„Wybrane elementy usług asystenckich w polskim systemie wsparcia osób niepełnosprawnych„

1. Pełnosprawny Student III Kraków, 16-17 września 2009 r. „Wybrane elementyusług asystenckich w polskim systemie wsparcia osób niepełnosprawnych„ Przygotował Marek Stępniak Fundacja Fuga Mundi Ul. Peowiaków 12, 20 - 007 Lublin Tel. (0-81) 534-26-01, fax (0-81) 534-83-76 www.ffm.pl e-mail: mareks@ffm.pl

2. INSTYTUCJA OSOBISTEGO ASYSTENTA W AKTACH PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO Standardowe Zasady Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych/Rezolucja ONZ nr 48/96 z 20 grudnia 1993 r./ Zasada 4. Służby wspierające • Podniesienie poziomu niezależności życiowej • Gwarancje dostępności do sprzętu, urządzeń pomocniczych • Wspieranie opracowania programów zindywidualizowanej pomocy za pośrednictwem osobistych asystentów, zwłaszcza dla osób o największym stopniu niepełnosprawności

3. USŁUGI ASYSTENCKIE • W SYSTEMIE PRAWA POLSKIEGO • Wprowadzenie zawodu asystenta osoby niepełnosprawnej do klasyfikacji zawodów.[Rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 8 grudnia 2004 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy oraz zakresu jej stosowania, Asystent ON (symbol zawodu 346 (02)] • 2. Określenie przez MEN „Podstawy programowej kształcenia w zawodzie asystenta osoby niepełnosprawnej”. [MEN wymaga ukończenia przez te osoby szkoły policealnej w trybie rocznego kursu wg podstawy kształcenia]

4. USŁUGI ASYSTENCKIE W PRZEPISACH PRAWA POLSKIEGO Usługi asystenckie (i/lub opiekuńcze) występują w: 1. Ustawie o pomocy społecznej(z dnia 12 marca 2004 r. Dz. U. 04.64.593, z dnia 15 kwietnia 2004 r.) 2. Ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych(z dnia 27 sierpnia 1997 r. Dz. U. Nr 123, poz. 776 z dnia 9 października 1997 r.)

5. Ustawa o pomocy społecznej Dział II Świadczenia z pomocy społecznej - Zasiłki i usługi Art. 36 (w pkt 2 wymienia rodzaje i miejsce świadczenia usług) Świadczeniami z pomocy społecznej są: 1) świadczenia pieniężne: a) zasiłek stały, b) zasiłek okresowy, c) zasiłek celowy i specjalny zasiłek celowy, itd.. 2) świadczenia niepieniężne: ………………………………. w tym: l) usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania, w ośrodkach wsparcia oraz w rodzinnych domach pomocy, m) specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania oraz w ośrodkach wsparcia, n) mieszkanie chronione, o) pobyt i usługi w domu pomocy społecznej, itd.

6. Ustawa o pomocy społecznej • Art. 17 (obowiązki gminy w zakresie usług asystenckich) • 1. Do zadań własnych gminy o charakterze obowiązkowym należy: • opracowanie i realizacja gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka; • w tym w pkt: • 11) organizowanie i świadczenie usług opiekuńczych, w tym specjalistycznych, w miejscu zamieszkania, z wyłączeniem specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi;

7. Ustawa o pomocy społecznej Art. 18 (zadnia zlecane gminie w zakresie usług asystenckich) 1. Do zadań zleconych z zakresu administracji rządowej realizowanych przez gminę należy: 1) przyznawanie i wypłacanie zasiłków stałych; 2) opłacanie składek na ubezpieczenie zdrowotne określonych w przepisach o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia; 3) organizowanie i świadczenie specjalistycznych usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania dla osób z zaburzeniami psychicznymi; 4) przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych na pokrycie wydatków związanych z klęską żywiołową lub ekologiczną; 5) prowadzenie i rozwój infrastruktury środowiskowych domów samopomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi; 6) realizacja zadań wynikających z rządowych programów pomocy społecznej, mających na celu ochronę poziomu życia osób, rodzin i grup społecznych oraz rozwój specjalistycznego wsparcia; 7) przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych, a także udzielanie schronienia, posiłku oraz niezbędnego ubrania cudzoziemcom, o których mowa w art. 5a. 2. Środki na realizację i obsługę zadań, o których mowa w ust. 1, zapewnia budżet państwa.

8. Ustawa o pomocy społecznej • art. 50 (określa warunki i zakres usług) • Osobie samotnej, która z powodu wieku, choroby lub innych przyczyn wymaga pomocy innych osób, a jest jej pozbawiona, przysługuje pomoc w formie usług opiekuńczych lub specjalistycznych usług opiekuńczych. • 2. Usługi opiekuńcze lub specjalistyczne usługi opiekuńcze mogą być przyznane również osobie, która wymaga pomocy innych osób, a rodzina, a także wspólnie niezamieszkujący małżonek, wstępni, zstępni nie mogą takiej pomocy zapewnić. • 3. Usługi opiekuńcze obejmująpomoc w zaspokajaniu codziennych potrzeb życiowych, opiekę higieniczną, zaleconą przez lekarza pielęgnację oraz, w miarę możliwości, zapewnienie kontaktów z otoczeniem. • 4. Specjalistyczne usługi opiekuńcze są to usługi dostosowane do szczególnych potrzeb wynikających z rodzaju schorzenia lub niepełnosprawności, świadczone przez osoby ze specjalistycznym przygotowaniem zawodowym. • [Rozporządzenie określa m.in. zakres i wymagania dot. przyg. zawodowego] • 5. Ośrodek pomocy społecznej, przyznając usługi opiekuńcze, ustala ich zakres, okres i miejsce świadczenia.

9. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA POLITYKI SPOŁECZNEJ z dnia 22 września 2005 r. w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych § 1. Rozporządzenie określa: 1)  rodzaje specjalistycznych usług opiekuńczych, zwanych dalej "specjalistycznymi usługami"; 2)kwalifikacje osób świadczących specjalistyczne usługi; 3)  warunki i tryb ustalania oraz pobierania opłat za specjalistyczne usługi świadczone osobom z zaburzeniami psychicznymi; 4)  warunki częściowego lub całkowitego zwolnienia z opłat, o których mowa w pkt 3.

10. § 2.Ustala się następujące rodzaje specjalistycznych usług dostosowanych do szczególnych potrzeb osób wymagających pomocy w formie specjalistycznych usług, wynikających z rodzaju ich schorzenia lub niepełnosprawności, świadczone przez osoby ze specjalistycznym przygotowaniem zawodowym:   1)  uczenie i rozwijanie umiejętności niezbędnych do samodzielnego życia, w tym zwłaszcza: a)    kształtowanie umiejętności zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych i umiejętności społecznego funkcjonowania, motywowanie do aktywności, leczenia i rehabilitacji, prowadzenie treningów umiejętności samoobsługi i umiejętności społecznych oraz wspieranie, także w formie asystowania w codziennych czynnościach życiowych, w szczególności takich jak: –        samoobsługa, zwłaszcza wykonywanie czynności gospodarczych i porządkowych, w tym umiejętność utrzymania i prowadzenia domu, –        dbałość o higienę i wygląd, –        utrzymywanie kontaktów z domownikami, rówieśnikami, w miejscu nauki i pracy oraz ze społecznością lokalną, –        wspólne organizowanie i spędzanie czasu wolnego, –        korzystanie z usług różnych instytucji, b)    interwencje i pomoc w życiu w rodzinie, w tym: –        pomoc w radzeniu sobie w sytuacjach kryzysowych - poradnictwo specjalistyczne, interwencje kryzysowe, wsparcie psychologiczne, rozmowy terapeutyczne, –        ułatwienie dostępu do edukacji i kultury, –        doradztwo, koordynacja działań innych służb na rzecz rodziny, której członkiem jest osoba uzyskująca pomoc w formie specjalistycznych usług, –        kształtowanie pozytywnych relacji osoby wspieranej z osobami bliskimi, –        współpraca z rodziną - kształtowanie odpowiednich postaw wobec osoby chorującej, niepełnosprawnej, c)    pomoc w załatwianiu spraw urzędowych, w tym: –        w uzyskaniu świadczeń socjalnych, emerytalno-rentowych, –        w wypełnieniu dokumentów urzędowych, d)    wspieranie i pomoc w uzyskaniu zatrudnienia, w tym zwłaszcza: –        w szukaniu informacji o pracy, pomoc w znalezieniu zatrudnienia lub alternatywnego zajęcia, w szczególności uczestnictwo w zajęciach warsztatów terapii zajęciowej, zakładach aktywności zawodowej, środowiskowych domach samopomocy, centrach i klubach integracji społecznej, klubach pracy, –        w kompletowaniu dokumentów potrzebnych do zatrudnienia, –        w przygotowaniu do rozmowy z pracodawcą, wspieranie i asystowanie w kontaktach z pracodawcą, –        w rozwiązywaniu problemów psychicznych wynikających z pracy lub jej braku,  

