Introductie

2. Introductie Werkboek en foto’s Met dit pictogram maak je eenfoto van de pagina. Door het pictogram aanteklikkenkomt de foto in je verslagtestaan. De foto-knopwordtgebruiktom het scherm vast teleggen. Met de werkboek-knopwordenfoto’s en tekstvastgelegd in het werkboek van de Spark. De keuze-knopwordtgebruiktom je verslagteexporteren of aftedrukken. Opmerking: je kaneenfotomaken van de eerstepagina van je werkboek en ditdanalsvoorblad van je verslaggebruiken.

3. Vraagstelling • Watmaaktgewoneregenzuur? • Watveroorzaaktditverschijnsel en hoe hangtdat met het begrip ”pH ” samen?

4. Achtergrond • Zureregen is neerslag met eenbuitengewoonlagepH. Het zuurveroorzaaktschadeaan het milieu en aanleefsystemen. • Vervuiling is de hoofdoorzaak van zureregen. Schadelijkegassen, die afkomstigzijn van de verbranding van fossielebrandstoffen, vooralkolen, reageren met het vocht in de buitenlucht. Zowordenzurengevormd die in de vorm van regenneerslaan. • De pH is eenmaatvoor de concentratie van waterstofionen (H⁺) in water. De pH waardekanvariёren van 0 tot 14, hoe lager de pH waarde hoe hoger de concentratie van waterstofionen en hoe zuurder de stof is. Een pH groter dan 7 wordt basisch genoemd. Een pH van 7 is neutraal: noch zuur, noch basisch.

5. Toets • Zureregen is neerslag met eenongewoonlage/laag ______________. • vervuiling • base • volume • pH Dit pictogram herinnert je eraanom met diteenfototemakennadat je jeantwoordhebtingevuld.

6. Achtergrond • Zureregenverlaagt de pH van rivieren en merenwaardoorsommige, vooralkleinere, waterdieren en waterplantenwordengedood. Ookkanzureregenschadetoebrengenaanplanten en anderelandorganismen door de zuurgraad in de bodemteverlagen. • Zureregenbeschadigtookgebouwen en dergelijke door gesteentenzoalsmarmer en kalksteenaftebreken, metalenzoalsbrons op telossen en verf en lakaantetasten. • De uitstoot van schadelijkegassen, die zureregenveroorzaken, kanook smog teweegbrengen en de luchtongezondmakenom in teademen .

7. Toets • Zureregenkan de ______ van merenverlagen en zelfsstandbeeldenlaten _______. • waterstand / afbreken • pH / oplossen • temperatuur / bevriezen • hoeveelheid / roesten

8. Veiligheid • Neemalleveiligheidsmaatregelen die in het lokaalgelden in acht. • Zorgervoordat het zoutzuur (HCl) niet in aanrakingkomt met je huid en kleding. • De glazenpipet die je gaatgebruikenomHCl over tebrengen is breekbaar: voorzichtigermee! • Haal de stop nietmeer van de erlenmeyerals de reactiebegonnen is. • Als je het door de gootsteenmagspoelen, gebruikdanveel water. • Als je klaar bent met dit practicum, was dangoed je handen.

9. Materialen en benodigdheden Verzamel al dezematerialenvoordat je met dit practicum begint: • pH sensor • 3 erlenmeijers van 100ml • 3 rubberenstoppenpassend op de erlenmeyers • 3 glasbuisjes die in de rubberenstoppenpassen • 3 x 20cm slang passend op de glasbuisjes • bekerglas van 100ml • maatcilinder van 25ml • verdeelpipet en pipetteerballon • 5 gm natriumwaterstofcarbonaat(NaHCO3) • 5 gm natriumwatersofsulfiet(NaHSO3) • 1.5 gm natriumnitriet(NaNO2) • 15 ml 1 M HCl • glycerine • 60ml gedemineraliseerd water • spuitfles met gedemineraliseerd of gedestilleerd water • weegschaal

10. Zet in de juistevolgorde De stappen links makendeeluit van dit practicum. Zestaanechterniet in de juistevolgorde. Zetallestappen in de juistevolorde en maakerdaneenfoto van. A.Meet de pH in eenwatermonster. B.Zet de gasgenerator in elkaar. C.Laat CO₂ door het watermonsterborrelenterwijl je de pH meet. D.Laat NO₂ door het watermonsterborrelenterwijl je de pH meet. E.Laat SO₂ door het watermonsterborrelenterwijl je de pH meet.

