Piotra 1710-1714 (D. Trezzini) Eliza Małek

24. А. ZUBOW, PETERSBURG - WIDOK NA TWIERDZĘ PIETROPAWŁOWSKĄ I PLAC TROICKI (1721)] Eliza Małek

25. Набережные величавой Невы и ее притоков постепенно укреплялись и одевались камнем, в городе строились корабельные верфи и заводы, работающие для флота, армии и царского двора. Nabrzeża Newy i jej dopływów stopniowo były umacniane kamiennymi płytami, w mieście budowano stocznie i fabryki pracujące na potrzeby floty, armii i dworu carskiego. Eliza Małek

26. Новшества петровского времени не ограничивались заменой традиционного деревянного строительства каменным. Изменения коснулись и внутреннего убранства жилых домов, и окружающего их пространства. Граф М. М. Щербатов, помнивший былые времена, писал с негодованием, что в допетровское время никому и в голову не приходило тратить столько денег на лишнию с его точки зрения расточительность, что даже царь и бояре обходились помещениями небольшими по размерам и обставленными самой необходимой мебелью. Innowacje w zakresie budownictwa nie ograniczały się do zastępowania tradycyjnego budownictwa drewnianego – kamiennym. Zmiany dotyczyły także wyposażenia wnętrz i przestrzeni otaczającej nowe domy. Hrabia M. Szczerbatow, który dobrze pamiętał dawne czasy, pisał z oburzeniem, że w czasach przedpiotrowych nikomu do głowy nie przychodziła myśl o tym, żeby tracić tyle pieniędzy na zbyteczne z jego punktu widzenia wydatki, że nawet carowi i bojarom wystarczały niewielkie pokoje wyposażone w najbardziej niezbedne dla życia meble. Eliza Małek

27. Pałac Mienszykowa - pierwszego gubernatora i budowniczego Petersburga, jednego z najwierniejszych współpracowników Piotra I. Jest to pomnik architektury i historii o wyjątkowym znaczeniu. Jeden z najwcześniejszych kamiennych pałaców nowej stolicy, zbudowany w latach 1710 – 1714 przez Giovanniego Fontanę i Gottfrieda Johannesa Schädela w stylu wczesnego baroku, to budynek dwupiętrowy, kryty łamanym dachem z mansardowymi oknami po raz pierwszy w Rosji wykonanymi ze szkła. Wspaniale wyposażone wnętrza i gościnność gospodarza sprawiły, że pałac stał się ośrodkiem społecznego i politycznego życia młodej stolicy. To tutaj organizowano przyjęcia dyplomatyczne, omawiano plany operacji wojennych i zabudowy miasta, a także bawiono się na „assamblejach”. Eliza Małek

28. "Дом светлейшего князя Меншикова". С гравюры А. Ростовцева. 1716 г. Eliza Małek

29. wygląd dzisiejszy Eliza Małek

30. Wnętrza pałacowe

32. Architektura sakralna • Europejskość nowej stolicy jeszcze bardziej rzucała się w oczy w architekturze sakralnej. Już zbudowany przez D. Trezziniego na wzór protestanckiej kirki sobór św. św. Piotra i Pawła na terenie Twierdzy Pietropawłowskiej niczym nie przypominał kopulastych trójnawowych soborów rosyjskich, a stojąca obok strzelista wielokondygnacyjna dzwonnica nie była wcale podobna do dzwonnic Nowogrodu, Pskowa czy stołecznej Moskwy. Eliza Małek

33. SOBÓR PIETROPAWŁOWSKI ZA CZASÓW PIOTRA ( W TLE SOBÓR TROICKI) Eliza Małek

34. Ogrody i parki Dużą część miasta zajmowałyregularne parki,które zaczęto tu zakładać już w 1704 r. Najpierw powstał Ogród Letni Piotra I, później Ogród Jekateryninski (1711-1724, w rezydencji Katarzyny I), ogród przy budynku Dwunastu Kolegiów, Ogród Michajłowski (przebudowany w latach 1741-45 i w 1825), wreszcie ogrody wokół pałaców wielmożów. Eliza Małek

35. Eliza Małek

36. Letni sad Piotra I (grawiura 1716 r.) Eliza Małek

37. Nowa stolica Budowa Petersburga postępowała na tyle szybko, że już w 1710-1711 r. Piotr I nakazał wysokim urzędnikom, a w ślad za nimi senatorom i ministrom, przeprowadzkę ze starej do nowej stolicy. W 1712 r. do Petersburga przenieśli się dyplomaci. Zaczęto też akcję przesiedlania szlachty. Piotr hojnie przydzielał wszystkim działki, zmuszając do budowania nowych siedzib. Eliza Małek