11. e)    pomoc w gospodarowaniu pieniędzmi, w tym: –        nauka planowania budżetu, asystowanie przy ponoszeniu wydatków, –        pomoc w uzyskaniu ulg w opłatach, –        zwiększanie umiejętności gospodarowania własnym budżetem oraz usamodzielnianie finansowe;   2)  pielęgnacja - jako wspieranie procesu leczenia, w tym: a)    pomoc w dostępie do świadczeń zdrowotnych, b)    uzgadnianie i pilnowanie terminów wizyt lekarskich, badań diagnostycznych, c)    pomoc w wykupywaniu lub zamawianiu leków w aptece, d)    pilnowanie przyjmowania leków oraz obserwowanie ewentualnych skutków ubocznych ich stosowania, e)    w szczególnie uzasadnionych przypadkach zmiana opatrunków, pomoc w użyciu środków pomocniczych i materiałów medycznych, przedmiotów ortopedycznych, a także w utrzymaniu higieny, f)    pomoc w dotarciu do placówek służby zdrowia, g)    pomoc w dotarciu do placówek rehabilitacyjnych;   3)  rehabilitacja fizyczna i usprawnianie zaburzonych funkcji organizmu w zakresie nieobjętym przepisami ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. Nr 210, poz. 2135, z późn. zm.3)): a)    zgodnie z zaleceniami lekarskimi lub specjalisty z zakresu rehabilitacji ruchowej lub fizjoterapii, b)    współpraca ze specjalistami w zakresie wspierania psychologiczno-pedagogicznego i edukacyjno-terapeutycznego zmierzającego do wielostronnej aktywizacji osoby korzystającej ze specjalistycznych usług;   4)  pomoc mieszkaniowa, w tym: a)    w uzyskaniu mieszkania, negocjowaniu i wnoszeniu opłat, b)    w organizacji drobnych remontów, adaptacji, napraw, likwidacji barier architektonicznych, c)    kształtowanie właściwych relacji osoby uzyskującej pomoc z sąsiadami i gospodarzem domu;   5)  zapewnienie dzieciom i młodzieży z zaburzeniami psychicznymi dostępu do zajęć rehabilitacyjnych i rewalidacyjno-wychowawczych, w wyjątkowych przypadkach, jeżeli nie mają możliwości uzyskania dostępu do zajęć, o których mowa w art. 7 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. Nr 111, poz. 535, z późn. zm.4)).

12. § 3. 1. Specjalistyczne usługi są świadczone przez osoby posiadające kwalifikacje do wykonywania zawodu: pracownika socjalnego, psychologa, pedagoga, logopedy, terapeuty zajęciowego, pielęgniarki, asystenta osoby niepełnosprawnej, opiekunki środowiskowej, specjalisty w zakresie rehabilitacji medycznej, fizjoterapeuty. 2. Osoby świadczące specjalistyczne usługi dla osób z zaburzeniami psychicznymi muszą posiadać co najmniej półroczny staż pracy w jednej z następujących jednostek:   1)  szpitalu psychiatrycznym;   2)  jednostce organizacyjnej pomocy społecznej dla osób z zaburzeniami psychicznymi;   3)  placówce terapii lub placówce oświatowej, do której uczęszczają dzieci z zaburzeniami rozwoju lub upośledzeniem umysłowym;   4)  ośrodku terapeutyczno-edukacyjno-wychowawczym;   5)  zakładzie rehabilitacji. 3. W uzasadnionych przypadkach specjalistyczne usługi mogą być świadczone przez osoby, które zdobywają lub podnoszą wymagane kwalifikacje zawodowe określone w ust. 1, posiadają co najmniej roczny staż pracy w jednostkach, o których mowa w ust. 2, i mają zapewnioną możliwość konsultacji z osobami świadczącymi specjalistyczne usługi, posiadającymi wymagane kwalifikacje. 4. Osoby świadczące specjalistyczne usługi dla osób z zaburzeniami psychicznymi muszą posiadać udokumentowane przeszkolenie w zakresie prowadzenia treningów umiejętności społecznych przewidywanych w zakresie specjalistycznych usług.

13. W rozwiązaniach ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych • usługi asystenckie występują, w formie: • 1. pracowników pomagających pracownikowi niepełnosprawnemu w pracy - w zakresie czynności ułatwiających komunikowanie się z otoczeniem, a także czynności niemożliwych lub trudnych do samodzielnego wykonania przez pracownika niepełnosprawnego na stanowisku pracy (Art. 26d. ust. 1.cyt. ustawy – przepis w praktyce martwy). • oraz osobom pracującym w charakterze: • 2. tłumacza języka migowego • 3. lektora dla niewidomych • 4. osoby towarzyszącej osobie niepełnosprawnej ruchowo zaliczonej do znacznego stopnia niepełnosprawności - podczas szkoleń zawodowych (Art. 40, pkt 5, cyt. ustawy). Brak w ustawie formalnych wymagań co do kwalifikacji usług asystenckich i ich zakresu, szczególnie przy ON ruchowo.

14. cd. W rozwiązaniach ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych usługi asystenckie występują, w formie: 5. opiekunów osób niepełnosprawnych podczas ich udziału w turnusie rehabilitacyjnym. Opiekun nie musi mieć formalnego przygotowania do pracy, a zakres usług określa sama ON. 6. trenera pracy –w zakresie pomocy w wejściu i utrzymaniu się ON na rynku pracy, w kontaktach z pracodawcami i współpracownikami. Program wymaga aby usługi realizowane były przez osobę, która posiada specjalistyczne przygotowanie do świadczenia usług wspierających osobę niepełnosprawną w procesie zdobywania i utrzymywania zatrudnienia oraz do udzielania porad pracodawcy w rozwiązywaniu problemów związanych z zatrudnieniem osoby niepełnosprawnej. (Program pilotażowy PFRON – „Trener pracy”)

15. Dziękuję za uwagę Marek Stępniak Fundacja Fuga Mundi • Ul. Peowiaków 12, 20 - 007 Lublin • Tel. (0-81) 534-26-01, fax (0-81) 534-83-76 www.ffm.pl, e-mail: mareks@ffm.pl Konferencja pod patronatem: Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego, prof. dr hab. Barbary Kudryckiej Konferencja jest współfinansowana ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych