Montessori vandaag

1. Montessori vandaag Met welke vermogens willen wij onze kinderen de wereld van 2015 insturen?

2. 1870-1914: biografische elementen • Jeugdjaren 1870-1898 • vroege belangstelling biologie, wiskunde • een van de eerste vrouwelijk artsen in Italie • onderzoek en werk met verstandelijk gehandicapten • invloed o.a. 19e eeuws werk van Itard, Seguin • observatie van het kind in de natuurlijke vrije activiteit • belang van sensorisch ontwikkeling in de vorming • inzicht: belang van natuurlijke ontwikkeling van vermogens • 1896: succesvolle lezing in Turijn: ontmoet veel respons • MM wordt directrice opleidingsinstituut voor zwakzinnigenzorg • nieuwe methode nu toegepast “buiten de muren” • aanpak geeft al zeer snel opmerkelijke resultaten

3. 1870-1914: biografische elementen • Hoogleraar Antropologie (1904) > studie Pedagogie • observatie: begeerte naar eigen bezit (speelgoed) en het belonen van een afhankelijke opstelling verhinderen de ontwikkeling, deformeren het karakter van het jonge kind • Casa dei Bambini in San Lorenzo (1907) • vanuit kinderopvang-project > nieuw systeem van onderwijs • doelgroep: allerarmste kinderen in Rome’s borghatas • Na 1914: invloed verspreidt zich snel over hele wereld • Nederland, VS, Spanje, Italie, India • Demonstratie op Wereldtentoonstelling 1915

4. vroege bijdragen aan een wetenschappelijke pedagogie • uitgangspunt: natuurlijke drang tot zelfontplooiing • educatie: niet louter cognitief leren maar gericht op een omvattend groeiproces vanuit ervaringen • voorbereide omgeving levert leer-motief, zonder interferentie vanuit een “uiterlijke” autoriteit • onderwijzer als procesbegeleider: een getuige van “cultivering” (als ontvouwing van de ziel) • les-materiaal is dienstbaar om interesse van het kind te oriënteren, te vormen en memoriseren • auto-didactische aspecten van het lesmateriaal

5. Kernbegrippen van Montessori • ontwikkeling in innerlijke leidraad van de natuur • opvoeding als cultiveren is gedragen door natuurlijke ontwikkeling • het leren volgt dynamiek van “gevoelige periode” • ontvankelijkheid voor bepaalde leergebieden • sensorische experimenten, verfijning van de motoriek • Taalontwikkeling, verschilllende fasen van kosmische orientatie • niveaus van sociale interactie,… • abstracter redeneren, waarderen • grenzeloos ontvankelijke vermogen van de geest: • grenzeloze motivatie om zelf vaardig te worden in de omgeving, en de eigen vermogens te vervolmaken • aanmoedigen om vaardigheden te maximaliseren • Kinderen zijn competente wereldburgertjes: hun normale activiteit is serieus “werken”, niet vluchtig spelen

6. Kernbegrippen van Montessori • natuurlijke groei naar zelfstandigheid, autonomie • het motto: Help het mijzelf te doen • observaties vanuit de voorbereide omgeving • basis voor uitbouw van het gehele les-curriculum • leer-plek van het kind (meubilair, klas-inrichting): microcosmos om individuele wereld te bouwen • inzet van zelf-corrigerend, auto-didactisch lesmateriaal • vrijheid voor de keuze van materiaal vanuit het eigen individuele ontwikkelingsstadium

7. MM: een strijdbaar leven • al vroeg verzet tegen sociale rolpatronen • actieve strijd voor vrouwenkiesrecht • politiek-creatieve inzet van haar charisma • strijd voor bredere vrouwenemancipatie • strijd tegen ontmenselijkende armoede • waakzaam verzet tegen fascisme • onderwijs: bijdrage aan vredesbeweging

8. 1870-1952

9. MM: perspectief op de Mens • Kind heeft innerlijke “drang” om de leefwereld te verkennen en te ontsluiten met alle vermogens • zintuigelijke, emotionele, intellectuele vermogens • waarnemen is basis voor cognitieve ontwikkeling • taalvermogen en bewustzijn ontstaat door beweging • sterke “naturalistische visie” op het intellect • vertrouwen op ontplooiingskracht v.h. individu • leren verantwoordelijkheid dragen voor zaken • primair is ontwikkelen van gevoel van eigenwaarde • biologische idee van “harmonisch evenwicht” tussen lichamelijkegeestelijke ontwikkeling

