بسم الله الرحمن الرحیم

بسم الله الرحمن الرحیم • عنوان درس : صرف و نحو كاربردي (4) • تعداد واحد : 4 واحد • نويسنده : دكتر سيد احمد امام زاده • انتشارات دانشگاه پيام نور • طراح : ابوالقاسم عارف نژاد • عضو هيأت علمي دانشگاه پيام نور مركز نيشابور

معرفیكتاب در دو بخش تهيه شده است؛ • الف :مباحث صرفي • شامل موارد زیر است: • حالات مختلف اسم منسوب • احکام تصغیر

ب :مباحث نحوي شامل • حال • تمييز • استثنا • منادي • مشغول عنه • تنازع • اعراب انواع جمله

درس اولهدفهاي كلي 1-شناختن اسم منسوب 2-نحوه ساختن اسم منسوب

هدفهاي آموزشيدانشجويان پس از بررسي درس بايد بتوانند به مطالب زير احاطه پيدا نمايند • الف :تعريف نسبت • ب :ساختن اسم منسوب از: 1- اسامي مؤنث 2- اسامي مثني و جمع مذكر سالم و جمع مكسر 3- اسامي مقصور , منقوص , ممدود

4- اسمهاي مركب اضافي , مزجي و اسنادي 5- اسمهاي مختوم به ياء مشدده 6- از اسمهاي بر وزن فَعِيله و فُعَيله 7- از اسمهايي كه حرفي از آنها محذوف است ج: آشنايي با اسمهاي منسوب بدون ياء نسبت

نسبت چيست؟ • نسبت عبارت است از: • نسبت دادن چيزي را به چيز ديگر بوسيله • آوردن ياء مشدده ماقبل مكسور به آخر اسم • اسمي كه داراي ياء نسبت باشد منسوب ناميده مي شود مانند اصفهاني

1- اسم منسوب چه نوع كلمه اي بوده و در جمله داراي چه نقشي مي باشد؟ • اسم جامد بوده و در جمله نقش صفت دارد • زيرا مفهوم ”موصوف بهذه النسبة“ در تقدير است

2- اسم منسوب چگونه ساخته مي شود؟ • با آوردن ياء مشدده ما قبل مكسور به آخر اكثر اسامي , اسم منسوب ساخته مي شود مانند: • ايران + ي ّ = ايراني

3- اسم منسوب از اسمهاي مؤنث مختوم به تاء تانيث چگونه ساخته مي شود؟ • 1-تا تانيث حذف مي شود • 2-ياء نسبت اضافه مي شود مانند • مكة + ي = مكي • كوفة + ي = كوفي • بصرة + ي= بصري

4-ساختن اسم منسوب از اسمهايي كه به ”ياء“ مشدد ختم شده اند, با توجه به چه نكته اي بر چند دسته تقسيم مي شوند؟ • به سه دسته • بر اساس تعداد حروف ما قبل از ياء مشدد • 1- يك حرف • 2- دو حرف • 3- بيش از دو حرف

5-از اسمي كه بعد از يك حرف به ياء مشدد ختم شده , چگونه اسم منسوب ساخته مي شود؟ • الف: ياء اول به اصل خود بر مي گردد • ب: ياء دوم قلب به واو مي شود • مانند طي ّ + ي ّ= طوَوي • حي ّ + ي ّ= حيَوي

6-از اسمي كه بعد از دو حرف به ياء مشدد ختم چگونه اسم منسوب ساخته مي شود؟ 1- ياء اول حذف مي شود 2- ياء دوم قلب به واو مكسوره ما قبل مفتوح مي شود • مانند نبي ّ + ي ّ= نبوي ّ • علي ّ+ ي ّ = علوي

7-اسمي كه به ياء مشدد ختم شده و قبل از ياء بيشتر از دو حرف باشد چگونه اسم منسوب ساخته مي شود؟ • ياء مشدد حذف مي شود • ياء نسبت به جا‌ي آن قرار مي گيرد • مانند الكرسي ّ -- كرسي ّ • الاصفهاني ّ --- اصفهاني

اسم منسوب كلمات ”مهدي ّ و مرمي ّ“ به چند صورت ساخته مي شود؟ • دو صورت • مهدي ّ --- مهدوي ّ , مهدي ّ • مرمي ّ ---- مرموي ّ , مرمي

10- به چه دليل اسم منسوب كلماتي مانند مهدي ّ دو شكل مختلف دارند؟ • زيرا ياء مشدده از دو قسمت مختلف تشكيل شده است: 1- ياء اول زائده است كه حذف مي شود 2- ياء دوم اصلي است كه قلب به واو مي شود

11- اسم منسوب از اسمهاي مقصور با توجه به چه نكته اي بر چند دسته تقسيم مي شود؟ • به سه دسته • با توجه به اينكه الف مقصوره ؛ بعد از دو حرف • سه حرف • چهار حرف و يا بيشتر, آمده باشد

