Opakowania w systemie logistycznym

1. Opakowania w systemie logistycznym Prof. dr hab. inż. Tomasz NOWAKOWSKI Wydział Mechaniczny Instytut Konstrukcji i Eksploatacji Maszyn Katedra Logistyki i Systemów Transportowych

2. Opakowania w systemach logistycznych Opakowanie – wprowadzone do obrotu wyroby wykonane z jakichkolwiek materiałów, przeznaczone do przechowywania, ochrony, przewozu, dostarczania lub prezentacji wszelkich produktów, od surowców do towarów przetworzonych[1]. Opakowanie – gotowy wytwór, gwarantujący zabezpieczenie wyrobów od uszkodzenia lub zagubienia w trakcie transportu, składowania, przeładunku, ułatwiający wykonanie rozmaitych czynności logistycznych. [1] Ustawa z dnia 11 maja 2001 o opakowaniach i odpadach opakowaniowych

3. Opakowania w systemach logistycznych Rodzaje opakowań Kryteria podziału opakowań: • zasadnicza funkcja, jaką spełnia opakowanie w stosunku do zawartości, • materiał, z którego wykonane są główne elementy konstrukcji opakowania, • zasadniczy kształt opakowania, • forma własności opakowań oraz forma obrotu nimi, • sposób wykorzystania opakowań, • punkt widzenia ekologii, • przemysł użytkujący (np. przemysł spożywczy, farmaceutyczny).

4. Opakowania w systemach logistycznychPodział opakowań ze względu na spełniane funkcje Rodzaje opakowań: • opakowania jednostkowe • opakowania zbiorcze • opakowania transportowe • zintegrowane jednostki ładunkowe

5. Opakowania w systemach logistycznychPodział opakowań ze względu na spełniane funkcje Opakowania jednostkowe – stanowią bezpośrednie opakowanie wyrobu; zawierają zazwyczaj taką dozę produktu, jaka jest często sprzedawana w handlu detalicznym. Chronią one wyroby przed ubytkami ilościowymi, a częściowo i zmianami jakościowymi, nie zapewniają jednakże samodzielnie dostatecznej ochrony zawartości przed narażeniami w czasie transportu i magazynowania.

6. Opakowania w systemach logistycznychPodział opakowań ze względu na spełniane funkcje Opakowania zbiorcze – stanowią opakowania pośrednie między opakowaniami jednostkowymi a transportowymi (np. czekolady opakowane w owinięcia umieszcza się w pudełkach tekturowych, a te z kolei w pudłach tekturowych).

7. Opakowania w systemach logistycznychPodział opakowań ze względu na spełniane funkcje Opakowania transportowe – zapewniają ochronę zawartości przed narażeniami mechanicznymi, klimatycznymi i biologicznymi w czasie magazynowania i transportu (całkowicie lub częściowo, w zależności od konstrukcji opakowania). W opakowaniach transportowych mogą być przewożone wyroby w opakowaniach jednostkowych, zbiorczych lub luzem.

8. Opakowania w systemach logistycznychPodział opakowań ze względu na spełniane funkcje Zintegrowane jednostki ładunkowe

9. Opakowania w systemach logistycznychPodział opakowań ze względu na zastosowany materiał • papierowe, tekturowe; • szklane; • metalowe i z folii metalowych; • z tworzyw sztucznych; • ceramiczne; • drewniane i z tworzyw drzewnych; • z materiałów roślinnych niedrzewnych (wiklina, maty); • z surowców włókienniczych (juta, len, konopie, włókna syntetyczne); • tkaninowe; • z tworzyw sztucznych i folii z tworzyw sztucznych: PE – polietylen, PE-LD - polietylen niskociśnieniowy PE-HD - polietylen wysokociśnieniowy PP - polipropylen (odmiana orientowana OPP) PS – polistyren, PS-E - polistyren spieniony (styropian) PW – poliwęglany; PCW (PVC) - polichlorek winylu PETF - poliestry PA - poliamid h) materiały opakowaniowe - wielowarstwowe (kompozyty, tworzywakompleksowe).