10. MM: visie op onderwijs • MM’s strijdbare inzet: de “ontdekking" v.h. kind • tegen de geheimzinnigheid van het “gesloten gezin”  “de buitenwereld als jungle” • tegen de cyclus van “externe” emotionele vorming door belonen en straffen • tegen de visie op leren als uitwendig reproduceren • tegen intellectualistische vooroordeel jegens kinderen als onmondige, losbandige wezens • taak van opvoeder: respecteren van innerlijkheid van het kind, vanuit een observerende houding • toezien op rijping, vanuit faciliterende houding voor de “goede voorbereide omgeving”

11. MM: Maatschappij- en wereldvisie • verandering in het denken over opvoeding zal leiden tot maatschappelijke verbetering • nadruk op het “sociale probleem” van de pedagogie • verbeteren van relatie kind  volwassene • kernbegrippen autonomie en vrijheid • “kosmische visie” op de plek van de mens in de wereld • de “wereldorde”handhaven, • de evolutie bevorderen, • de kosmos vervolmaken,…. • samenwerking tot stand brengen vanuit een “kosmische houding”: centrale rol hierin voor “verbeeldingskracht” • ultieme bijdrage is gericht op vredesopvoeding

12. enkele filosofische achtergronden • problemen met het spreken over een “Montessori-fiosofie” • sterke verwevenheid met de autoritaire persoonlijkheid van MM • Enkele filosofische invloeden op Montessori’s pedagogie • Rousseau’s visie op de mens: geleidt “vanuit de natuur, die door civilisatie geknecht wordt” • Kant ideeën over opvoeding tot mondigheid als bijdrage aan de cultuur van Verlichting en • Hegels idee van de ontwikkeling van zelfbewustzijn “door” de confronterende ervaringen heen • Spinoza, Marx, Mill: cultivering is niet louter rationele maar juist ook sensorische & emotionele ontwikkeling • “ontdekking van het kind” en de strijdbare inzet om erkenning maken haar ook tot duidelijk verwante tijdgenoot van Freud • zeer diepgaande invloed van Aristoteles antropologie en van diens zg. “deugdethiek”

13. MM t.a.v. filosofische pedagogie • MMs denken: diepgaand verankerd in Verlichting • ontvankelijkheid voor wetenschap, nieuwe technieken • groot vertrouwen in toekomst als experimenteerruimte • MMs denken: ook sterke invloed van Romantiek • unieke van het individuele in ieder groei- en leerproces • natuurwetenschappelijke observerende attitude • kritiek op heersend positivisme en rationalisme • leerproces is meer dan intellectualistische overdracht • sensorische, motorische, emotionele activiteit • rijkdom en het eigen potentieel van het materiaal • belang van de context, de omgeving als geheel

14. invloed van de tijdsgeest op MM (vroege 20e eeuw) • sterke verwevenheid met de Italiaanse context • tijd van futurisme (Marinetti), literair modernisme (Svevo), spiritualistische stromingen • inzet: overbruggen van kloof tussen kunst en leven • VS: contact Edison, Alexander Bell, John Dewey • pragmatistische waarheidsopvatting: “wat werkt”… • onderwijs is sleutel naar een betere wereld • invloed van de gruwelen van de eerste wereldoorlog, en de ontwikkelingen in fascistisch Spanje en Italië

15. tijd van “Alleman” en nu

16. Tijd van grote veranderingen • immense veranderingen in de Nederlandse samenleving in de laatste 40 jaar: sinds Alleman • Multiculturele samenleving • Technologisering • Internationalisering • Secularisering • Individualisering • Virtualisering • Emancipatie • Vergrijzing • snelheid van verandering brengt ontheemding, onbehagen, desoriëntatie, vervreemding