12- اسم منسوب از اسمهاي ثلاثي مكسور العين چگونه ساخته مي شود؟ 1- كسره عين الفعل به فتحه تبديل مي شود 2- ياء نسبت , اضافه مي شود • مانند مَلِك + ي ّ = مَلَكي ّّ ٌ • إبِل + ي ّ = إبِلي ّ

13-اسم منسوب از اسمهاي مثني و جمع سالم چگونه ساخته مي شود؟ • الف: علامت تثنيه و جمع حذف مي شود • ب: ياء نسبت اضافه مي شود • مانند : الحرمينِ = الحرمي • التابعين = التابعي • التابعات = التابعي • توجه شود : حمدون = حمدوي و حمدوني • العرفات = العرفي و العرفاتي

14-اسم منسوب از جمع مكسر چگونه ساخته مي شود؟ • دو صورت دارد: • 1-اگر بر جمع بودن خودش باقي باشد , تبديل به مفرد شده و ياء نسبت به مفرد آن اضافه مي شود • مانند بساتين -- بستان + ي = بستاني

2-اگر جمع مكسر به عنوان اسم مفرد استفاده شود ,ياء به آن اضافه مي شود • مانند انصار + ي = انصاري • ازهار + ي = ازهاري

15-از اسمهايي كه ماقبل آخر آنها به ياء مشدد قرار دارد چگونه اسم منسوب ساخته مي شود؟ • الف: ياء دوم كه متحرك است حذف مي شود • ب : ياء نسبت اضافه مي شود • مانند طيب + ي = طَيْبي ّ • غزيل + ي = غُزَيْـلي

16- از اسمي كه الف مقصوره سومين حرف باشد چگونه اسم منسوب ساخته مي شود؟ 1- الف قلب به واو مي شود 2- ياء مشدد اضافه مي شود • مانند عصا + ي = عصوي • علا + ي = علوي • فتي + ي = فتوي

16-از اسمي كه الف مقصوره چهارمين حرف باشد چگونه اسم منسوب ساخته مي شود؟ • اگر دومين حرف ساكن باشد مي توان الف را حذف يا قلب به واو كرد • اگر دومين حرف متحرك باشد بايد الف را حذف كرد

17-براي حالات مختلف اسم منسوبي كه الف مقصوره چهارمين حرف باشد مثال بزنيد • حبلي + ي = حبلوي , حبلي ّ • ملهي + ي = ملهوي , ملهي ّ • كندا + ي = كندي ّ • بنما + ي = بنمي

18-از اسمي كه الف مقصوره بعد از چهار حرف و يا بيشتر آمده باشد چگونه اسم منسوب ساخته مي شود؟ • 1-الف مقصوره حذف مي شود • 2-ياء نسبت اضافه مي شود • مانند فرنسا -- فرنسي ّ • مستشفي – مستشفي ّ • توجه : مصطفي --- مصطفوي

19-ساختن اسم منسوب از اسمهاي منقوص با توجه به چه نكته اي بر چند دسته تقسيم مي شود؟ • به سه دسته • به توجه به اينكه ”ياء“ بعد از دو حرف • سه حرف • چهار حرف و بيشتر آمده باشد

20-از اسم منقوص كه ياء سومين حرف باشد چگونه اسم منصوب ساخته مي شود؟ 1- ياء قلب به واو مي شود 2- ما قبلش مفتوح مي شود • شجي ّ -- شجوي ّ • عَمِي -- عمَوَ ي

از اسم منقوص كه ياء چهارمين حرف باشد چگونه اسم منسوب ساخته مي شود؟ • جائز است كه ياء قلب به واو شود • جائز است كه ياء حذف شود • قاضي ّ -- قاضوي ّ = قاضي ّ , داعي ّ -- داعوي ّ = داعي

22-از اسم منقوص كه ياء بعد از چهار حرف و يا بيشتر آمده باشد چگونه اسم منسوب ساخته مي شود؟ • ياء حذف مي شود • ياء نسبت اضافه مي شود • المهتدي ---- المهتد + ي ّ = المهتدي

23-چه زماني از اسم منسوب ”فَعِيله“ ياء حذف مي شود؟ • با داشتن دو شرط ؛ اگر عين الفعل : • صحيح باشد • مشدد نباشد • مدينه -- مَدنَي ّ • صحيفه -- صَحَفي

24-چه زماني از اسم منسوب ”فَعِيله“ ياء حذف نمي شود؟ • اگر عين الفعل معتل باشد • يا اگر عين الفعل مضاعف باشد • مانند طويله -- طويلي ّ جليله – جليلي ّ

25- چه زماني از اسم منسوب ”فُعَيله“ ياء حذف مي شود؟ • وقتي كه عين الفعل آن مضاعف نباشد مانند • جهينه --- جهني ّ , بثينه ــ بثني ّ

26-اسم منسوب از فَعِيل و فُعَيل معتل اللام چگونه ساخته مي شود؟ • ياء اول حذف مي شود • ياء دوم قلب به واو ما قبل مفتوح مي شود • مانند غني ّ – غنوي ّ