11. Overzicht • In dit practicum gaan we 3 gassenmaken: CO2, NO2, and SO2. We zullendezegassen door het watermonsterlatenborrelen en bepalenwat de invloed van de pH is. • We gaannatriumbicarbonaat (NaHCO3) mengen met zoutzuur (HCl) om CO₂ gas temaken. • We gaannatriumnitriet(NaNO₂) mengen met zoutzuur( HCl) omstikstofdioxide(NO₂) gas temaken. • We gaannatriumwaterstofsulfiet (NaHSO3) mengen met zoutzuuromzwaveldioxide (SO2) gas temaken.

12. Opstelling: algemeen • Verbind de pH sensor met het Spark SLS. • Meet 20,0ml gedestilleerd water af in eenmaatcilinder. • Giet het water in eenbekerglas van 100ml. • Spoel de pH sensor grondig met schoon water uit de spuitfles. • Laat de pH sensor voorzichtig in het water zakken.

13. Voorspelling: algemeen Vr.1:Watgebeurterdenk je met de pH van het water als je dezegassenerinoplost? Welk gas zalvoor de meesteveranderingzorgen?

14. Opstelling en meten: CO2(g) en water • Haalwatnatriumwaterstofcarbonaat(NaHCO3). • Weeg 5,0g NaHCO3 af. • Breng de NaHCO3over in eenerlenmeijer.

15. Opstelling en meten: CO2 (g)en water • Steek de glasbuis door de rubberstop en verbind de slang met de glasbuis. • Let op:gebruikeventueelwatglycerineom de glasbuisgemakkelijker door de rubberstop of de slang op de glasbuistesteken. • Voeg 4,0ml zoutzuur toe aan de erlenmeijer en sluitdezemeteenaf met de rubberstop. • Opgepast:Zoutzuur is eensterkzuur, weeserdaarom erg voorzichtigmee! Mors je, spoelallesdanaf met heel veel water. gebruikglycerineomtesmeren pH sensor erlenmeijer

16. Steek het uiteinde van de slang meteen in het water in het bekerglas. Druk op om de meting tebeginnen. • Blijfongeveer 200 secondenmeten of tot de meting nietmeerverandert. Drukdan op om met metentestoppen.

17. Vr.2: Watgebeurter met de pH van het water wanneer je er CO₂ door laatborrelen?

18. 8.Bepaal het minimum en het maximum van de pH voor de meting met CO₂. Vul de gevondenwaarden op de volgendepagina in. * • * X- Y gegevensinvoeren: • Druk op om het paletteopenen. • Druk op en druk op het tebepalen punt. • Druk op of om de nabijgelegenpuntenteselecteren.

19. 9. Vul de maxima en de minima van de pH in de tabel in. * *Gegevensinvoeren: 1. Druk op om het paletteopenen. 2. Druk op selecteervervolgenseencel in de lijst. Dezezalgeeloplichten. 3. Druk op om het toetsenbordschermteopenen.

20. Opstelling en meten:NO2 (g) en water • Doe de inhoud van de eersteerlenmeijer en het bekerglasweg, door ditaan je docent tegeven. • Spoel de pH sensor goedschoon. • Was het bekerglas en de stop met glasbuis en slang grondigaf. • Meet 20,0ml gedestilleerd water af in de maatcilinder. • Giet het in het 100ml bekerglas. • Spoel de pH sensor na met gedestilleerd water uit de spuitfles. • Laat de pH sensor voorzichtig in het water zakken.

21. Opstelling en meten: NO2 (g) en water • Weeg 5,0g natriumnitriet (NaNO2) af. • Breng de NaNO2 over in eenschoneerlenmeijer. • Zet de rubberstop met glasbuis en slang weer in elkaar. • Voeg 4,0ml 1.0 M zoutzuur (HCl) toe aan de erlenmeijer en sluitdezemeteenweeraf met de rubberstop.

22. Steek het uiteinde van de slang meteen in het water in het bekerglas. Druk op om met metentebeginnen. • Blijfgedurendeongeveer 200 secondenmeten of tot de meting nietmeerverandert. Drukdan op om met metentestoppen.

23. Bepaal het minimum en het maximum van de pH voor de meting met NO2.Vul de gevondenwaarden in in de tabel op de volgende • pagina *. • * X- Y gegevensinvoeren: • Druk op om het paletteopenen. • Druk op en druk op het tebepalen punt. • Druk op of om de nabijgelegenpuntenteselecteren.

24. Vul de minima en de maxima van de pH in, in de tabel *. *Gegevensinvoeren: 1. Druk op om het paletteopenen. 2. Druk op selecteervervolgenseencel in de lijst. Dezezalgeeloplichten. 3. Druk op om het toetsenbordschermteopenen.

25. Opstelling en meten:SO2 (g) en water • Neem de erlenmeijer en doe de inhoudsamen met het bekerglasweg, door dezeaan de docent tegeven. • Spoel de pH sensor grondigschoon. • Was het bekerglas en de stop met buis en slang grondigaf. • Meet 20,0ml gedestilleerd water af in de maatcilinder. • Giet het in eenbekerglas van 100ml. • Spoel de pH sensor na met gedestilleerd water uit de spuitfles. • Laat de pH sensor voorzichtig in het water zakken..