17. Drie doelen van het onderwijs in de 21e eeuwse leefwereld • vanuit hun natuurlijke potentieel willen we kinderen vaardigheden geven om zich te bevrijden uit “afhankelijkheid” en “onmondigheid” • Idee van “Verlichting”: Immanuel Kant, 1783 DOELEN VAN ONDERWIJS IN DRIE DIMENSIES • ontwikkeling van de individuele persoonlijkheid • bewustzijn, verbeeldingskracht, zelfrespect, wil > identiteit • verwerven van sociale vaardigheden • invoegen in structuur van “instituties” > burgerschap • zingevende rol in de wereld vervullen • verantwoording in spel van cultuuroverdracht > erflater DIT ZIJN TAKEN VOOR ONS IN DE “LEEFWERELD”

18. Filosofie van leefwereld & systeem • drie ontwikkelingslijnen in de alledaagse leefwereld • ontwikkeling van de persoon • socialisatie, morele, juridische, politieke toerekeningsvatbaarheid • ontwikkeling in beheer over de instituties • recht, zorg, onderwijs, instituties van solidariteit, openbaarheid, • overdracht van culturele kaders • zingeving: wetenschap, morele waarden, kunst, religie • al het “natuurlijke” in leefwereld is een historisch product “leefwereld”  “systeem” • subjectief beleefde “wereld” ingebed in objectief heersende krachten • systeem is geheel van materiële reproductie in anonieme economische, technologische, financiële geopolitieke processen • grote veranderingen in het “systeem”: globalisering

19. Globalisering & Immuniseringsysteem <<<  >>> leefwereld effect van globalisering = ongekende schaalvergroting • het “Walkman-ego”: direct inpluggen in mondiale muziek • uniformisering in smaken, lifestyle, levenspatronen • kolonisering van de leefwereld door “anonieme krachten” • “al het vaste vervluchtigd,… al het heilige zal worden ontwijd” • reactie betreft “immunisering” • terugtrekking uit het publieke domein in controleerbare cocon • internet-profiles, network-society, gated community, capsulair life • reactie betreft “esthetisering” • belang van persoonlijke smaak in alle oordeelsvorming • beleving wordt tot hoogste criterium en oordeelsinstantie • reactie betreft verdubbeling van beleving: “virtualisering”

20. lokale wereld  globale processen voorbeelden van immunisering globalisering • op niveau van persoonlijke identiteit • “WALKMAN” EGO (met alle gadgets, ipads), • op alle niveau’s van burgerschap • CALCULERENDE HOMO CONSUMENS • op het niveau van cultuurdragers • RELI-SHOPPEN, CULTURE OF NARCISM • schrikbeeld: de wereld als SCHUIM?

21. Grunberg • Leven is oorlog. • Veel dingen zijn een vorm van oorlog op kleine schaal…….. Dat is natuurlijk niet iets dat je leert op de Montessorischool.

22. Montessori in actueel perspectief? • actueel perspectief op mens, maatschappij en “kosmos • Persoon VRIJE DIVERSITEIT • respectvolle aandacht, erkenning, acceptatie en daarmee ook relativering van individuele verschillen • Instituties GELIJKWAARDIGHEID • duurzaam beheer en aanhoudende zorg voor de erkenning van principes van gelijke rechten en spelregels • cultuuroverdracht GEMEENSCHAPPELIJKHEID • lotgenoten in gedeelde processen van overdracht van zingevende kaders: allen `zijn wij als erfgenamen` • vrije mens in een rechtvaardige wereld  het dikke ik

23. het “dikke ik” in zijn capsules • Het “Dikke Ik”: leven in teken van consumeren, concurreren, presteren, scoren, afweren • niveau van persoonlijke relaties, cultuur-consumptie • economisch: winstmaximalisatie, oneindige groei • geopolitieke dikke ik: uitbreiding consumptiepatronen • planetair: verdringing van levensvormen, energiebronnen, regenwouden, ecosysteem • mens- en wereldbeeld van een “strijd van allen tegen allen”: nieuwe natuurstaat (Hobbes, Kant) • DIKKE IK: het leeft WELVAREND en ONTEVREDEN • in de frustratie schuilt echter een paradoxale hoop • wijst op grens aan het idee van eindeloze vooruitgang

