Joanna Ryba Drużyna harcerska w systemie edukacyjno- -wychowawczym szkoły

1. 75 lat Czarnej Czwórki Konferencja historyczno-metodyczna Harcerstwo wczoraj, dziś i jutro Joanna RybaDrużyna harcerska w systemie edukacyjno--wychowawczym szkoły Gdynia, dnia 29 września 2006 r.

2. Cóż więc stało się z polskim modelem wychowania, kształtującym od pokoleń, mimo licznych dziejowych zawirowań, ludzi prawych, szlachetnych, odważnych, honorowych, oddanych ojczyźnie? • Czyżby nagle niedawno przyszłe na świat pokolenia Polaków skupiły w sobie same negatywne cechy? • Czyżby młodzi ludzie nie pozwalali kształtować swoich charakterów?

3. Gdzie tkwi przyczyna niepowodzeń wychowawczych? Czy nie nadszedł czas, byśmy zauważyli i przyznali: • że realizowany system wychowawczo-- edukacyjny nie nadąża za wyjątkowo szybkimi przemianami społeczno-kulturowymi; • że z różnych przyczyn jest niewydolny; • że wymaga mądrych, przemyślanych, dokonanych z wyobraźnią zmian, opartych na bezpośredniej pracy z dzieckiem, a nie zmian administracyjnych.

4. DEFINICJA Wychowanie, to całokształt wpływów i zamierzonych oddziaływań środowiska społecznego oraz przyrodniczego na człowieka, kształtujących jego rozwój i osobowość oraz przygotowujących go do życia w społeczeństwie.

5. Oddziaływanie to ma wpływ na: • stosunek jednostki do otaczającego świata; • kształtowanie się systemu wartości i norm; • kształtowanie się celu życia; • przekazuje jednostkom dziedzictwo kulturowe; • przekazuje jednostkom wzory zachowań; • utrzymuje ciągłość kulturową społeczeństw; • przygotowuje do uczestnictwa i przekształcania rzeczywistości społecznej;

6. Naczelny cel wychowania, to: ukształtowanie osobowości wolnej, która kierując się własną wolą, dokonywać będzie wyborów zgodnych z moralnymi zasadami oraz funkcjonować w środowisku, którego jest ogniwem.

7. Kto jest odpowiedzialny za wychowanie? Wyróżniamy: • wychowanie naturalne pod wpływem środowiska w którym jednostka funkcjonuje – za które odpowiedzialna jest przede wszystkim rodzina, a także obyczaje, religia i kontakty społeczne, np. grupa rówieśnicza; • wychowanie instytucjonalne czyli celowe, planowe oddziaływanie instytucji wychowujących, takich jak: przedszkola, szkoły, internaty, domy dziecka; • samowychowanie;

8. W wychowaniu najważniejszą rolę pełnią autorytety

9. W jaki sposób przebiega wychowanie • Proces wychowawczy przebiega przede wszystkim w oparciu o naśladowanie zachowań osób, z którymi dziecko, młody człowiek przebywa, z którymi się styka, które mu imponują; • Werbalne sposoby przekazywania treści wychowawczych, choć bardzo ważne, schodzą na drugi plan, a najistotniejszą ich cechą musi być spójność, szczerość i konsekwencja;

10. Aby proces wychowawczy był skuteczny: • Dziecko, młody człowiek powinien być traktowane z szacunkiem; • Otoczenie dziecka, młodego człowieka powinno wyznawać ten sam system wartości; • W podobnych sytuacjach powinien występować ten sam wzorzec zachowań; • Działania wychowawców powinna cechować konsekwencja; • Dziecko, młody człowiek powinien mieć jasno wyznaczone granice, których przekroczyć nie wolno;

11. Słabe strony funkcjonującego systemu wychowawczego • Rodzina bez pokolenia seniorów służących radą i wsparciem, korygujących błędy; • Rodzice, zaaferowani zdobywaniem środków na utrzymanie lub samorealizacją, którzy często nie mają czasu na spokojne, wyważone, celowe kontakty z dzieckiem; • Tzw. wychowanie bezstresowe za którym kryje się bezradność, pobłażanie, brak konkretnych wymagań, brak konsekwencji ze strony rodziców; • Zbyt duży i niekontrolowany udział mas mediów w kształtowaniu młodego człowieka i płynące stąd nienajlepsze i obce wzorce; • Rozpowszechniona opinia, że za wychowanie odpowiada szkoła; • Oddalenie wychowawców i nauczycieli od uczniów ze względu na duże obciążenia biurokratyczne; • Rozluźnienie norm obyczajowych i etycznych; • Ogromne wpływy nieformalnych grup rówieśniczych;

12. Harcerskie wychowanie

13. Harcerski system wychowawczy realizowany jest już od bez mała stu lat i jest rozumiany jako jedność: zasad harcerskiego wychowania, metodyi programu. Stały rozwój zuchów(6 - 10 lat ZHP, 7 -11 lat ZHR), harcerzy (10 – 13 lat ZHP, 12 – 16 lat ZHR), harcerzy starszych (13 – 16 lat), wędrowników (16 – 25 lat ZHP, 16 – 18 lat ZHR) i instruktorów jest możliwy tylko wtedy, gdy kierując się harcerskimi zasadami, wykorzystując harcerską metodę tworzony jest program pobudzający do kształtowania w sobie cech i umiejętności potrzebnych w życiu osobistym i przydatnych w społeczeństwie.