38. Rozdzielono to miasto na bardzo wielkie spatium, w którem każdy senator, minister i bojarzyn powinien mieć pałace, niejeden i trzy postawić musiał, kiedy kazano. Szczęśliwy był ten, któremu grunt na suchem miejscu wydzielono, ale komu w udział dostały się błota i trzęsawiska, zagrzał sobie czoła niż ugruntował fundamenta i niźli las wykopał, bo im bliżej morza, tem grunt niższy i błotniejszy. Teraz jeszcze, choć pałace już pokończone, trzęsą się, gdy wózek koło nich przejeżdża, i to dla słabego fundamentu. Strona ta ma już pozór miasta, posiada pałace, szluzy i wielkie budynki z oficynami i wszelkiemi wygodami i dalej jeszcze ku Kronstatowi jest niemało miejsca, gdzie się już zaczynają murować i budować i gdzie już kilka tysięcy mieszczan osiadło aż po samo morze. Petersburg w roku 1720 według opisu Polaka, „Przewodnik Naukowy i Literacki” 1877, t. V Eliza Małek

39. Powierzchnia miasta była początkowo niewielka, ale już w latach 20. XVIII w. na niskich brzegach Newy, na wyspach wyrosły szeregi jednopiętrowych domów, nad którymi górowały iglice cerkwi przypominające maszty statków. Centralna część miasta powstawała na lewym brzegu Newy, a ulice rozchodziły się promieniście od centrum na odległość 1-2 km. Jedna z nich, nazwana Newską Perspektywą (poźniejszy Newski Prospekt) prowadziła na wschód przez błoto i lasy aż do rzeki Fontanki, która do końca XVIII w. stanowiła naturalną granicę miasta. Za Fontanką ciągnęły się już lasy pełne dzikiego zwierza. Fasady domów zwrócone były ku ulicom i nabrzeżom, rzekom i kanałom, nie odgradzano ich od ulic (jak w innych miastach rosyjskich) murem czy parkanem. Eliza Małek

40. W mieście, które powstało poprzez „obudowę” pogranicznej twierdzy, kwitł przemysł wojenny. Wokół stoczni (Admiralicja) wyrosły liczne manufaktury produkujące materiały na potrzeby przemysłu okrętowego, na Ochcie i w Siestroriecku powstały fabryki broni i amunicji, pojawiły się manufaktury produkujące luksusowe materiały (brokat, gobeliny, jedwab, sukno, zastawę stołową, kryształy, lustra) dla potrzeb dworu i wielmożów. Szybko rosła liczba mieszkańców, osiągając w r. 1725 (roku śmierci Piotra I) liczbę 40 000. Eliza Małek

41. Dwa lata panowania Katarzyny I (1725-1727) nie zmieniły rytmu życia stolicy, zagrożenie dla jej dalszego rozwoju pojawiło się po objęciu tronu przez syna carewicza Aleksieja, Piotra II, który na przekór woli dziada zdecydował się przywrócić Moskwie status stolicy. W styczniu 1728 r. dwór carski, a za nim cała administracja, opuścił Petersburg, zostawiając nie wykończone pałace i domy. Los okazał się jednak łaskawy dla Północnej Palmiry (jak nazywano Petersburg w XVIII w.). Po niespodziewanej śmierci Piotra II w 1732 r. na tron wstąpiła bratanica Piotra I – Anna Joannowna, która zadecydowała o powrocie dworu i urzędów nad Newę. Petersburg znów zaczął się budować i rozszerzać swoje granice. Eliza Małek

42. Nieszczęście pomogło... Po pożarach 1736 i 1737 r., który strawił całą niemal drewnianą zabudowę na obszarze między Mojką a ul. Milionową (Niemiecką), powołano Komisję do Spraw Budowy Sankt Petersburga pod przewodnictwem Piotra Jeropkina. Opierając się na pomiarach geodezyjnych i uwzględniając charakter istniejącej zabudowy, Komisja ostatecznie zatwierdziła układ promienisty, który do dzisiaj wyznacza historyczne centrum Petersburga. Na planie generalnym miasta wytyczono trzy prospekty wychodzące od Admiralicji: Newski, Wozniesienski i Gorochowy. Miasto podzielono na pięć dzielnic, planując dla każdej z nich inny charakter zabudowy. Z planów tych najpełniej zrealizowano plan zagospodarowania Wielkiej Perspektywy, która ukazem z dnia 20 kwietnia 1738 roku została przemianowana na Newską Perspektywę (a później na Newski Prospekt). Eliza Małek

43. Petersburg się bawi Piotr lubił się bawić i swoich poddanych zachęcał do hucznego biesiadowania z udziałem kobiet. Wprowadzone w r. 1718 specjalnym ukazem „assambleje” dały początek licznym balom i maskaradom, które przez następne stulecia stanowiły ulubioną rozrywkę dworu carskiego, służąc nie tylko zabawie, ale i celom propagandowo-politycznym (szczególnie w XVIII w.). Maskarady odbywały się albo w okresie świąt (na Boże Narodzenie, Nowy Rok), albo z okazji koronacji czy wjazdu cara do stolicy wg z góry zaplanowanego scenariusza, nierzadko poprzedzały je wielodniowe próby. W maskaradzie z okazji przeniesienia relikwii św. Aleksandra Newskiego do Petersburga w 1724 r. uczestniczyło ok. 6000 osób. Eliza Małek