10. Opakowania w systemach logistycznychPodział opakowań ze względu na formę konstrukcyjną • skrzynie • klatki • pudła • beczki • butle • worki itp.

11. Opakowania w systemach logistycznychPodział opakowań • Podział ze względu na sposób wykorzystania: • opakowania do jednorazowego użytku – są to najczęściej opakowania jednostkowe ulegające zniszczeniu (np. torby, owinięcia) oraz opakowania nie podlegające skupowi po opróżnieniu; • opakowania zwrotne do wielokrotnego użytku – są to zwykle opakowania jednostkowe kaucjonowane lub podlegające skupowi po opróżnieniu oraz opakowania transportowe. • Podział z punktu widzenia ochrony środowiska: • ulegające naturalnemu procesowi rozkładu, • nie ulegające biodegradacji.

12. Opakowania w systemach logistycznychWymagania stawiane opakowaniom Czynniki wpływające na kształtowanie rodzajów opakowań wg. H.-Ch. Pfohl’a:

13. Opakowania w systemach logistycznychFunkcje opakowań Opakowania w praktyce gospodarczej spełniają wiele różnorodnych funkcji, wśród których można wyróżnić: • produkcyjne, polegające na umożliwieniu ilościowego dzielenia produktów, • marketingowe, będące istotnym elementem polityki rynkowej, • użytkowe, wiążące się z ułatwieniem lub wręcz umożliwieniem użytkowania zawartości opakowań, co ostatnio coraz ściślej wiąże się z problematyką ekologiczną (np. aerozole ), • logistyczne, dzięki którym opakowania powinny ułatwiać lub nawet umożliwiać procesy logistyczne.

14. Opakowania w systemach logistycznychFunkcje opakowań Funkcje marketingowe są spełniane przez ułatwianie sprzedaży produktu lub przynajmniej zapewnienie informacji klientowi o produkcie. W marketingu opakowanie spełnia istotne funkcje z punktu widzenia: • sprzedaży samoobsługowej; • kształtowania obrazu firmy; • wprowadzania innowacji.

15. Opakowania w systemach logistycznychWymagania stawiane opakowaniom Z punktu widzenia logistyki ważne są funkcje, dzięki którym opakowania ułatwiają procesy przepływu materiałów i towarów albo je wręcz warunkują.

16. Opakowania w systemach logistycznychWymagania stawiane opakowaniom • Funkcje ochronne – ochrona produktu i ładunku przed narażeniami mechanicznymi, klimatycznymi, biotycznymi oraz ubytkami ilościowymi; • Funkcje magazynowe – ułatwiające procesy magazynowania i kompletacji; • Funkcje transportowe – optymalizowanie przepływów towarowych (głównie wymiary i kształt opakowań oraz relacje masy opakowań do pakowanego w nie towaru); • Funkcje kompletacyjne – ułatwiające w dystrybucji kompletowanie dostaw i wykorzystywanie pojemności ładunkowej środków transp.; • Funkcje informacyjne – wpływające na możliwość sprawnej realizacji wymienionych funkcji, oraz umożliwiające nabywcy korzystanie z towaru; • Funkcje recyklingowe i kasacyjne – ograniczające negatywny wpływ opakowań na ilość odpadów i ich wpływ na środowisko.

17. Opakowania w systemach logistycznychFunkcje opakowań Funkcja ochronna opakowania jest istotna ze względu na szkodliwe oddziaływanie wielu czynników środowiska na produkt. Opakowanie powinno chronić i zabezpieczać dostawę przed narażeniami mechanicznymi, klimatycznymi, biotycznymi w sensie jakościowym oraz przed ubytkami w sensie ilościowym.