14. Zasady harcerskiego wychowania to: • służba, czyli czynna, pozytywna postawa wobec świata i drugiego człowieka, • braterstwo, czyli przyjacielska i serdeczna postawa wobec innych, • praca nad sobą, czyli nieustanne kształtowanie i doskonalenie własnej osobowości.

15. Odzwierciedleniem harcerskich zasad są Prawo i Przyrzeczenie Harcerskie.

16. Prawo Harcerskie głosi, że: • Harcerz służy Bogu i Polsce i sumiennie spełnia swoje obowiązki. (ZHR)Harcerz sumiennie spełnia swoje obowiązki wynikające z Przyrzeczenia Harcerskiego. (ZHP) • Na słowie harcerza polegaj jak na Zawiszy. • Harcerz jest pożyteczny i niesie pomoc bliźnim. • Harcerz w każdym widzi bliźniego, a za brata uważa każdego innego harcerza. • Harcerz postępuje po rycersku. • Harcerz miłuje przyrodę i stara się ją poznać. • Harcerz jest karny i posłuszny rodzicom i wszystkim swoim przełożonym. • Harcerz jest zawsze pogodny. • Harcerz jest oszczędny i ofiarny. • Harcerz jest czysty w myśli, mowie i uczynkach, nie pali tytoniu i nie pije napojów alkoholowych.

17. Przyrzeczenie Harcerskie to uroczyste ślubowanie składane przy wstępowaniu do harcerstwa. Stanowi ono lapidarny opis trzech podstawowych zasad wychowawczych obowiązujących w harcerstwie: służby, samodoskonalenia, braterstwa.

18. Brzmi ono: "Mam szczerą wolę całym życiem pełnić służbę Bogu i Polsce, nieść chętną pomoc bliźnim i być posłusznym Prawu Harcerskiemu”.

19. Zasady harcerskiego wychowania są wprowadzane w życie za pomocą wywodzącej się ze skautingu metody harcerskiej. Metoda ta określa sposób realizacji harcerskiego wychowania.

20. Metodę harcerską cechuje:

21. pozytywność - gdyż harcerskie wychowanie polega na budowaniu dobra, rozbudzaniu w człowieku jego zdolności, odkrywaniu zalet, pozwala łatwiej akceptować świat, innych ludzi, siebie samego, pokazuje, że nie należy poddawać się złu i beznadziejności;

22. indywidualność - ponieważ harcerskie wychowanie jest ukierunkowane na jednostkę, na jej rozwój osobisty, dostosowując stawiane przed każdym członkiem Związku oczekiwania do jego możliwości i umiejętności, budując jego indywidualne cechy;

23. wzajemność oddziaływań - czyli partnerstwo członków ruchu harcerskiego, w którym wszyscy są zarówno wychowawcami, jak i wychowankami; instruktor pełni rolę "starszego brata" będącego dla harcerza wzorem do naśladowania, a jego autorytet opiera się przede wszystkim na postawie zgodnej z Harcerskim Prawem;

24. dobrowolność i świadomość celów - gdyż każdy członek organizacji samodzielnie wyraża chęć przynależności do harcerstwa i kierowania się w życiu harcerskimi zasadami; w harcerstwie skuteczność wychowania zależy od chęci poddania się temu działaniu;

25. pośredniość - ponieważ wszystkie podejmowane przez ruch harcerski działania służą realizacji celów wychowawczych; atrakcyjne, społecznie pożyteczne zadania realizowane w harcerstwie pobudzają do rozwoju wewnętrznego człowieka;

26. naturalność - polegająca na przystosowaniu wszystkich podejmowanych działań do potrzeb i możliwości harcerskiego zespołu i poszczególnych jego członków oraz różnorodnych warunków działania: na wsi, w mieście, w nowej drużynie, bądź takiej z tradycjami, w zastępie chłopców lub dziewcząt, w drużynie koedukacyjnej itp.