44. Po śmierci Anny Joannowny na tronie osadzono małoletniego Joanna Antonowicza, w którego imieniu sprawowała rządy Anna Leopoldowna, wnuczka, przyrodniego brata Piotra I Iwana V, wspomagana przez swoich niemieckich ministrów. Nocą 25 listopada 1741 r. w wyniku przewrotu pałacowego tron objęła córka Piotra I. Lata panowania Elżbiety Piotrowny (1741-1762) to nowy znaczący etap w rozwoju Petersburga. Za jej rządów miasto wzbogaci się o wspaniałe obiekty sakralne i budowle świeckie. Nowym blaskiem zajaśnieją też podmiejskie rezydencje, głównie Peterhof. Eliza Małek

45. Dwór Elżbiety Piotrowny i domy jej wielmożów kipiały od przepychu. Słynąca z upodobania do zabaw caryca była zwolenniczką baroku, przypominającego nieco wiedeńskie rokoko. Jej nadworny architekt, Włoch z pochodzenia, B. Rastrelli, świetnie zrozumiał potrzeby władczyni, łącząc monumentalny rozmach z niezwykłą dekoracyjnością i dbałością o każdy szczegół. Taki kształt otrzymał przebudowany przez Rastrellego Pałac Zimowy (1754-62) oraz pałace w rezydencjach podmiejskich – Peterhofie (1747-52) i Carskim Siole (1752-57). Eliza Małek

46. Kompleksowe myślenie architektów i urbanistów sprawia, że w połowie w. XVIII budowle sakralne wraz z charakterystycznymi dla tego typu obiektów cechami (złocone kopuły, dzwonnice) włączano w zespoły budynków pałacowych (np. w pałacuJekateryninskim w Carskim Siole, w pałacu Aniczkowskim w Petersburgu). Jednocześnie budowano nowe ważne obiekty sakralne, spośród których najciekawsze to monaster Smolny i sobór św. Mikołaja zaprojektowany przez Sawwę Czewakinskiego. Eliza Małek

47. Lata panowania Elżbiety były stosunkowo spokojne, toteż miasto rozrasta się, przybywa ludności (w połowie stulecia liczy już 95 000 mieszkańców). W mieście buduje się nie tylko pałace, ale też mnóstwo domów czynszowych, sklepów i aż 14 rynków. W 1753 r. powstają pierwsze banki (Bank Kupiecki i Bank Szlachecki). Ruch na ulicach zwiększył się wówczas do tego stopnia, że władze zmuszone były wprowadzić kary za zbyt szybką jazdę karet. Niemniej jednak Petersburg lat 40.-60. XVIII w. wciąż jeszcze był miastem na tyle młodym, że zwarta zabudowa (pałace, rezydencje, dwory szlacheckie, gmachy urzędów i budynki manufaktur) sąsiadowała z rozległymi obszarami dzikiej przyrody i drewnianymi chałupkami ludności miejskiej. Eliza Małek

48. Teatr Warto też pamiętać, że Elżbieta, będąc miłośniczką teatru i muzyki, sprzyjała rozwojowi tych sztuk. Do Petersburga przyjeżdżają trupy teatralne z Niemiec, Włoch i Francji, z Jarosławia ściąga do stolicy teatr Fiodora Wołkowa, powstają pierwsze stałe sceny teatralne (najpierw niemieckie, później rosyjskie). Wydarzeniem wielkiej wagi było otwarcie w 1756 r. pierwszego stałego teatru dramatycznego (występowali w nim aktorzy z trupy Wołkowa, dyrektorem został poeta i dramaturg Aleksander Sumarokow). W 1750 r. Elżbieta wydała ukaz zezwalający na urządzanie „wieczorków z przyzwoitą muzyką” i „wystawianie rosyjskich komedii” w domach prywatnych, co pozwoliło na zakładanie domowych teatrów. Eliza Małek

49. Córka Piotra dbała też o rozwój założonej przez ojca Akademii Nauk, za jej panowania Michaił Łomonosow jako pierwszy z Rosjan uzyskał stanowisko profesora tej zdominowanej przez Niemców placówki naukowo-dydaktycznej. W Petersburgu powstają nowe szkoły, a wśród nich Akademia Sztuk Pięknych (1757) i Korpus Paziów (1759), których absolwenci zasilą szeregi artystów i dobrze wyszkolonych oficerów. Eliza Małek

50. Ludność • 1700 – kilkanaście chałup • 1712 – przesiedlono do nowej stolicy 1000 rodzin szlacheckich, 500 rodzin kupieckich, 500 handlarzy i ok. 2.000 rzemieślników. • 1730 – ok. 70.000 mieszkańców • 1750 – ok. 95 000 mieszkańców • Koniec XVIIIw. –ponad 200.000 mieszkańców Eliza Małek