ÖZEL RİSK GRUBUNDA YER ALAN KADIN ÇALIŞANLAR MEVZUAT VE YÖNETMELİKLER

1. ÖZEL RİSK GRUBUNDA YER ALAN KADIN ÇALIŞANLAR MEVZUAT VE YÖNETMELİKLER Çiğdem ÜNAL Makina Mühendisi

2. İslamiyet öncesi Türk Devletlerinde kadın • Kadın erkeğin tamamlayıcısıdır ve daima erkeğin yanındadır, Kadın erkeğinin güç ve ilham kaynağı kabul edilir, • Hakanın buyrukları yalnız "Hakan buyuruyor ki" ifadesiyle başlamışsa geçerli kabul edilmez, • Tören ve şölenlerde kadın, hakanın solunda oturur siyasi ve idari konumlardaki görüşlerini beyan eder, • Yabancı devletlerin elçilerinin kabulünde hatun da hakanla beraber bulunur • Kadın miras hakkına ve kendine ait mülk edinme hakkına sahiptir, kadının kendine ait mülkü istediği gibi kullanma hakkı vardır, • Eski Türklerde koca karısını boşayabildiği gibi,kadın da kocasını boşayabilirdi.

3. İslamiyet dönemi Türk Devletlerinde kadın • İslam hukukunun uygulandığı Osmanlı Devletinde evlenmelerin kadı huzurunda yapılması ve yazılı hale getirilmesi ile kadınların güvence altına alındığı görülmektedir, • Osmanlı Devletinde evlenme, boşanma, miras konularında kadınlar mahkemelere başvurarak haklarını aramışlardır, • Nafaka hakkı erkeğin kadına karşı bir mesuliyeti kabul edilmekteydi, • Sosyal yardımlaşma ve dayanışma anlayışının ilk örneğini bulduğumuz, Türk-İslam devletlerindeki vakıflar yoluyla toplumun ihtiyaçları karşılanmıştır, • Kadınlar, ekonomik hakları bakımından tıpkı erkekler gibi eşit haklara sahipti. • Anadolu'ya yerleşme sürecinde önemli roller üstlenen Ahi teskilati ve bunun kadinlar kolu olan Baci Teskilati anlatilir.

4. Çalışma hayatı - Türk kadınları • Türk kadını, ilk kez 1843’de Tıbbiye mektebi bünyesinde aldığı ebelik eğitimiyle çalışma yaşamında yerini almaya başladı. • İş yaşamına ilk kez 1897’de “ücretli işçi” olarak giren kadınlara, 1913 yılında da “devlet memuru” olma hakkı verildi. Bunun ardından bir yıl sonra kadınlar, tüccar ve esnaf olarak da iş hayatına girdi.

5. Cumhuriyet dönemi Türk Kadını Atatürk 1923 Konya konuşmasında, Türk kadını ile ilgili düşüncelerini şöyle dile getirmiştir:Dünyada hiçbir milletin kadını, ben Anadolu kadınından daha fazla çalıştım, milletimi kurtuluşa ve zafere götürmekte Anadolu kadını gibi emek verdim diyemez. Kadın ailenin temelidir. Aile içinde gerek çocukların yetiştirilmesinde, gerekse kültür unsurlarının nesilden nesile geçirilmesinde köprü vazifesi görür. Bu nedenle sadece çocuğun topluma hazırlanmasında değil, ailede sağlıklı bir iletişim ortamının kurulmasında da önemli rol oynayan kadınlar Atatürk’ün ifadesiyle:.... hatta erkeklerden daha çok aydın, daha çok feyizli, daha fazla bilgili olmaya mecburdurlar. Bundan ötürü hepimiz, bu büyük ruhlu ve büyük duygulu kadınlarımızı şükran ve minnetle sonsuza kadar aziz ve kutsal bilelim

6. Cumhuriyet dönemi Türk Kadını 17 Şubat 1926'da İsviçre Medeni Kanunu örnek alınarak TBMM'de kabul edilen Türk Medeni Kanunu, 4 Ekim 1926'da yürürlülüğe konmuştur. • Ailede kadın-erkek eşitliği sağlandı. • Evlilikte resmi nikah zorunluluğu getirildi. • Tek eşle evlilik esası getirildi. • Kadınlara, istedikleri mesleğe girebilme hakkı tanındı • Mahkemelerde tanıklık yapma, miras ve boşanma konularında kadın-erkek eşit hale getirildi

7. Cumhuriyet dönemi Türk Kadını 3 Mart 1924'te Tevhid-i Tedrisat kanunu kabul edilmiştir. • Eğitimde birlik ilkesini içeren kanundur. Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile eğitim birliği bir sistem olarak benimsenmiş bulunmaktadır. • Bütün okullar kurulan MEB’e bağlanmıştır. • Tekke ve zaviyeler kapatılmıştır.

