ZEYTİN AĞACI NDA BUDAMA ŞEKİLLERİ

1. ZEYTİN AĞACINDA BUDAMA ŞEKİLLERİ II.Ulusal Öğrenci Zeytin Kongresi Gemlik Asım Kocabıyık Meslek Yüksekokulu BİTKİSEL ÜRETİM PROGRAMI Iraz ÖKSÜZ,Azime ÇALIŞKAN,Tuğçe ERMİ

2. Diğer meyvelerde olduğu gibi zeytinde de yapılan birdizi işlemler vardır. Budamada zeytinde yapılan kültürel işlemlerden birisidir.

3. Zeytin Ağacında Yaşam Süresi İçinde 3 Devre Bulunmaktadır: • A) GENÇLİK DEVRESİ Zeytin fidanının gençlik devresi bahçeye dikildikten sonra başlar ve ağacın tacı normal büyüklüğüne ulaştığında sona erer.Bu dönemde belirli bir yaşa kadar meyve vermez. Yalnız dal ve sürgün oluşturur.gençlik kısırlığı da denen bu dönem bahçenin bakım koşullarına göre değişir.

4. B) Verim devresi • Verim çağındaki zeytinlerde verim artış hızı çok azdır. En yüksek seviyeye ulaştıktan sonra yavaş yavaş verim düşmeye başlar.

5. C) Yaşlılık devresi • Ağacın yaşı ilerledikçe verim zamanla azalır ve ağaç ekonomik olmaktan çıkar. Bu döneme girmiş zeytin ağaçları verim çağını tamamlamış ve yaşlılık dönemine girmiş kabul edilir.

6. Zeytin Ağacının Büyüme ve Dallanma Özellikleri • İyi budama yapabilmek öncelikli olarak ağacın büyüme dallanma ve çiçeklenme özellikleri iyi bilmek gerekmektedir.Her zeytin çeşidinin kendine özgü büyüme eğimi vardır.Bazı yayvan ,bazı dik ,bazıları ise sarkık durumda gelişir.

8. 1) OBURLAR:Çok kuvvetli gelişen ve geç meyveye yatan dallardır.Bu dallar herhangi nedenden kırılmış hastalık ve zararlı sonucunda kurumaya yüz tutmuş dalların canlı kalan alt kısımlarında çıkarlar. 2) Yedek Dallar Bu dallar görünüş itibariyle oburlar benzemekle birlikte onlardan daha az kuvvette gelişme gösterirler.Genellikle aynı yıl yana sürgün verirler.Buna karşın obur dalların aynı yıl içinde yana sürgün verme eğilimi azdır

9. 3)Yıllık sürgünler: • Ağacın dış kısmına yakın tepe ve yan gözlerden meydana gelen sürgünlerdir.Ertesi yıllarda bunlarda çiçek açarak meyve bağlar.

10. Zeytin Ağaçlarında Bulunan Gözler ve Tomurcuklar • Zeytin sürgünleri üzerinde üç tip tomurcuk vardır. • Yan Tomurcuklar (esas):Bir zeytin sürgünü üzerinde yaprak koltukları üzerinde yaprak koltuklarına bakıldığında görülebilen tomurcuklardır. • Yedek Gözler:Yıllık sürgünlerdeki esas gözerin hemen üzerinde gözle görülmesi mümkün olmayan gözlerdir.Bu gözler bulunduğu dalın üçüncü veya sonraki yıllar sürmesini sağlar.Bunlar çiçek vermez,yalnız sürgün verirler. • Tepe Tomurcuğu :Herhangi bir dalın uzunluğuna büyümesini arttıran tomurcuklardır.Bazen çiçek verdiği de görülmüştür.

