Praca z ofiarą przemocy ze szczególnym uwzględnieniem osób starszych i niepełnosprawnych

1. Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Opolu Praca z ofiarą przemocy ze szczególnym uwzględnieniem osób starszych i niepełnosprawnych Projekt „Opolskie Przeciw Przemocy” finansowany jest przez Rządowy Program Ograniczania Przestępczości i Aspołecznych Zachowań „Razem bezpieczniej” Materiały szkoleniowe- cykl II Opole, grudzień 2010

2. Wprowadzenie do zagadnień przemocy domowej

3. PRZEMOC DOMOWA w rozumieniu ustawy jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste członka rodziny, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną wolność, w tym seksualną powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą

4. Pojęcie członka rodziny w rozumieniu ustawy Należy przez to rozumieć osobę najbliższą w rozumieniu art. 115 § 11 kodeksu karnego, a także inną osobę wspólnie zamieszkującą lub gospodarującą

5. Osoba najbliższa – art. 115 § 11 kk Osobą najbliższą jest: • małżonek • wstępny • zstępny • rodzeństwo • powinowaty w tej samej linii lub stopniu • osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek • osoba pozostająca we wspólnym pożyciu

6. PRZEMOC DOMOWA wg kodeksu karnego – art. 207 Zachowanie sprawcy polega na znęcaniu się fizycznym psychicznym nad jedną z osób: osobą najbliższą małoletnim osobą nieporadną osobą pozostającą w stosunku zależności od sprawcy

7. Przestępstwo znęcania się – art. 207 kk Znęcanie – istota tego pojęcia zawiera pewną intensywność działań, ich częstotliwość oraz cel jakim jest udręczenie ofiary. Może być popełnione z działania poprzez zadawanie bólu fizycznego (np. bicie, przypalanie itp.), bądź cierpień moralnych (np. znieważanie, groźby) albo z zaniechania (np. dręczenie głodem). Znęcaniem może być również działanie jednorazowe, lecz intensywne i rozciągnięte w czasie.

8. Przestępstwo znęcania się – art. 207 kk Znęcanie musi być popełnione umyślnie. Najczęściej jest zachowaniem wielodziałaniowym, złożonym zazwyczaj z wielu, powtarzających się elementów wykonawczych naruszających różne dobra (pochłania znamiona takich czynów jak art. 190 kk, 191 kk, 216 kk, 217 kk). Dopiero pewna suma tych zachowań decyduje o istnieniu przestępstwa znęcania się.

9. Przestępstwo znęcania się – art. 207 kk Przestępstwo znęcania zakłada istnienie elementu „przewagi” sprawcy nad ofiarą, której nie może się przeciwstawić lub może to uczynić w niewielkim stopniu. Nie jest zatem możliwe wzajemne znęcanie się małżonków w tym samym czasie. Nie można mówić o przestępstwie znęcania się, jeżeli ustalono, że aktywność i przedsiębiorczość pokrzywdzonej oraz jej zaradność życiowa podają w wątpliwość fakt, że stanowi ona ofiarę przestępstwa.

10. Sytuacja prawna ofiar przemocy

11. Polska Karta Praw Ofiary – status prawny ofiary Ofiarą w rozumieniu PKPO jest osoba fizyczna, której dobro prawem chronione zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo albo jej najbliżsi

12. Główne kategorie praw ofiary Prawo do godności, szacunku i współczucia: • zakaz przerzucania odpowiedzialności ze sprawcy na ofiarę • obowiązek przestrzegania praw ofiary przez przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości, służby zdrowia i służb socjalnych

13. Główne kategorie praw ofiary Prawo do bezpieczeństwa i zakaz ponownego dręczenia ofiary: • unikanie wtórnej wiktymizacji • prawo do bezpieczeństwa osobistego • prawo do żądania utajnienia swoich danych osobowych, zastrzeżenia miejsca zamieszkania