27- اسم منسوب از فَعِيل و فُعَيل صحيح الآخر چگونه ساخته مي شود؟ • بدون هيچ تغييري ياء نسبت به آن اضافه مي شود • مانند عقيل – عقيلي ّ, ُسهَيل -- ‏ُسهَيلي ّ

28- ساختن اسم منسوب از اسم ممدود با توجه به چه نكته اي بر چند دسته تقسيم مي شود؟ • به سه دسته • با توجه به اينكه همزه اسم ممدود ؛ زائد • اصلي مقلوب باشد

29- اگر همزه اسم ممدود زائده باشد ساختن اسم منسوب آن چگونه است؟ • همزه قلب به واو مي شود • ياء نسبت به آن اضافه مي شود • مانند صحراء – صحراوي ّ • عمياء -- عمياوي

30- - اگر همزه اسم ممدود اصلي باشد ساختن اسم منسوب آن چگونه است؟ • بدون تغيير , ياء نسبت به آن اضافه مي شود • مانند إنشاء – إنشائي ّ , إملاء – إملائي ّ

31-- اگر همزه اسم ممدود مقلوب از ”واو“ يا ”ياء“زائده باشد ساختن اسم منسوب آن چگونه است؟ • دو وجه جائز است: 1-همزه تغيير نكند 2-همزه قلب به واو شود • مانند سماء – سمائي ّ = سماوي ّ , بناء – بنائي ّ = بناوي

32- اسم منسوب از اسمهاي مركب با توجه به چه نكته اي بر چند دسته تقسيم مي شود؟ • به سه دسته • با توجه به نوع اسم مركب كه عبارتند از: • 1- اسنادي • 2- مزجي • 3- اضافي باشد

33- ساختن اسم منسوب مركب اسنادي چگونه است؟ • ياء نسبت به اولين قسمت آن اضافه مي شود • قسمت دوم حذف مي شود • مانند تابط شراً -- تابطي ّ , جاد المولي – جادي ّ

34-ساختن اسم منسوب مركب مزجي چگونه است؟ • ياء نسبت به اولين قسمت آن اضافه مي شود • قسمت دوم حذف مي شود • مانند بعلبك – بعلي ّ • خمسه عشر – خمسي ّ

35- ساختن اسم منسوب مركب اضافي چگونه است؟ • با توجه به ويژگهاي مضاف بر چهار قسم است: 1-كنيه باشد 2-بوسيله مضاف اليه قابل شناسايي باشد 3-با حذف مضاف اليه با اسم ديگري اشتباه شود 4-هيچكدام از موارد بالا نباشد

36- اسم منسوب از مركب اضافي چگونه ساخته مي شود؟ • در اكثر موارد مضاف اليه حذف مي شود • ياء نسبت به مضاف اضافه مي شود • مانند بدر الدين – بدريّ • إمرئ القيس --- إمرئّ ٌ

37- اسم منسوب مركب اضافي كه مضاف آن كنيه باشد چگونه است؟ • مضاف حذف مي شود • ياء نسبت به مضاف اليه اضافه مي شود • مانند ابوبكر – بكري ّ • أم كلثوم – كلثومي ّ • ابن عباس – عباسي

38- اسم منسوب مركب اضافي كه بوسيله مضاف اليه قابل شناسايي باشد چگونه است؟ • مضاف حذف مي شود • ياء نسبت به مضاف اليه اضافه مي شود • مانند غلام زيدٍ – زيديّ ٌ • بيت أحمد – أحمديّ ٌ

39- اسم منسوب مركب اضافي كه در صورت حذف مضاف اليه با اسم ديگري اشتباه شود چگونه است؟ • مضاف حذف مي شود • ياء نسبت به مضاف اليه اضافه مي شود • مانند عبد شمسٍ -- شمسيّ ٌ • عبد القيس --- قيسيّ ٌ

40- اسم منسوب اسمهايي كه لام الفعل آنها حذف شده است بر چند قسم است؟ • بر دو قسم: • الف : لام الفعل آنها در تثنيه و جمع برگردد • ب: لام الفعل آنها در تثنيه و جمع برنگردد

41- اسمي كه لام الفعل محذوف آن در تثنيه و جمع برمي گردد اسم منسوب آن چگونه است؟ • در اسم منسوب حرف محذوف بر مي گردد • مانند أب – أبوان = أبوي ّ • أخ – أخوان = أخوي ّ • أخت – أخوات = أخواتيّ

42- اسمي كه لام الفعل محذوف آن در تثنيه و جمع برنمي گردد اسم منسوب آن چگونه است؟ 1-حرف محذوف برگردد 2-حرف محذوف بر نگردد مانند • إبن ــ إبنان = إبنيّ ّ , بنويّّ • يد – يدان = يديّ ّ , يدويّ

بسم الله الرحمن الرحیم