8. Cumhuriyet döneminde kadınların iktisadi ve siyasal yaşama katılmaları yönünde yapılan değişiklikler • 1930'da belediye seçimlerinde seçme, • 1933'te çıkarılan Köy Kanunu'yla muhtar seçme ve köy heyetine seçilme, • 5 Aralık 1934'te Anayasa'da yapılan bir değişiklikle de milletvekili seçme ve seçilme hakkı verilmiştir.

9. 1475 Sayılı İş Kanunu (Yürürlük tarihi 01.09.1971) (İşçi sağlığı ve iş güvenliği açsından getirdiği hükümler dikkate alındığında en önemli kanun) - 4857 sayılı İş Kanunu (Yürürlük tarihi 10.06.2003) (İş sağlığı ve güvenliğinde yeni yaklaşım)

10. Eşit davranma ilkesi Madde 5. - İş ilişkisinde dil, ırk, cinsiyet, siyasal düşünce, felsefi inanç, din ve mezhep ve benzeri sebeplere dayalı ayırım yapılamaz. • Aynı veya eşit değerde bir iş için cinsiyet nedeniyle daha düşük ücret kararlaştırılamaz. • İşçinin cinsiyeti nedeniyle özel koruyucu hükümlerin uygulanması, daha düşük bir ücretin uygulanmasını haklı kılmaz.

11. Feshin geçerli sebebe dayandırılması Madde 18. - Otuz veya daha fazla işçi çalıştıran işyerlerinde en az altı aylık kıdemi olan işçinin belirsiz süreli iş sözleşmesinin feshi geçerli bir sebebe dayanmak zorundadır. Özellikle aşağıdaki hususlar fesih için geçerli bir sebep oluşturmaz: - Irk, renk, cinsiyet, medeni hal, aile yükümlülükleri, hamilelik, doğum, din, siyasi görüş ve benzeri nedenler. - 74 üncü maddede öngörülen ve kadın işçilerin çalıştırılmasının yasak olduğu sürelerde işe gelmemek.

12. Yıllık izin bakımından çalışılmış gibi sayılan haller Madde 55-Kadın işçilerin 74 üncü madde gereğince doğumdan önce ve sonra çalıştırılmadıkları günler. Çalışma süresinden sayılan haller Madde 66. -Çocuk emziren kadın işçilerin çocuklarına süt vermeleri için belirtilecek süreler. Yer ve su altında çalıştırma yasağı Madde 72. - Maden ocakları ile kablo döşemesi, kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yer altında veya su altında çalışılacak işlerde onsekiz yaşını doldurmamış erkek ve her yaştaki kadınların çalıştırılması yasaktır

13. Gece çalıştırma yasağı Madde 73.- Onsekiz yaşını doldurmuş kadın işçilerin gece postalarında çalıştırılmasına ilişkin usul ve esaslar Sağlık Bakanlığının görüşü alınarak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca hazırlanacak bir yönetmelikte gösterilir. Analık halinde çalışma ve süt izni Madde 74. - Kadın işçilerin doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam onaltı haftalık süre için çalıştırılmamaları esastır. Ağır ve tehlikeli işler Madde 85. -Hangi işlerin ağır ve tehlikeli işlerden sayılacağı, kadınlarla onaltı yaşını doldurmuş fakat onsekiz yaşını bitirmemiş genç işçilerin hangi çeşit ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılabilecekleri Sağlık Bakanlığının görüşü alınarak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca hazırlanacak bir yönetmelikte gösterilir.

14. Gebe veya çocuk emziren kadınlar için yönetmelik Madde 88. - Gebe veya çocuk emziren kadınların hangi dönemlerde ne gibi işlerde çalıştırılmalarının yasak olduğu ve bunların çalışmalarında sakınca olmayan işlerde hangi şartlar ve usullere uyacakları, ne suretle emzirme odaları veya çocuk bakım yurdu (kreş) kurulması gerektiği Sağlık Bakanlığının görüşü alınarak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından hazırlanacak bir yönetmelikte gösterilir. İşin düzenlenmesine ilişkin hükümlere aykırılık Madde 104-105 – …Madde73 ( gece çalıştırılma yasağı)ve Madde 74 (Analık halinde çalışma ve süt izni ) ve Madde 88 hükümlerine uymayan işveren veya işveren vekiline beşyüz milyon lira para cezası verilir.

15. Kadın İşçilerin Gece Postalarında Çalıştırılma Koşulları Hakkında Yönetmelik • 18 yaşını doldurmamış kadın işçilerin gece postalarında çalıştırılamazlar. • Kadın işçiler her ne şekilde olursa olsun gece postasında yedibuçuk saatten fazla çalıştırılamaz. • Gece postalarında çalıştırılan kadınlar, ikametlerine en yakın mesafeye götürülmek zorundadırlar. • Kadın işçilerin gece postalarında çalıştırılması uygunluğu sağlık raporu ile belirlenmeli • Ayrı işyerinde postalar halinde çalışan kadın işçi, isteği doğrultusunda kocası ile ayrı postalarda çalıştırılır. • Gebe kadın işçiler doğum öncesi doktor raporu ile ,doğum sonrası ise 6 ay süre ile gece postalarında çalıştırılamazlar.

16. Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik (14/07/2004 ) • Gebe, yeni doğum yapmış ve emziren işçilerin çalışma saatleri ve ara dinlenmeleri geçici olarak yeniden düzenlenir, • Gebe, yeni doğum yapmış ve emziren işçilerin postüral (duruş) problemlerini ve kaza riskini azaltacak şekilde yeniden düzenlenir, • Yüksekte çalışmalarda, gebe işçinin çalışma yerlerinin düzenlemesi yeniden yapılır, • Çalışma saatleri ve çalışma hızı işçinin önerileri dikkate alınarak mümkün olduğunca uygun hale getirilir,

17. Gebe ve yeni doğum yapmış işçinin yalnız çalıştırılmaması esastır, • Gebe, yeni doğum yapmış ve emziren işçiyi, stres faktörlerinden koruyucu önlemler alınır, • Gebe işçinin, sürekli oturarak veya ayakta çalışma engellenir, • Gebe işçinin sigarasız ve dumansız bir ortamda gerekli aralıklarla oturarak veya rahatça uzanacak şekilde fiziksel ve zihinsel olarak dinlenmesini sağlayacak şartlar temin edilir.

18. Gebe, yeni doğum yapmış ve emziren işçinin özel risklerden korunması A) Fiziksel etkenler • Şok ve titreşime uzun süreli maruz kalınacak iş makinalarında çalıştırılma yasağı • karın bölgesini etkileyen düşük frekanslı uzun süreli titreşime maruziyeti önleyecek tedbirler alınır. • İyonize radyasyon kaynaklarının bulunduğu alanlarda gebe ve emziren işçi çalıştırılmaz • İyonize olmayan radyasyon kaynaklarından gebe ve emziren işçinin etkilenmesi önlenir. • Çalışma alanındaki soğuk, sıcak ve yüksek basıncın, gebe ve emziren işçi açısından sağlık riski yaratmaması sağlanır.

19. B) Biyolojik etkenler Biyolojik etkenler ile ilgili olarak; gebe, yeni doğum yapmış ve emziren işçinin, 10/6/2004 tarihli ve 25488 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin Önlenmesi Hakkında Yönetmelikte tanımlanan grup 2, grup 3 ve grup 4 biyolojik etkenlerin risk teşkil ettiği yerlerde ve işlerde çalıştırılmaları yasaktır. C) Kimyasal etkenler kanserojen, mutajen, çok toksik, toksik, zararlı, alerjik, üreme için toksik ve emzirilen çocuğa zararlı olabilen kimyasalların üretildiği, işlendiği, kullanıldığı işlerde gebe, yeni doğum yapmış ve emziren işçinin çalıştırılması esas olarak yasaktır

20. Gebe İşçinin Muayene İzni Madde 12 — Gebe işçilere gebelikleri süresince, periyodik kontrolleri için ücretli izin verilir. Emziren İşçinin Çalıştırılması Madde 13 — Emziren işçilerin, ağır ve tehlikeli işlerde çalışmasının sakıncalı olduğu hekim raporuyla belirlenenler, doğumdan sonra ilk altı ay içinde bu işlerde çalıştırılamaz. Emzirme İzni Madde 14 — Kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam bir buçuk saat süt izni verilir.

21. D) Çalışma koşulları • Gebe ve yeni doğum yapmış işçinin kendilerinin ve bebeklerinin sağlığını olumsuz etkileyecek şekilde elle yükleme ve araçsız taşıma işlerinde çalıştırılmaları yasaktır. • Kişisel koruyucular gebe, yeni doğum yapmış ve emziren işçiyi tam koruyacak şekilde vücuduna uygun olmalı

22. Oda ve Yurt Açma Yükümlülüğü Madde 15 — • 100-150 kadın işçi çalıştırılan işyerlerinde en çok 250 metre uzaklıkta bir emzirme odasının kurulması zorunludur. • 150 den çok kadın işçi çalıştırılan işyerlerinde , 0-6 yaşındaki çocukların bırakılması ve bakılması için çalışma yerlerinden ayrı ve işyerine yakın bir yurdun kurulması zorunludur.

23. Ağır ve Tehlikeli İşler Yönetmeliği Madde 6 – Kadınlar, ay hali günlerinde ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılamazlar. Bu günlerin sayısı 5 gün olarak hesap edilir. Madde 8 – Bu Yönetmelikte belirtilen şartlara aykırı olarak, ağır ve tehlikeli işlerde kadın ve genç işçi çalıştırıldığının veya çalışan işçinin sağlık durumu itibariyle böyle bir işte çalıştırılmamasının gerektiğinin tespiti halinde, bu işçiler ağır ve tehlikeli işlerde çalışmaktan alıkonulur.

25. SAĞLIKLI VE GÜVENLİ GÜNLER DİLEĞİYLE... cunal@csgb.gov.tr