11. ZEYTİN AĞAÇLARI BUDANIRKEN NELERE DİKKAT EDİLMELİDİR? • Zeytin ağaçlarında mümkün mertebe yara yüzeylerini az açmaya özen gösterilmeli ve dal tamamen çıkarılırken ağırlığı düşürülüp dala birleşme yerinden hafif meyilli bir şekilde kesim işlemi yapılmalıdır.Eğer çok meyilli bir şekilde kesim yapılırsa yara yüzeyleri genişlemiş ve aynı zamanda bırakılan dalın direnci azalmış olur.Kesim yapılan bahçede kanserli ağaçlar mevcut ise ve budama nemli havalarda yapılıyorsa;budama aletleri ağaçtan ağaca geçerken %5’lik Göztaşı eriyiği ile dezenfekte edilmelidir.

12. Budama yapıldıktan sonra budama artıkları; • Budama artıklarında hastalık kalıntıları yoksa direk toprağa gömme işlemi yapılarak gübreleme işlemi sağlanmış olur. • İkinci olarak da hastalıklı budama artıklarında ise dezenfekte işlemi yapıldıktan sonra toprağa gömülerek gübreleme işlemi sağlanır.

13. Kesim yüzeylerine;”3 kısım bitkisel katran+1 kısım göztaşı” karışımı sürülmesine dikkat edilmelidir.Sürülmediği takdirde açılan yara yüzeylerinin zamanla çürüyerek ve daha sonra içine boşalmalar ile ağaçta fizyolojik dengenin bozulmasına sebep olur. Günümüzde ise ana dallarda yapılan kesimlerde ağacın kurumaması için su bazlı boya veya aşı macunu sürülerek yara kısmı kapatılır.Ağacın zarar görmesi önlenir.

14. Budama Tekniği İlkeleri • 1]Zeytin ağaçlarında diğer kültürel işlemlerin kolaylıkla yapılabilmesi için ağaca mutlaka simetrik ve dengeli bir şekil verilmesi gerekmektedir. • Ağaçlar dengeli şekil verilmesi a. Ana dallar b . İlk seri yan dallar c. İkinci seri yan dallar

15. 2]Aynı noktadan ,yan yana aynı kuvvetli iki dalın gelişmesine izin vermemeli geniş açılı dal bırakılarak ,dar açılı olan çıkartılmalıdır.Böylece iki dal arasında ki gelişme rekabeti önlenmiş ve gelecekte ortaya çıkacak sorunlar baştan çözülmüş olur. • 3]Ana dalların gövde ile arasındaki açı 45-60 derece olmalıdır .Gövde 45 dereceden daha dar açı ile bağlanan dallar ileride meyvenin de ağırlığı ile gövdeye birleştiği yerden kolayca kırılır.Açısı 60 dereceden fazla olan ana dalın bağlantılı yerlerden kırılmaya dayanmaları çok iyidir.

16. 4]Goble şekil verilecek ağaçta ana dallar arasındaki açıların bırakılacak ana dal sayısına göre 90-120 derece arasında olmasına çalışılmalıdır.Üç adet ana dal bırakılacaksa aralarındaki açı 120 ,dört adet bırakılacaksa 90 derece dolayında olmalıdır. • 5]Ağaçlara verilecek taç yüksekliği 60-100cm’den oluşturulabilir.Yani ana dallar gövdenin 60-100cm’lik kısmından çıkartılabilir.Bu yüksekliği belirleyici faktörlerden biri ekoloji olmakla birlikte çiftçinin kullandığı toprak işleme ekipmanları ile toprak işleme biçimi de bunda rol oynar.

17. BUDAMADA KULLANILAN ALET VE MALZEMELER • 1-Kalın dalların kesiminde;Testere ve kesim motoru,ince dalların kesiminde ise;ince testere ve budama makası gereklidir. • 2-Bitkisel katran ve göztaşı karışımı:3 kısım bitkisel katran+1 kısım göztaşı karıştırılıp iyi bir karışım elde edildikten sonra kesim yüzeylerine sürülmelidir. Şimdiki uygulamalarda ise aşı macunu veya su bazlı boya kullanılır. • 3-Üç ayaklı merdivenlere de ihtiyaç vardır.                                                                                                   

18. BUDAMADA YAPILAN KESİMLER VE İŞLEMLER • 1.Seyreltme :Zeytin ağaçlarında budama, aralama budaması da denilen bu işlemle ertesi yılın meyve verecek orta kuvvetli sürgünlerin oluşturulması sağlanır. Aralama budaması ile güneş ışığı bu alana daha iyi işleyeceğinden meyve veren dış tabakanın verimliğini arttırır ve ağaca daha iyi beslenmesi ve meyve kalitesinin artmasına neden olur.

19. Zeytin budamasında dik ve sarkık dallarda yapılan seyreltme (A1 ve A2)

21. 2.Uç Budama :Bu kesimde dal parçası kısaltılır.Böylece kalan dal parçası üzerindeki gözler sürer ve sürgünlerin gelişmesi ile kalan kısımda dalların ışıklanması azalır.Bu şekilde budama ancak alt kısmında ki dallara gölge yaparak yaprak dökümüne yol açan dalların aşırı uzamasını önlemek üzere tavsiye edilir.Kalın dalların budanması tavsiye edilmez.

22. ZEYTİNDE ŞEKİL BUDAMASI • Şekil budamasının amacı diğer meyve türlerinde olduğu gibi ağacın vegetatif aksamını ve verim dönemini boyunca ürüne destek sağlayacak olan iskeleti meydana getirmektedir.İyi bir çatının oluşması ileride yapılacak kültürel önlemlerin daha kolay ve ekonomik bir şekilde yapılmasını sağlayacaktır.

23. Zeytin ağacında uygulanacak goble şeklinin avantajları • 1)Verimde artış ve periyodisitenin şiddetinde azalma • 2)Kalite artışı • 3)Hasadın erken olması • 4)Hasatta kolaylık sağlaması • 5)İlaçlamada kolaylık • 6)Budamanın kolay yapılması • 7)Gövdenin iyi korunması • 8)Şeklin korunması

24. Şekil Budamasında Dikkat Edilecek Hususlar • 1.Meyve yatmayı geciktiren aşırı budamalar. • 2.İnce bir gövde veren ,dip taraftan çıplaklaşmaya yol açan şekil verme işleminin erken verilmesi. • 3.Fazla sayıda ana dal bırakılması. • 4. Yüksek boyda ağaç veren aşırı gövde bırakılması. • 5.Kırılmaya dayanıksız olan ana dalların aynı noktadan çıkarılması.

25. GENÇLEŞTİRME BUDAMASI • Verimden düşmüş,yaşlanmış,şekli bozulmuş ağaçlar üzerinde uygulanan bir budama şeklidir.Daha ziyade ana dal ve gövde üzerinde tatbik edilir.Gençleştirmeye karar verilen bahçelerde bir iki yıl evvelden gübreleme tatbikatı yapılarak sürgün gelişmesi teşvik edilmelidir.Ana dallardan veya gövdeden yapılan gençleştirmeler şu şekilde olmaktadır;gençleştirilmek istenen ana dal tablaya 25-30cm mesafeden kesilirler.Burada meydana gelen sürgünlerden bir veya iki adedi seçilerek bırakılır.

26. Gençleştirme budaması uygulanmış zeytin ağacı

27. Gençleştirme budaması şiddetine göre şu guruplara ayrılar: • 1)İskelet Budaması:

28. Ana Dallarda Gençleştirme • 1)Aşamalı olarak ana dallardan gençleştirme Yaşlı bir zeytin ağacının aşamalı olarak gençleştirilmesi

29. Ana dallardan kabaklama

30. Dipten Gençleştirme:Çok zayıf ve verimden düşmüş gövdenin çeşitli mantar ve bakteriyel etmenlerle yaramaz duruma geldiği yada çok şiddetli don neticesi ağacın toprak üstü kısmının tamamen kuruduğu durumda uygulanan bir budamadır.Bu budamanın esası ağacın gövdesi ile beraber bütün toprak üstü aksamının yenilenmesidir.İki ayrı şekilde uygulanır: • 1)Aşamalı Olarak Dipten Gençleştirme • ( Aşamalı olarak • dipten geliştirme • de yapılacak • kesimler.)