24. Grenzeloosheid maar ook nieuwe, ongekende grenzen • GRENZEN AAN HET VOORUITGANGSPERSPECTIEF: SLECHT NIEUWS VOOR IEDEREEN….? • wending naar ecologische duurzaamheid • klimaatverandering, waterbehoefte, biodiversiteit, energie, voedsel • demografische uitdaging vraagt om autoritaire bio-politiek • economische welvaart voor iedereen vraagt lange termijn visie • geopolitieke respons op “global justice” leidt tot grote machtsverschuivingen • ONRUSTBAREND GEVOEL: WELLICHT HEBBEN ZIJ HET LATER VEEL MINDER DAN WIJ…? • COLLECTIEVE AANPAK VAN WERELD PROBLEMEN VRAAGT OM ONTVANKELIJKE HOUDING VAN GEVOEL VOOR GRENZEN EN MATIGING TOEKOMSTIGE WERELDBURGERS

25. GLOKAAL BESEFglobaal denken  lokaal handelen • HOEVEEL GLOBALISERING VERDRAGEN WIJ, MAAR OOK ONZE KINDEREN? • weerbaarheid jegens onmenselijk grote verhoudingen • ontvankelijkheid voor ongekende prikkels? • welke vaardigheden? welke culturele “immuunfilters”? • DE MENS IS WEZENLIJK VOOR BEPERKTE SITUATIE GEBOREN: • VANDAAG MOETEN WE DE BEPERKINGEN ZELF, DOELBEWUST SCHEPPEN • GLOBAL AWARENESS • BESEF VAN MONDIALE PUBLIEKE RUIMTE

26. Mondiale publieke ruimte? • enerzijds een “realistisch toekomstbeeld”: veel meer samenwerking een levensnoodzakelijkheid • anderzijds een situatie van vele ge-atomiseerde individuen, allen in hun eigen immuun-capsules • TOEKOMST VRAAGT ONGEKENDE VAARDIGHEDEN VOOR SAMENWERKEN IN MONDIALE PUBLIEKE RUIMTE • weerbaarheid, nieuwe private-publieke deugden • Coen Simon: “Wij zijn gelijk, dus ik neem voorrang” is vandaag dominant fatale attitude in de publieke ruimte

27. Openbare ruimte:prive instemming  publieke onenigheid • private “virtuele” ruimte: ondergrondse digitale wereld • Hyves-identiteit / Sms-taal / informalisering tussen gelijkgestemden • er is een site, “niche” van instemming voor iedere overtuiging • bij strijdigheden toetst men visies niet meer aan ‘publieke’ redelijkheid • invloed van normloze onverschilligheid internet op de publieke ruimte • men kan er spreken zonder tevoorschijn te komen, • verschillen bestaan steeds meer als “conflicten” • keuze tussen virtuele “schijnerkenning” tegenover publieke weerbaarheid als leerproces DE ZORG VOOR DE PUBLIEKE RUIMTE VEREIST • Kritische toetsing en orientatie aan publiek erkende maatstaven • Weerbaarheid, onderscheidingszin, oordeelskracht TRAINING IN BEPAALDE DEUGDEN > als precisie, oriëntatie op voorbeelden, gevoel voor verhoudingen

28. School: educatiecentrum voor democratieopvoeding • VORMEN, TOEPASSEN, OBJECTIEF TOETSEN VAN VERWORVEN VAARDIGHEDEN • private-publieke speelruimte voor toepassen van kennis als onderdeel van “burgerschapsvorming” • OPVOEDING IN MEDIAWIJSHEID • Internet: nieuwe gat in de opvoeding (M. de Winter) • ouders weten niet meer wat hun kinderen doen • ouders voelen zich onmachtig in hun competenties • bewust, kritisch, actief bewegen in gemedialiseerde wereld • INTERCULTURELE LENIGHEID • lenig bespelen van meerdere registers • MET SPELREGELS OOK SPELEN MET REGELS

29. School: werkplaats voor nieuwe autoriteitsvorming??? • hiërarchische verhoudingen worden onzichtbaar • ouder  kind, • docent  leerling • jong  oud • gezagsdrager  burger • opvoeders passen zich aan jongere generaties aan, i.p.v. jongeren die ouderen nabootsten • wegvallen van collectieve autoriteit: grote gevolgen t.a.v. • identiteitsvorming, houding jegens normen • publieke deugdontwikkeling, ontwikkeling van burgerschap • culturele overdracht van tradities, inzichten, vaardigheden • Consequentie voor participatie van ouders in school, en voor de “observerende houding”van de leerkrachten?

30. Spekulaties over deugden….

31. “ethiek en deugdelijk leven” • Deugden: houdingen die mijn keuze “voorbestemmen” • niet wat is de regel, wat moet ik doen, welke waarden? • maar “wat wil ik zijn”, hoe te leven, wat toon ik in dezesituatie? • Leerbare, oefenbare attitudes jegens normen en waarden • Hedendaagse belangstelling voor deugdethiek • in bedrijfsleven, in de zorg, in advocatuur …. • Specifieke houdingen in onze tijd? • matiging > ecologische situatie • onderscheidingszin > o.a. internet • gastvrijheid en tolerantie > interculturele migratie • vriendschap > alle vormen van politiek • vergevingsgezindheid > internationale recht

32. de grote “heroische” deugden? • klassieke deugden? • matigheid, moed, standvastigheid, opofferings gezindheid, edelmoedigheid, compassie • voorzichtigheid, wijsheid, bezonnenheid • rechtvaardigheid, eenvoud, • theologische, culturele deugden? • geloof, hoop en liefde • achtergrond: wil tot uitblinken in Aristotelische deugden • Lijkt in de moderne westerse samenlevingen allang verdrongen • Wel sterk is nog de band tussen deugden-trainen en sport • deugden in huidig maatschappelijk klimaat? • weelde, welvaart, onmatigheid, overvloed, onbehagen eigen belang en consumptieve voorkeuren • belang van de “publieke naam”?

33. Deugdenleer in de praktijk • vanuit praktijk van voordoen en nadoen beginnen, • vooral op de school verder te leren (reeds bij Aristoteles) • (maatschappelijke) geheugen wordt getraind in de geschiedenisles • zorgvuldig spreken en schrijven in de taalles, • goed observeren, de trial and error in kosmisch onderwijs • school ontstaan vriendschappen voor het leven. • Leren is afkijken • er kunnen verhalen bij verteld worden • men heeft geen directe regels te formuleren • Leren hoe men om kan gaan met regels: spelen met regels • geven betekenis aan het dagelijkse leven • dienen als kompas voor een eigentijdse moraal • nieuwe deugden een paar hints (Primo Levi)

34. Bijv. in een cultuurinstelling • volgende deugden zijn een leidraad voor de organisatie van een Haagse cultuurinstelling • Toewijding • Creativiteit • Moed • Onderscheidingszin • Verbeeldingskracht • Eenvoud • Ontvankelijkheid

35. voorbeeld van kleine deugden? • praktische deugden • ontwikkelen van intuïtief gevoel voor maat en grenzen • onbevangen fouten durven maken: trial and error • dingen in juiste perspectief zien • creativiteit en “intellectuele lenigheid” • sociale deugden • common sense, vriendschap, lenigheid • deugden omwille van de “cultuur” • goed kijken / nauwkeurig observeren • precies en zorgvuldig taalgebruik, 'Story telling‘ • Vastleggen, herinneren en memoriseren • “persoonlijke” deugden • humor, speelsheid

36. “Montessori-deugden”? • elementair plezier in het vrije leerproces • leergierigheid, nieuwsgierigheid • ontvankelijk, gastvrijheid naar “het andere” • lenigheid in bespelen van meer registers • speelse bekendheid met vele cross-overs • WEERBAARHEID • ONDERSCHEIDINGSZIN

37. Resume: omgang met het tragische • erken dat de leefwereld ingeschreven is in een systeem, dat steeds minder afstand toestaat • krachten in dit systeem van geheel andere aard zijn dan die opvoeding in de leefwereld vormt • herbezin op deugden… ontwikkel die deugden die naar vermogen: globaal  lokaal verbinden • kritische onderscheidingszin • scherpzinnig observatie • Verbeeldingskracht • global awareness • ontwikkel in de leefwereld deugden van weerbaarheid die de systeem-invloeden speels-ironisch weerstaan • is uiteindelijk een nieuwe tragische levenskunst