18. Opakowania w systemach logistycznych Funkcje opakowań

19. Opakowania w systemach logistycznychFunkcje opakowań Funkcje magazynowe sprowadzają się do ułatwiania procesów składowania, przemieszczania i kompletowania. Podstawowe znaczenie ma tu przestrzeganie modularnych wymiarów opakowań, czyli „szeregu wymiarowego opakowań”.

20. Opakowania w systemach logistycznychFunkcje opakowań W procesie transportu opakowanie winno również zabezpieczać sam produkt jak również środek transportu przed ewentualnymi uszkodzeniami (towary niebezpieczne), umożliwić optymalne wykorzystanie przestrzeni transportowej przy jednoczesnym zachowaniu wszelkich przepisów i norm.

21. Opakowania w systemach logistycznychFunkcje opakowań Funkcje kompletacyjne wiążą się ze sporządzaniem zestawów asortymentowych w poszczególnych partiach dostawy, przy założeniu maksymalnego wykorzystania ładowności środka transportowego i dostarczenia odbiorcy niezbędnego kompletu do dalszej sprzedaży.

22. Opakowania w systemach logistycznychFunkcje opakowań Funkcja informacyjna zawiera wiele danych przekazywanych konsumentom oraz osobom zajmującym się logistycznym łańcuchem przepływu (dystrybucji) towarów.

23. Opakowania w systemach logistycznychFunkcje opakowań Funkcje ekologiczne wymuszone są koniecznością przechodzenia na opakowania ekologiczne zarówno przez przemysł, handel oraz konsumentów. Z ekologicznego punktu widzenia opakowania powinny: • pochłaniać jak najmniej surowców i energii; • charakteryzować się możliwie małą masą; • optymalnie wykorzystywać przestrzeń; • nadawać się do wykorzystania w pierwotnym stanie; • być przydatne w recyclingu.

24. Opakowania w systemach logistycznychLogistyczny łańcuch opakowań Łańcuch logistyczny opakowań obejmuje: • pozyskiwanie surowców na opakowania, • projektowanie i produkcję opakowań, • pakowanie towarów w opakowania jednostkowe, zbiorcze, transportowe i formowanie jednostek ładunkowych, • przepływ towarów opakowanych w kanałach dystrybucji, • konsumpcję towarów opakowanych, • zbiórkę zużytych lub pustych opakowań, • likwidację odpadów opakowaniowych.

25. Opakowania w systemach logistycznychProjektowanie opakowań Podstawową zasadą projektowania opakowań jednostkowych jest właściwy dobór: • materiału opakowaniowego, • prawidłowej formy konstrukcyjnej (kształt, rozmiar, konstrukcja opakowania), • odpowiedniego wzornictwa.

26. Opakowania w systemach logistycznychProjektowanie opakowań Przy projektowaniu opakowań należy analizować: • właściwości przewidzianych do pakowania wyrobów (masa, wymiary, konsystencja, rozmieszczenie otworów, płaszczyzn, itp.); • wzajemne oddziaływanie opakowania na zapakowany wyrób oraz wyrób na opakowanie; • odporność wyrobów na uszkodzenia powstające w transporcie; • przewidywany sposób składowania, transportu i związanych z tym transportem przeładunków oraz trasę przewozu; • rodzaj tworzonej jednostki ładunkowej;

27. Opakowania w systemach logistycznychProjektowanie opakowań Przy projektowaniu opakowań należy analizować: • odporność na narażenia mechaniczne podczas transportu; • odporność na piętrzenie; • wymagania odbiorcy, przewoźnika, służb celnych, itp.; • wartość pakowanego wyrobu, itp. • powierzchnie umożliwiające naniesienie wymaganego oznakowania; • odpowiednie relacje masy pakowanego towaru do masy samego opakowania, co wiąże się z optymalnym wykorzystywaniem ładowności środków transportu; • sugestie producenta wyrobu dotyczące optymalnej liczby sztuk wyrobu w opakowaniu.