14. Główne kategorie praw ofiary Prawo do bezpieczeństwa i zakaz ponownego dręczenia ofiary: • obowiązek przyjęcia każdego zawiadomienia o przestępstwie i podjęcie interwencji • przesłuchanie w sprawie przestępstwa o podłożu seksualnym powinna prowadzić osoba tej samej płci

15. Główne kategorie praw ofiary Prawo ofiary jako strony postępowania karnego do wymiaru sprawiedliwości: • prawo do pomocy i reprezentacji prawnej na tych samych warunkach co oskarżony • prawo do informacji o toczącym się postępowaniu

16. Główne kategorie praw ofiary Prawo ofiary jako strony postępowania karnego do wymiaru sprawiedliwości: • prawo do udziału w czynnościach postępowania przygotowawczego • prawo do zebrania dowodów bez dodatkowych kosztów (obdukcja lekarska)

17. Główne kategorie praw ofiary Prawo ofiary jako strony postępowania karnego do wymiaru sprawiedliwości: • prawo do składania wniosków dowodowych • prawo do przeglądania akt sprawy i sporządzania odpisów

18. Ofiara przemocy domowej w świetle przepisów kpk • w sprawach o przestępstwa publiczno skargowe może działać jako oskarżyciel posiłkowy – art. 54 kpk • prawo do złożenia zażalenia na postanowienie o odmowie wszcięcia dochodzenia/śledztwa albo postanowienie o jego umorzeniu – art. 306 kpk

19. Ofiara przemocy domowej w świetle przepisów kpk • prawo do składania wniosków dowodowych – art. 167 kpk • prawo do złożenia zażalenia na postanowienie o odmowie wszczęcia dochodzenia/śledztwa albo o jego umorzeniu

20. Ofiara przemocy domowej w świetle przepisów kpk • prawo do domowy składania zeznań przeciwko osobie najbliższej – art. 182 kpk • prawo do odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania – art. 183 kpk • prawo żądania zwolnienia z obowiązku złożenia zeznań – art. 185 kpk

21. Ofiara przemocy domowej w świetle przepisów kpk • prawo do zastrzeżenia danych dotyczących miejsca zamieszkania – art. 191 kpk • prawo do składania zażaleń • możliwość przejrzenia akt i sporządzenia odpisów – art. 156 kpk

22. Ofiara przemocy domowej w świetle przepisów kk Art. 245. [Ochrona świadka] Kto używa przemocy lub groźby bezprawnej w celu wywarcia wpływu na świadka, biegłego, tłumacza, oskarżyciela albo oskarżonego lub w związku z tym narusza jego nietykalność cielesną, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

23. Nowe regulacje prawne w ustawie o przeciwdziałaniu przemocy

24. Cele nowelizacji ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie • rozwój profilaktyki jako formy działań zapobiegających zjawisku przemocy w rodzinie • zmiana świadomości społeczeństwa • skuteczna ochrona ofiar przemocy, w tym w szczególności dzieci

25. Kierunki zmian ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie • możliwość orzekania i skuteczniejszego egzekwowania zakazu zbliżania się do ofiary • stworzenie mechanizmów ułatwiających izolację sprawców od ofiar oraz zmiana postaw osób stosujących przemoc w rodzinie • praca ze sprawcą przemocy domowej

26. Uzasadnienie zmian ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie Wskazanie, że przemoc w rodzinie nie jest kwestią obyczajową, ale problemem naruszania podstawowych praw i wolności człowieka, a państwo budując warunki do zapobiegania i ograniczania przemocy w rodzinie, wypełnia swoja rolę gwaranta bezpieczeństwa obywateli

27. Poprzednie brzmienie preambuły " W celu zwiększenia skuteczności przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz inicjowania i wspierania działań polegających na podnoszeniu świadomości społecznej w zakresie przyczyn i skutków przemocy w rodzinie stanowi się, co następuje:"