27. Metoda harcerska opiera się na następujących elementach:

28. Przyrzeczeniu i Prawie Harcerskim - które kreślą konkretny system wartości, opisują ideał. Odzwierciedlają zasady harcerskiego wychowania: służbę, braterstwo, pracę nad sobą. Prawo każdemu harcerzowi daje ściśle określony kodeks postępowania, jest dla niego życiowym drogowskazem. W chwili złożenia harcerskiego Przyrzeczenia zobowiązujemy się nieustannie dążyć do osiągnięcia tego ideału. Młody człowiek składając je decyduje się z własnej "szczerej woli" akceptować i stosować w swym życiu zawarte w Prawie zasady etyczne. Wobec własnego sumienia, wobec grupy rówieśników i instruktora, który jest dla niego wzorem i autorytetem bierze odpowiedzialność za ich dotrzymywanie. To dobrowolne zobowiązanie jest największą motywacją do samodoskonalenia, wyrażeniem woli nieustannej pracy nad sobą, woli stałego podążania drogą wyznaczoną przez drogowskaz Prawa Harcerskiego. Akceptowanie zawartych w Prawie i przyrzeczeniu ideałów oraz stały, możliwie największy, wysiłek zmierzający do ich osiągnięcia, są wobec młodego człowieka skutecznym instrumentem wpływającym na jego rozwój. Dla najmłodszych członków ruchu identyczną rolę pełni Obietnica i Prawo Zucha. Prawo i Przyrzeczenie jest fundamentalnym elementem metody harcerskiej.

29. Uczenie przez działanie - oznacza, że w harcerstwie wychowuje się w sposób czynny, poprzez aktywne uczestnictwo. Młody człowiek w sposób naturalny łatwiej kształci się przez obserwację, eksperymentowanie, samodzielne wyciąganie wniosków, dokonywanie wyborów i osobiste działanie. Harcerskie wychowanie, to rozwój młodego człowieka przez działanie.

30. System małych grup - (system zastępowych) mała grupa rówieśników, kolegów, przyjaciół to naturalne środowisko młodego człowieka. Omawiana metoda opiera harcerskie wychowanie między innymi na systemie takich rówieśniczych grup - szóstek zuchowych, zastępów, patroli, grup zadaniowych itp. Skupiona w zastępie grupka przyjaciół sama uczy się współdziałania, samorządności, brania na siebie odpowiedzialności, solidarności, pomaga kształcić charaktery. Stwarza młodym ludziom atmosferę do stopniowego dojrzewania osobistego i społecznego.

31. Program stale doskonalony i pobudzający do rozwoju - stanowi treść harcerskiego wychowania. Treści programowe powinny być dostosowane do potrzeb i możliwości członków harcerskich zespołów, do czasu, miejsca, warunków działania i oczekiwań społecznych. Na program składają się konkretne zadania podejmowane przez zespół i sposób ich realizacji (odrębny dla zuchów, harcerzy, harcerzy starszych i instruktorów) oraz rozwiązania organizacyjne niezbędne dla prawidłowego realizowania harcerskiego systemu wychowawczego. Program musi być stale doskonalony tak, aby zapewniał stopniowy i harmonijny rozwój członków organizacji. Powinien odpowiadać na zainteresowania harcerzy, stawiać wyzwania, być zachętą do samodoskonalenia. Narzędziem realizacji tego programu jest między innymi system stopni harcerskich (gwiazdek zuchowych) oraz sprawności. Należy formułować program, który jest spójną, zintegrowaną całością, a nie zbiorem przypadkowych, oderwanych działań. Program harcerski jest harmonijnym połączeniem zdobywania określonej wiedzy, kształcenia praktycznych umiejętności oraz podejmowania konkretnych działań na rzecz innych i swojego otoczenia poprzez zabawę, grę i służbę.

32. Warunkiem skuteczności harcerskiej metody jest przykład osobisty instruktora. Swoją postawą instruktor powinien dawać przykład osiągania wartości, którym służy harcerstwo, pokazywać, że życie według Prawa Harcerskiego może być źródłem radości. Instruktor nie jest ani dowódcą, ani nauczycielem. Jest "starszym bratem", który zuchowi, harcerce, harcerzowi stwarza warunki do kształtowania charakteru.

33. Metoda harcerska jest systemem stale doskonalonego samowychowania. Wszystkie elementy metody (przyrzeczenie i Prawo, uczenie w działaniu, system małych grup, ciągle doskonalony i pobudzający do rozwoju program) są współzależne i stanowią spójną całość. Metoda ta jedynie wówczas okaże się w pełni skuteczna, jeżeli każdy harcerski instruktor będzie potrafił łącznie wykorzystywać w swej pracy zgodnie z jej cechami wszystkie te elementy.

34. Metoda harcerska a system wychowawczy szkoły

35. Porównanie Planu Wychowawczego Szkoły Podstawowej z zasadami Prawa Harcerskiego

38. Czy metoda harcerska może mieć zastosowanie w dydaktyce? • podział klasy na grupy odpowiadające zastępom • wybór liderów tych grup; • wyznaczanie grupom zadań zgodnych z ich możliwościami; • samodzielne poszukiwanie przez grupę odpowiedzi na postawione pytania; • wspólne rozwiązywanie zadań; • odpowiedzialność poszczególnych uczniów za wizerunek całej grupy; • odpowiedzialność grupy za postępy pojedynczych jej członków;

39. Szanowni Państwo, Wspierajcie i propagujcie harcerstwo,bo może być ono nieocenioną pomocą w Waszej działalności Wychowawczej.

40. Dziękuję za uwagę