28. Opakowania w systemach logistycznychProjektowanie opakowań Właściwie zaprojektowane opakowanie powinno zapewniać: • wytrzymałość konstrukcji gwarantującą odpowiednią ochronę zapakowanych wyrobów w czasie składowania, transportu i przeładunków; • odpowiednie zamocowanie zawartości wewnątrz opakowania; • odpowiednie dla danego wyrobu i klimatu zabezpieczenie przed działaniem czynników atmosferycznych; • konstrukcję wygodną technologicznie; • estetyczny wygląd;

29. Opakowania w systemach logistycznych Projektowanie opakowań Przykładowe wymagania a własności materiału opakowaniowego: • przepuszczalność tłuszczu • przepuszczalność tlenu • przepuszczalność wilgoci i gazów • przepuszczalność drobnoustrojów • odporność na promieniowanie UV • odporność na temperatury ujemne i dodatnie, np. do 130oC.

30. Opakowania w systemach logistycznychŁańcuch wymiarowy opakowań Duża różnorodność wymiarów opakowań powoduje wiele trudności, z których najważniejsze to: • małoseryjna produkcja opakowań zwiększająca pracochłonność i koszty wytwarzania; • konieczność utrzymania w zakładach produkcyjnych dużych zapasów magazynowych opakowań o różnych rozmiarach; • utrudnienie organizacji zwrotu opakowań wielokrotnego użytku; • nieefektywne wykorzystanie powierzchni magazynów i środków transportowych, itp.

31. Opakowania w systemach logistycznychŁańcuch wymiarowy opakowań Podstawowymi elementami łańcucha są wymiary: • powierzchni magazynowych; • ramp, dróg dojazdowych, wrót, dźwigów, itp.; • urządzeń magazynowych; • urządzeń transportu wewnętrznego i bliskiego; • przestrzeni ładunkowej środków transportu; • palet ładunkowych; • opakowań zbiorczych i jednostkowych; • zespołów maszyn pakujących.

32. Opakowania w systemach logistycznychŁańcuch wymiarowy opakowań Schemat wzajemnego powiązania zależności wymiarowych opakowań i środków transportowych:

33. Opakowania w systemach logistycznych Łańcuch wymiarowy opakowań • System szwajcarski definiuje wymiar zewnętrzny opakowań; bazą jest moduł podstawowy 400x600 mm. • System norweski definiuje wymiar wewnętrzny opakowań – obowiązuje w Polsce. Podstawą łańcucha wymiarowego jest europaleta 800x1200 mm.System ten został ujęty w normie PN-89/O-79021 Opakowania. System wymiarowy.

34. Opakowania w systemach logistycznychŁańcuch wymiarowy opakowań Zalecenie normalizacyjne dotyczące koordynacji wymiarowej ustala: • Dla opakowań – wymiary palety 800x1200, pomniejszone o 5%, tj. wymiary 760x1140 mm. • Dla środków transportowych i pomieszczeń magazynowych – wymiary palety 800x1200 mm. Powiększone o luz manipulacyjny, tj. do 900x1300 mm (minimum 870x1270 mm).

35. Opakowania w systemach logistycznychŁańcuch wymiarowy opakowań

36. Opakowania w systemach logistycznychŁańcuch wymiarowy opakowań

37. Opakowania w systemach logistycznychFunkcje informacyjne Opakowanie powinno posiadać: • Znaki zasadnicze • Znaki informacyjne • Znaki niebezpieczeństwa • Znaki manipulacyjne

38. Opakowania w systemach logistycznych Funkcje informacyjne Znaki zasadnicze – umożliwiają identyfikację wyrobu i wytwórcy (nazwa handlowa, użytkowa lub chemiczna wyrobu, zastosowanie wyrobu, pełna lub skrócona nazwa zakładu wytwórcy, ewentualnie znak firmowy).