28. NOWE brzmienie preambuły Uznając, że przemoc w rodzinie narusza podstawowe prawa człowieka, w tym prawo do życia i zdrowia oraz poszanowania godności osobistej, a władze publiczne mają obowiązek zapewnić wszystkim obywatelom i obywatelkom równe traktowanie i poszanowanie praw i wolności, a także w celu zwiększania skuteczności przeciwdziałania przemocy w rodzinie stanowi się, co następuje :

29. Formy pomocy – art. 3 Osobie dotkniętej przemocą w rodzinie udziela się bezpłatnej pomocy, w szczególności w formie: 1) poradnictwa medycznego, psychologicznego, prawnego, socjalnego, zawodowego i rodzinnego; 2) ochrony przed dalszym krzywdzeniem, przez uniemożliwienie osobom stosującym przemoc korzystania ze wspólnie zajmowanego z innymi członkami rodziny mieszkania oraz zakazanie kontaktowania się i zbliżania się do osoby pokrzywdzonej;

30. Formy pomocy – art. 3 Osobie dotkniętej przemocą w rodzinie udziela się bezpłatnej pomocy, w szczególności w formie: 3) zapewnienia osobie dotkniętej przemocą w rodzinie bezpiecznego schronienia w specjalistycznym ośrodku wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie; 4) badania lekarskiego w celu ustalenia przyczyn i rodzaju uszkodzeń ciała związanych z użyciem przemocy w rodzinie oraz wydania zaświadczenia lekarskiego w tym przedmiocie; 5) zapewnienia osobie dotkniętej przemocą w rodzinie, która nie ma tytułu prawnego do zajmowanego wspólnie ze sprawcą przemocy lokalu, pomocy w uzyskaniu mieszkania.

31. Współpraca administracji publicznej – art. 6, 8 i 8a Problematyka przemocy domowej staje się zagadnieniem interdyscyplinarnym, a zadania w tym zakresie scedowano na organy administracji rządowej jak i samorządowej. Do systemu organów włączono także Prokuratora Generalnego: „Do zadań Prokuratora Generalnego należy opracowywanie i wydawanie co najmniej raz na dwa lata wytycznych dotyczących zasad postępowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie”.

32. Tworzenie zespołów interdyscyplinarnych – art. 9a Na gminę nałożono obowiązek tworzenia zespołów interdyscyplinarnych, złożonych z przedstawicieli służb zajmujących się przeciwdziałaniem przemocy (Policja, służba zdrowia, oświata, pomoc społeczna, kuratorzy sądowi itd.)

33. Prawny obowiązek powiadomienia – art. 12 ust. 1 Osoby, które w związku z wykonywaniem swoich obowiązków służbowych lub zawodowych powzięły podejrzenie o popełnieniu ściganego z urzędu przestępstwa z użyciem przemocy w rodzinie, niezwłocznie zawiadamiają o tym Policję lub prokuratora.

34. Społeczny obowiązek powiadomienia – art. 12 ust. 2 Osoby będące świadkami przemocy w rodzinie powinny zawiadomić o tym Policję, prokuratora lub inny podmiot działający na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie.

35. Odebranie dziecka – art. 12 a W razie bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia dziecka w związku z przemocą w rodzinie pracownik socjalny wykonujący obowiązki służbowe ma prawo odebrać dziecko z rodziny i umieścić je u innej niezamieszkującej wspólnie osoby najbliższej, w rozumieniu art. 115 § 11 kodeksu karnego, w rodzinie zastępczej lub w całodobowej placówce opiekuńczo-wychowawczej.