26. Opstelling en meten: SO2(g) en water • Weeg 5,0g natriumwaterstofsulfiet (NaHSO3) af. • Brengdit over in eenschoneerlenmeijer. • Zet de rubberstop met glasbuis en slang zonodigweer in elkaar. • Voeg 4,0ml 1.0 M zoutzuur(HCl) toe aan de erlenmeijer en sluitdezemeteenweeraf met de rubberstop.

27. Steek het uiteinde van de slang meteen in het water. Druk op om met metentebeginnen. • Blijfgedurendeongeveer 200 secondenmeten of tot de meting nietmeerverandert. Drukdan op om met metentestoppen.

28. Bepaal de minimum en het maximum van de pH voor de meting met S0₂. Vul de gevondenwaarden in de tabel in *. • Bepaal de pH veranderingvoor elk gas en vul • de gegevens in. *Gegevensinvoeren: 1. Druk op om het paletteopenen. 2. Druk op selecteervervolgenseencel in de lijst. Dezezalgeeloplichten. 3. Druk op om het toetsenbordschermteopenen.

29. Opruimen • Neem de erlenmeijer en doe de inhoudsamen met het bekerglasweg, door dezeaan de docent tegeven. • Spoel de pH sensor grondigschoondaarna met gedestilleerd water. • Was het bekerglas, de erlenmeijers en de stop met buis en slang grondigaf.

30. Analyseren • In eenidealegrafiek van dit experiment zou de pH eerstdrastischmoetenveranderenomdaarnaaftevlakken. Waaromverloopt de reactiezo?

31. Analyseren • Vergelijk de verandering van de pH van elk gas afzonderlijk. Welk gas vertoonde de meesteverandering in de pH, welke de minste? Welk gas is volgens je uitkomstendus het slechtstevoor het milieu?

32. Analyseren • Watveroorzaaktebij het oplossen van de 3 gassen in water de afname van de pH?

33. Samenvatting • Welke van de gassen in het experiment ontstaat door menselijkevervuiling en veroorzaaktzureregen? Hoe onstaanze?

34. Samenvatting • Kolen, afkomstiguitsommigegebieden op aarde, bevatten minder zwaveldankolenuitanderemijnen. Watzou de invloedzijn van het stoken van minder zwavelhoudendekolen op de zureregen?

35. Samenvatting • Hoe kun je het aanmaken van zureregenvoorkomen?

36. Samenvatting • Hoe kun je de schadelijkeeffecten van zureregenbestrijden?

37. Samenvatting • Waarom is carbonzuur, datvoormaarweinigverandering in de pH zorgt, toch van belangvoor het millieu?

38. Meerkeuzevraag • Welke van de volgendebeweringen is waar over zureregen? • Zureregenhangtsamen met NO2 en SO2moleculen in de atmosfeer. • Zureregenkan de doodveroorzaken van velesoortenwaterlevenals het ervoorzorgtdat de pH in rivieren en merendrastischzakt. • Zureregen beїnvloedt de bodemchemie en de mogelijkheid van planten om voedingsmiddelen uit de bodem op te nemen. • Al het bovenstaande is waar.

39. Meerkeuzevraag • Welke van de volgendefactorenspeleneengroterolbij de vorming van zureregen? • gassen in de atmosfeer • buffers in de bodem en het water • water in de atmosfeer • A en C

40. Meerkeuzevraag • Zureregen beїnvloedt ecosystemen nadelig als de pH onder _______komt. • 3.6 • 4.6 • 5.6 • 6.6

41. Meerkeuzevraag • Zureregenhangtooksamen met……. • schadeaanvissen, door reacties die vooreenhogealuminiumconcentratie in het water zorgen. • verminderdeopname van voedingsstoffen door de wortels van bomen. • verzwakking van bomenwaardoorzegemakkelijkeraanandereschadelijkeinvloeden ten prooivallen. • Al het bovenstaande is waar.

42. Gefeliciteerd! Je hebt je onderzoekklaar. • Volg de instructies van de docent omalles op teruimen en de resultaten van het onderzoek door tegeven.

43. Naslag Alleillustratieszijnafkomstiguit PASCO documentatie, clip art uit het publiekedomein of Wikimedia. http://www.flickr.com/photos/buddharhubarb/21865208/ http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Acid_rain_woods1.JPG http://commons.wikimedia.org/wiki/File:BrownSoil.jpg http://commons.wikimedia.org/wiki/File:FoggDam-NT.jpg http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ham_Pond.jpg http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Sixfinger_threadfin_school.jpg