Mavzu: Fudamental sotsiologiya

1. Mavzu: Fudamental sotsiologiya

2. Fundamental, nazariy va amaliy • sotsiologik tadqiqotlar • Jamiyat fanlarning rivojlanishi va ularning ijtimoiy ahamiyati ortib borishda uchta muhim bosqich farq qiladi: • 1. Fanlar jamiyat ishlab chiqarishga oid amaliy- ijtimoiy talablar va ehtiyojlarga javob berishasosida paydo bo’ladi va rivojlanadi. Bu bosqichda astranomiya, geometriya,matematika va mexanika kabi fanlar sust rivojlanadi VII-XII asrlarda arab Sharqi va O’rta Osiyoda fanlar eng taraqqiy etgan o’lkalardan biriga aylandi.

3. 2. XIV asr oxiri va XV asrlarda O’rta Osiyo temuriylar imperiyasi davrida hamda XVII asr oxirlariga kelib Yevropada kapitalizmning rivojlanishi bilan boshlanadi. • 3. Uchinchi bosqich XX asr boshlaridan boshlandi. Bu davrda fan ishlab chiqarish kuchiga aylana bordi. Fan-texnika inqilobi sodir bo’lishga olib keldi. XX asr oxiriga kelib esa fanlarda an’anaviy tafakkur uslubi o’rniga noan’anaviy davr boshlandi. Prezidentimiz Islom Karimov ta’biri bilan aytganda ”Fan- jamiyat taraqqiyotini olg’a siljituvchi kuch vositasidir” • Fanlar predmetiga ko’ra : • 1) tabiatshunoskik (tabiatni bilish, o’zlashtirish, o’zgartirish qonunlarni o’rganadi). • 2) jamiyatshunoslik (ijtimoiy munosabatlarni, inson mavqei, iqtisodiy va ma’naviy hayotni o’rganadi.

4. 3) texnika fanlar ( inson tomonidan ixtiro qilingan mashina, mexanizmlar, ularni tuzilishi, qurilishi, faoliyatiqonunlarini o’rganadi) ga bo’linadi. • Fanlar yana ikki turga bo’linadi: • 1. Fundamental fanlar (tabiat, jamiyat, inson va inson tafakkuri taraqqiyotning umumiy qonuniyatlarini nazariy jihatdan o’rganuvchi fandir). • 2. Amaliy fanlar (ishlab chiqarish bilan bevosita bog’liq bo’lgan, erishilgan har bir natijasi ishlab chiqarishga bevosita tadbiq etilib boradigan fanlardir). • 1. Fundamental fanlar amaliy fanlardan oldinroq harakatda bo’lib, ularga nazariy imkon yaratadi. Amaliy va fundamental fanlar borliqning turli soxalari qonuniyatlarini ishlab chiqarishga joriy etib, ijtimoiy- amaliy masalalarni hal qilishga harakat qiladi.

5. O’zbekiston Respubkikasi FA olimlari ko’proq fundamental fanlar soxasida ilmiy izlanishlar olib borsalar, amaliy tadqiqot fanlari bilan esa ko’proq respublika oliy o’quv yurti ilmiy potensialiga ega bo’lgan professor-o’qituvchi olimlar shug’ullanadilar. Respublikadagi iqtidorli olimlarning katta qismi oliy o’quv yurtlarida ishlaydilar. Oliy maktab ilmiy bo’limlarida respublika ilmiy potensialining 60 foizidan ko’prog’ini tashkil etadi. Ular xalq xo’jaligigamutaxassislar tayyorlash bilan birga ilmiy tadqiqot ishlari ham olib borishadi.

6. “Bizning fundamental fanlar bilan shug’ullanadigan 40 ga yaqin ilmiy-tadqiqot muassasalarimiz bor” degan edi Prezidentimiz Islom Karimov. 1995-yil 3-aprelda Vazirlar Mahkamasi “O’zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Nizomi to’grisida”gi qarorini tasdiqladi. Bu nizomga muvofiq 2000 yillargacha O’Zfa haqiqiy a’zoligiga yoshi 65 dan oshmagan muhbir a’zolaridan va fan doktorlaridan saylandi. O’zFA muxbir a’zoligiga esa 60 yoshdan oshmagan fan doktorlari saylandi. Xaqiqiy a’zolar va muxbir a’zolari 70 yoshga to’lganda, O’zFA haqiqiy a’zoni tanlash uchun qo’shimcha o’rinlar ochildi. O’zbekiston FAning 118 ta a’zosi bor (2006). Akademiya muassasalarida 5300 ga yaqini ilmiy hodim, 360 fan doktorlari va 860 fan nomzodi ishlaydi (O’zME Davlat ilmiy nashriyoti)

7. 2007 yilda O’zbekistonda 63 ta oliy o’quv yurti, shu jumladan 17 universitet, FA, IIA, QHA, MA, 120 dan ziyod ilmiy tadqiqot institutlari faoliyat ko’rsatmoqda. Respublikaning ilmiy tadqiqot majmui akademiya, oliy ta’lim va boshqa tarmoqlardagi 350 dan ortiq muassasani, jumladan, ilmiy tadqiqot institutlari, oliy o’quv yurtlaridagi ilmiy tadqiqot bo’linmari, loyixa konstruktorlik tashkilotlari, ilomiy ishlab chiqarish birlashmalari va tajriba korxonalari, axborot hisoblash markazlarini o’z ichiga oladi.

8. Shuni alohida ta’kidlash joizki, har qanday fanning harakterli belgilari asosan quyidagilardan iborat bo’ladi: -fan xalqqa hizmat qiladi, keng xalq ommasi ishtirokida rivojlanadi; -Fanga davlat rahbarlik qiladi; -fan ilmiy metodolofiya: falsafa fan bilan qurollangan bo’adi; -fan olimlari o’zaro yordam, jamoa rejasi asosida ishlashadi.

9. Tadqiqot soxasida esa: • Sotsiologiya strukturasida fanlar klassifikatsiyasining ikki yo’nalish bor: FUNDAMENTAL YO’NALISH; AMALIY YO’NALISH. 2.Emprik tadqiqot 1. Nazariy tadqiqot

10. Bu soxalar bir-birlari bilan juda murakkab, o’zaro dialektik aloqadadirlar. Ayrim hollarda bir-biriga qo’shilib ketadi, bazida bir-birlarini inkor qiladi. • Fundamental sotsiologiya boshqa elementlaridan o’zi hal qilayotgan muammolar darajasi, ko’lami, ahamiyati bilan farq qiladi. Fundamental sotsiologiya abstraksiyaning (mavhumlik) oliy darajasi muammolari bilan shug’ullanib, sotsial olimning taraqqiyoti va borlig’I uchun zarur bo’lgan umumiy qonun va qonuniyatlarini izlash bilan faoliyat ko’rsatadi. • Fundamental sotsilogiya ko’plab maktab va yo’nalishga ega. • Fanning negizini ijodiy yaratishning 3 ta asosiy aspekti mavjud: • Fundamental sotsiologiyaning maqsadi- bu sotsial olamning taraqqiyot manbai hamda shakllarini aniqlashdir

11. Fan-texnika taraqqiyotining muhim qismi bo’lgan fundamental fan ilmiy rivojlanishini ta’minlashdan iborat. • fundamental sotsiologiyaning asosiy maqsadlari quyidagilardan iborat: Fan bilan ishlab chiqarish o’rtasida uzviy aloqa bog’lash, fanning ishlab chiqarish kuchiga aylanishini ta’minlash, fundamental g’oyalar tajribaga, islab chiqarishga qaratilishi lozim Fan inson omilini chuqur tadqiq qilib, fan-texnika taraqqiyotini gumanizatsiyalash Va ekologiyazatsiyalash muammolarini o’rganish

12. Fan tarmoqlar: akademiya, tarmoq va oliy o’quv yurtlari bo’linmalaridan qulay foydalanish Ilmiy kadrlar tayyorlash, fandagi yoshlar g’ayrat-shijoat iste’dodlaridan samarali foydalanish Jamiyat sotsial-iqtisodiy va ilmiy-texnikaviy rivojlanishni prognoz qilib oldindan aytib berish, ilmiy kuchlar va moddiy resurslardan o’rinli foydalanish. Fundamental sotsiologik tadqiqotlarning xalq xo’jalik ahamiyatiga ega bo’lgan ilmiy texnik muammolarini hal etish, kompleks yechimlar beradigan, ishlab chiqarish korxonalarini hamda iqtisodiyotning butun tarmoqlarini har tomonlama takomillashtirishni ta’minlash asosida yirik texnologiyalar natijalariga ega bo’lish va kuchaytirishdan iborat.

13. Mamlakatimiz Prezidenti Islom Karimov “ Agar fanni bir ulkan daraxt deb tasavvur qilsakfundamental tadqiqotlar uning ildizini tashkil etadi. Zero ildiz qanchalik baquvvat, chuqur ketgan bo’lsa, daraxt shunchalik barq urib yashnaydi, ko’rkam hosil beradi” degan edi. • Subyektga murojaat qilish- fundamental sotsiologiya rivojining ikkinchi muhim tushunchasidir. Fundamental sotsiologiya bu metonazariyasidir, u fanning tuzilishi, mazmuni, kategoriyasi va metodlarini o’rganadigan umumsotsiologik muammoni tasdiq qiladi. Shu boisdan ham fundamental tadqiqot roli beqiyosdir uning quyidagi funksiyalari bor:

14. METODOLOGIK FUNKSIYASI DUNYOQARASH FUNKSIYASI INTEGRIYATSIYALASHTIRUVCHI FUNKSIYASI EVRISTIK FUNKSIYASI

15. O’zbekiston Prezidenti Islom Karimov 1995 yil 2 noyabr kuni Respublika bir guruh olimlari- mamlakat fanlar akademiyasi vakillari bilan uchrashuvda “ Fan ravnaqisiz buyuk davlat qurib bo’lmaydi” xususidagi nutqida “Ayniqsa fundamental fanlarga alohida e’tibor berish kerak. Chunki fundamental fanlar taraqqiyot asosidir” degan edi.

16. ADABIYOTLAR • 1. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. T. “O’zbekiston” 2009. • 2. O’zbekiston Respublikasi Oila kodeksi. T. “O’zbekiston” 1998. • 3. O’zbekiston Respublikasi Ta’lim to’g’irisidagi Qonuni. “Barkamol avlod- O’zbekiston taraqqiyotining poydevori” T.”Sharq” 1997 • 4.O’zbekiston Respublikasining “Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi” T.O’zbekiston 1997 • 5. O’zbekiston Respublikasining Mexnat kodeksi T. “Mehnat” 1996 .

17. 6. I.A.Karimov O’zbekiston Milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura T.1-” O’zbekiston taraqqiyotining poydevori” 1996. • 7. I.A. Karimov Bizdan ozod va obod Vatan qolsin. T-2. T.”O’zbekiston” 1996 • 8 .I.A.Karimov Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir T-1996. • 9.I.A.Karimov Barkamol avlod orzusi T. “O’zbekiston” 1996. • 10. I.A.Karimov O’zbekiston buyuk kelajak sari T. O’zbekiston 1998.