36. Odebranie dziecka – art. 12 a Decyzję podejmuje pracownik socjalny wspólnie z funkcjonariuszem Policji, a także z lekarzem, lub ratownikiem medycznym, lub pielęgniarką

37. Odebranie dziecka – art. 12 a Pracownik socjalny ma w takiej sytuacji obowiązek powiadomienia sądu opiekuńczego o odebraniu dziecka z rodziny i umieszczeniu go u niezamieszkującej wspólnie osoby najbliższej, w rodzinie zastępczej lub w całodobowej placówce opiekuńczo-wychowawczej. Czyni to niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu 24 godzin

38. Odebranie dziecka – art. 12 b Rodzicom, opiekunom prawnym lub faktycznym przysługuje zażalenie do sądu opiekuńczego na fakt odebranie dziecka. W zażaleniu można domagać się zbadania zasadności i legalności odebrania dziecka oraz prawidłowości jego dokonania.

39. Odebranie dziecka – art. 12 b Zażalenie może być wniesione za pośrednictwem pracownika socjalnego lub funkcjonariusza Policji, którzy dokonali odebrania dziecka. W takim przypadku zażalenie podlega niezwłocznemu przekazaniu do sądu opiekuńczego

40. Odebranie dziecka – art. 12 b Sąd rozpatruje zażalenie niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu 24 godzin. W razie uznania bezzasadności lub nielegalności odebrania dziecka sąd zarządza natychmiastowe przekazanie dziecka rodzicom, opiekunom prawnym lub faktycznym, od których dziecko zostało odebrane

41. Odebranie dziecka – art. 12 b W przypadku stwierdzenia bezzasadności, nielegalności lub nieprawidłowości odebrania dziecka sąd zawiadamia o tym przełożonych osób, które dokonały odebrania

42. Odebranie dziecka – art. 12 c O prawie do złożenia zażalenia, wraz ze wskazaniem sądu opiekuńczego właściwego miejscowo do jego rozpatrzenia, pracownik socjalny lub funkcjonariusz Policji poucza rodziców, opiekunów prawnych lub faktycznych dziecka. Pouczenie to należy wręczyć na piśmie

43. Odebranie dziecka – kontrowersje Zarzut: Wprowadzenie tej zmiany stworzy szczególny nacisk na zabieranie dzieci z rodzin zamiast udzielania im długotrwałej i wszechstronnej pomocy – Forum Kobiet Polskich Czy prawo odebrania dziecka to dobre rozwiązanie – dyskusja?

44. Zakaz stosowania kar cielesnych – art. 961 krio Osobom wykonującym władzę rodzicielską oraz sprawującym opiekę lub pieczę nad małoletnim zakazuje się stosowania kar cielesnych

45. Izolacja sprawcy od ofiary (art. 39 pkt 2b kk) Orzekając w sprawie sąd może zastosować środek karny (rodzaj kary dodatkowej) w postaci obowiązku powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakazu kontaktowania się z określonymi osobami, zakazu zbliżania się do określonych osób (…) bez zgody sądu

46. Izolacja sprawcy od ofiary (art. 39 pkt 2e kk) Orzekając w sprawie sąd może zastosować środek karny (rodzaj kary dodatkowej) w postaci nakazu opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym

47. Izolacja sprawcy od ofiary (art. 41a § 1 kk) Sąd może orzec (…) zakaz kontaktowania się z określonymi osobami, zakaz zbliżania się do określonych osób, zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu lub nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym (…) w razie skazania za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy, w tym przemocy przeciwko osobie najbliższej; (…)

48. Izolacja sprawcy od ofiary (art. 41a § 2 kk) Sąd orzeka (…) zakaz kontaktowania się z określonymi osobami, zakaz zbliżania się do określonych osób, (…) nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym w razie skazania na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego

49. Izolacja sprawcy od ofiary (art. 41a § 4 kk) Orzekając zakaz zbliżania się do określonych osób, sąd wskazuje odległość od osób chronionych, którą skazany obowiązany jest zachować

50. Izolacja sprawcy od ofiary (art. 67 § 3 kk) Nakładając na sprawcę przestępstwa popełnionego z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej obowiązek wymieniony w art. 72 § 1 pkt 7b (opuszczenie lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym) sąd określa sposób kontaktu sprawcy z pokrzywdzonym