31. Kök Kesme ile Gençleştirme :iki şekilde uygulanır • 1)Kök Kesme İle Birlikte Ana Ağacın Aşamalı Olarak Kaldırılması • Kök kesme ile birlikte ağacın aşamalı (solda) veya sert (sağda) olarak gençleştirilmesi

32. 2)Dipten Kabaklama • Toprak üstü kısmı tamamen dondan zarar görmüş ağaçlarda dipten kabaklama ile yapılan gençleştirme

33. Verim Budaması • Verim budamasın da unutulmaması gereken üç şey; • Bunların birincisi ağacın kökleri tarafından sağlanan mineral besleme ile yapraklardaki fotosentez ürünleri arasındaki dengenin(C/N) sonucu olarak verimdir. • İkincisi zeytinde çiçeklerin bir önceki yılda oluşmuş sürgünler üzerinde bulunmasıdır.Öte yandan o yıl çiçek açmamış dallar bir daha çiçek açmaz. • Üçüncüsü, sürgünler uzayıp dallandıkça çiçek açan tabaka ana dallar ve gövdeden uzaklaşır.Yani ürün çemberi genişler.

34. Beslenme dengesinin uzun süre dengede tutmasıyla ağacın verimlilik süresi uzadığı gibi her yıl düzenli ürün almak mümkündür. • Yaşlanmış ve zayıflamış dallar kesilip atılarak yerine yeni sürgün ve dalların sürdürülmesiyle geç dallar ikame edilir • Verim budaması ,ağacın gelişim durumunu,toprağın verimlilik durumu ile bölgedeki iklim faktörlerine bakılarak yapılmalıdır. Verim budamasında zorunlu olmadıkça hiçbir zaman kuvvetli kesim yapılmamalıdır.Sürgünlerin uzaması ve dallanmasıyla çiçek açan ve meyve veren kısımların ağaç gövdesinden dışarıya doğru uzaklaşma eğimleri uç alma budamasıyla kontrol edilmelidir.

35. Budama aralıkları ve zamanı Zeytin ağaçlarının mart ayının ikinci yarısından nisan sonuna kadar olan devrede budamak yerinde olur. Bazı yetiştiriciler iş gücünde tasarruf amacıyla zeytinlere 2-3 yıl hatta 4 yılda bir verim budaması uygulamaktadırlar.Bu doğru değildir.Her yıl verim budaması yapmak daha yerindedir. Zararlanmış ve hastalıklı dalların bir an önce çıkarılması gerekir. Ayrıca bu dallar bekledikçe büyüyeceğinden ileride daha büyük dal kesimlerine neden olacaktır.Ancak alternansın önlenemediği budamanın verim yılı başında yapılması uygundur.

36. Verim Budamasında Yapılan Hatalar • Bütün sarkmış dallar kaldırılmalıdır. • Yedek dalların budanmasında kusurlar olabilir. • Yedek dal olacak sürgünlerin budanmadığı dallarda budama yapılarak boşluklar bırakılır ve bunlardan sürgün meydana getirilir. • Yanlış yapılan bir budama sonunda kesim yerlerinden bir parça tırnak kalır.Bu tırnaklardan ya demet halinde yeni sürgünler çıkar yada çok fazla kesim sonucu buralarda kurumalar olur.

38. YARARLANILAN KAYNAKLAR • WEB SİTERİNDEN YARARLANILAN KAYNAKLAR • S.S. TARİŞ Zeytin ve Zeytinyağı Tarım Satış KooperatifleriBirliği 2007

39. YAZILI KAYNAKLAR • MARMARA BİRLİK ZEYTİNCİLİK KİTABI • HASAD YAYINCILIK ZEYTİN KİTABI • TARIM VE ORMAN BAKANLIĞI MODERN ZEYTİNCİLİK KİTABI • TARIM BAKANLIĞI ZİRAAT İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ZEYTİNCİLİK ŞUBESİ ZEYTİNCİLİKTE UYGULANACAK TEKNİK ESASLAR

40. Bizi dinlediğiniz için teşekkür ederiz