Omgaan met diversiteit in het onderwijs

1. Omgaan met diversiteit in het onderwijs Emeritiforum Onderwijs en integratie 23 oktober 2008 Piet Van Avermaet Sint-Pietersnieuwstraat 49 9000 Gent Piet.vanavermaet@ugent.be

2. WAT KAN IK U BIEDEN? • Kinderen en jongeren gelijke kansen bieden • Integratie • Diversiteit en onderwijs • Sociale ongelijkheid • Investeren in gelijke kansen, integratie en diversiteit? • Werk aan de winkel • Allemaal kommer en kwel?

3. INTEGRATIE • Reciprociteit: gelijkwaardigheid • Huidige discours (politiek en maatschappelijk): assimilatie • Complexe wereld, stroomversnelling, algemeen onbehagen, angstgevoel, terugvallen op de eigen kleine groep, de eigen identiteit, belang van waarden en normen, moeilijk om met verschillen om te gaan.

4. INTEGRATIE • Coolsaet (2008) wijst op Europees dilemma: • Zonder migratie heeft Europa geen toekomst • Toename migranten brengt maatschappelijke spanningen met zich mee als gevolg van de druk op culturele identiteit • Toch zullen we deze uitdaging (net zoals bij elke grote migratiegolf) moeten aangaan. • Leren omgaan met diversiteit • Beide ‘partijen’ zullen wijzigen • Rol van de overheid is essentieel in dit proces

5. WERKEN AAN INTEGRATIE = DIVERSITEIT ALS MEERWAARDE ZIEN

6. Diversiteit • Diversiteit is in de mode • Diversiteit is een feit • Moeten we ontmoeten? • Private ruimte: moet niet • Publieke ruimte: geen ontkomen aan. Argumenten: • Juridisch: niet discrimineren • Moreel: waarom geen hoofddoek, ze is toch vriendelijk tegen de klanten • Economisch: meer kans op goed product • Grenzen van diversiteit

7. Het begrip diversiteit • Diversiteit betekent verscheidenheid in al zijn vormen • Individuele en groepsdimensie • Drie opvattingen • Tellen en feitelijke segregatie • Transitie • Meervoudig en dynamisch • Identiteit “Identiteiten veranderen, verschuiven, groeien en passen zich voortdurend aan de context aan waarin de persoon of de groep zich bevindt. Identiteit is een continue proces van (zelf)realisatie. Elk beeld, elke welomschreven vorm van identiteit is slechts een momentopname van dat continue proces.” (Pinxten en Verstraete, 1998:36)

8. Diversiteit • Omgaan met diversiteit: drie stappen • Diversiteit aanvaarden • Interactie aangaan (onderhandelen) • Toewerken naar een gezamenlijk product • Identificatie en sociale cohesie

9. De rol van onderwijs • De school is een publieke ruimte waar men diversiteit niet kan of mag negeren • Twee doelstellingen • Werken aan de doelstelling omgaan met diversiteit bij studenten, als een onderdeel van burgerschapsvorming. • Werken aan de doelstelling omgaan met diversiteit bij zichzelf, als noodzakelijke voorwaarde voor gelijke kansen voor alle studenten op een succesvolle doorstroming en uitstroming: sociale ongelijkheid aanpakken

10. INTEGRATIE, DIVERSITEIT EN SOCIALE ONGELIJKHEID

11. Er is nog veel werk aan de winkel • PISA resultaten • Kinderen van laaggeschoolde moeders • Instroom in BSO • Ongekwalificeerde uitstroom • Doorstroming naar hoger onderwijs • Geletterdheid BSO • GOK implementatie • Percepties, beeldvorming, verwachtingen en handelen • Hier is meer aan de hand dan een falende integratie van etnisch-culturele minderheidsgroepen • Systematiek van achterstelling, uitsluiting • Standenonderwijs? (Nicaise & Desmedt, 2008)

12. De rol van onderwijs? • Voornaamste taak: verwerven vaardigheden om in maatschappij te kunnen functioneren • Onderwijs is hierin niet de enige actor • In bepaalde sociale omgevingen worden meer vaardigheden, meer kennis, etc. ontwikkeld dan in andere • Compenseren voor deze ongelijkheid is een specifieke emancipatorische taak van onderwijs • Onderwijs moet er naar streven dat kansen van jongeren in de samenleving niet alleen afhangen van de kansen die ze van thuis meekrijgen

13. Gelijke kansen in onderwijs? …/… • Leerlingen met minder kansen beginnen met een achterstand aan het onderwijs. Tijdens onderwijs vergroot die kloof vaak (vooral overgang BaO-SO). Taak van school kan niet zijn dat het sociale ongelijkheid reproduceert. • Als succes of falen systematisch is, is er een groot probleem. In Europa zijn jongeren met lage SES oververtegenwoordigd in groep van zwakpresterenden. • Mismatch tussen input in primaire socialisatie en normen, codes, interactiepatronen die gelden in onderwijs.

14. Gelijke kansen in onderwijs? Twee opties: • Geen discussie over normen, interactiepatronen en codes die op school gelden. Leerlingen voorbereiden/klaarstomen en remediëren voor ze de opleiding instromen. Geeft onderwijs haar basisopdracht dan niet terug aan de samenleving? • Normen en codes zijn onderhandelbaar. Een school past haar onderwijs aan aan de geobserveerde verschillen zodat ze kan compenseren voor die verschillen?