39. Opakowania w systemach logistycznych Funkcje informacyjne Znaki informacyjne – informujące o niektórych cechach wyrobu, jak np. jakość (symbole znaków jakości Q lub 1) oraz gatunek (poziom jakości) wyrobu, znak bezpieczeństwa B, skład wyrobu, ilość, data produkcji, termin przydatności do spożycia.

40. Opakowania w systemach logistycznych Funkcje informacyjne

41. Opakowania w systemach logistycznych Funkcje informacyjne Znaki niebezpieczeństwa – wskazujące niebezpieczeństwo dla ludzi i otoczenia cechy wyrobu (np. materiały ciekłe zapalne, materiały trujące, materiały szkodliwe dla zdrowia, materiał promieniotwórczy), w celu zastosowania specjalnych środków przechowywania, przemieszczania i użytkowania.

42. Opakowania w systemach logistycznych Funkcje informacyjne Znaki manipulacyjne – wskazujące na konieczność zastosowania określonego sposobu obchodzenia się z opakowaniem z zawartością w czasie manipulacji związanych z przechowywaniem i użytkowaniem (chronić przed ciepłem, chronić przed wilgocią, przestrzegać temperatur, tu otwierać, itp. ).

43. Opakowania w systemach logistycznych Główne kierunki w rozwoju opakowań Produkcja opakowań na świecie: USA – 250 kg/mieszkańca rocznie Japonia – 150 kg/mieszkańca rocznie Kraje wysoko rozwinięte – 120 kg/mieszk.rocznie Polska – 50 kg/mieszkańca rocznie Kraje rozwijające się – 5 – 8 kg/mieszk.rocznie Nakłady na opakowania: USA – 380 $/m.rocznie Niemcy – 300 $/m.rocznie Francja – 240 $/m.rocznie W. Brytania – 200 $/m.rocznie

44. Opakowania w systemach logistycznych Główne kierunki w rozwoju opakowań Koszt opakowania a wartość towaru: Tekstylia – 1% Papier i towary drukowane – 3% Sprzęt elektroniczny – 8% Art. żywnościowe – 12% Kosmetyki i środki farmaceutyczne – 60% Upominki często powyżej 100%

45. Opakowania w systemach logistycznych Aspekty ekologiczne opakowań Powstawanie odpadów opakowaniowych w ogniwach łańcucha opakowaniowego:

46. Opakowania w systemach logistycznych Aspekty ekologiczne opakowań Logistyczny łańcuch opakowań w swej końcowej fazie zawiera zarówno usuwanie odpadów opakowaniowych, jak i ich utylizację. Chodzi przede wszystkim o selektywną zbiórkę opakowań, ich segregacje, przeznaczenie do recyclingu, spalania, kompostowania oraz przekazywanie na wysypiska nie zagospodarowanych opakowań.

47. Opakowania w systemach logistycznych Aspekty ekologiczne opakowań

48. Opakowania w systemach logistycznych Aspekty ekologiczne opakowań

49. Opakowania w systemach logistycznych Aspekty ekologiczne opakowań Ekobilans opakowania powinien obejmować pełną jego drogę życia zwaną często LCA (Life CycleAnalysis), począwszy od pozyskania surowca przez produkcję, aż do dystrybucji, konsumpcji i usunięcia pozostałości, łącznie z kasacją. Elementy składające się na procesy, produkty, czynności i ich warianty przy opracowaniu bilansów ekologicznych nazywa się często umownie modułami.

50. Opakowania w systemach logistycznych Aspekty ekologiczne opakowań Modularna budowa drogi życia wskazuje dwie istotne zalety mające znaczenie przy opracowywaniu ekobilansów: 1. Czyni bilans ekologiczny przejrzystym, staje się powtarzalna i umożliwia rozpoznawanie, w których modułach występują największe wpływy na środowisko; 2. Umożliwia wymianę modułów przy zmianach w drodze życia (np. zmiana procesu produkcji).