15. Wiens probleem? • ‘migrantenjongeren’ en ‘hun (taal)probleem’ wordt gezien als een van de belangrijkste problemen van ons onderwijs. Dat ze thuis de ‘doeltaal’ niet gebruiken wordt als een van de belangrijkste causale factoren gezien van hun ‘(taal)problemen’ en hun gebrek aan succes. Het discours is vaak negatief en stigmatiserend. • ‘problemen’ zijn er niet met alle ‘migranten’ en ook ‘niet-migranten’ hebben problemen. • ‘taalprobleem’ van ‘migrantenjongeren’ is niet zondermeer een probleem van ‘taalvaardigheidsniveau’. • Het is een sociaal-cultureel bepaald probleem en probleem van schoolse taalvaardigheid. Verschillen in interactie en communicatie moeten centraal staan in de wijze waarop we jongeren kennis helpen ontsluiten en vaardigheden verwerven. • Hebben we met een probleem van de jongeren te maken of een probleem van de school?

16. Allemaal kommer en kwel? • Scholen kunnen een verschil maken, ook ‘concentratiescholen’ (Verhaeghe & Van Damme, 2008; onderzoek SGOK, 2006-2009; onderwijsspiegel 2004-2005) • Leerkrachten kunnen een verschil maken (onderzoek SGOK, 2006-2009) • Integratie niet alleen als probleem zien. Succes en leermotivatie (Laevers & Heylen, 2003; Dörnyei, 2002) • Comprehensief onderwijs (o.a Duru-Bellat & Suchaut, 2005; OECD, 2003) • Kleuterparticipatie • Brede school • Oudercommunicatie en ouderparticipatie • Variatie in klassen (onderzoek SGOK, 2006-2009) • Krachtige leeromgevingen • Verschillen benutten in functie van meer leerkansen

17. Remediëren of omgaan met diversiteit? • Hoe omgaan met verschillen in sociaal-economische en sociaal-culturele achtergrond zodat ALLE kinderen kunnen leren? • Homogenisering kan negatieve effecten hebben: watervalsysteem en verlaging van normen, doelen, minder schoolse focus, etc. (Thomas & Collier, 2000; OECD, 2003) • Enkel (taal)remediëring herleidt probleem tot probleem van het individuele kind en probleem van taal in de taalklas. Enkel homogene ‘migrantengroepjes’ leidt tot stigmatisering. Omgaan met sociaal achtergestelde leerlingen is vooral omgaan met verschillen in heterogene groepen.

18. Een geïntegreerd perspectief • Als we het erover eens zijn dat veel migranten sociaal achtergestelde leerders zijn dan moet dat sociale aspect meer worden meegenomen. • Niet alleen als een lerend individu met een achterstand zien, maar als een individu dat een hele reeks competenties meebrengt op school en in de klas. • Leren meer als een sociaal proces beschouwen: kennisconstructie versus kennistransformatie.

19. Diversiteit op alle niveaus • Schoolbeleid: coherente visie (instroom, doorstroom, uitstroom) • Personeel kan omgaan met diversiteit • Leerlingen kunnen omgaan met diversiteit • Pedagogische en didactische voorwaarden voor effectieve diversiteitsaanpak: • impulsen tot actieve constructie van relevante competenties • Gedifferentieerde ondersteuning • Coöperatief en interactief leren

20. Wat gebeurt er in de klas? Dit zeggen kinderen: De leerkracht praat – de leerlingen luisteren De leerkracht praat en stelt vragen – de leerlingen antwoorden Individueel werken Discussies Groepswerk Onderzoek 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

21. HOE OMGAAN MET MEERTALIGHEID OP SCHOOL EN IN DE KLAS? • Multiperspectiviteit: school en ouders zijn bezorgd om de kennis van het Nederlands EN de kennis van de eigen taal. • Een realistisch en consequent meertaligheidsbeleid op school ontwikkelen (zie o.a. talenbeleidsnota VDB). • Ondersteuning van ouders in begeleiding van kinderen, ongeacht in welke taal ze die begeleiding geven. • Hou meer rekening met verschil in sociaal-cultureel bepaalde code dan met verschil in taal • Talige diversiteit op school en in de klas positief benutten: functioneel en status (evenwaardigheid van talen en variëteiten). • Verbod leidt niet per definitie tot meer TV in SN. Het leidt wel tot stigmatisering, groeiende kloof en segregatie.

22. WAAROM INVESTEREN IN GELIJKE KANSEN, DIVERSITEIT EN INCLUSIE • Meertaligheid en multiculturaliteit is en blijft realiteit. We moeten er (leren) mee omgaan. • Kinderen zijn verschillend en hebben diverse noden • Diversiteit leidt tot innovaties • De economische, politieke en maatschappelijke kost en impact van niets doen is hoger dan werk maken van gelijke kansen, diversiteit en inclusie

23. DANK U Emeritiforum Onderwijs en integratie 23 oktober 2008 Piet Van Avermaet Sint-Pietersnieuwstraat 49 9000 Gent Piet.vanavermaet@ugent.be