İşaret- Gestalt Kuramı

1. İşaret- Gestalt Kuramı Psk. Dan. Dr. Ş.Gonca ZEREN Ağrı Dağı Üniversitesi Eğitim Fakültesi goncazeren@yahoo.com

2. İşaret- Gestalt Kuramı • Tolman kuramı açıklarken, “amaçlı davranışçılık” ya da “beklenti kuramı” olarak da adlandırmıştır. Zeren, 2007

3. İşaret- Gestalt Kuramının Tarihçesi • İşaret- Gestalt Kuramı, Edward Chace Tolman tarafından ortaya konmuş bir kuramdır. Edward Chace Tolman (1886- 1959) Zeren, 2007

4. İşaret- Gestalt Kuramına Göre, • Davranışın parça parça ele alınması yerine bütün olarak değerlendirilmesi gereklidir. Zeren, 2007

5. Amaçlı Davranışçılık • İnsan ve hayvan davranışları yalnızca uyarıcılara verilen tepkiler değildir. • Davranışlar karmaşık bilişsel yapılardan oluşur. • İnsan ve hayvanların davranışları amaca yöneliktir. Zeren, 2007

6. Hoşlanmadığımız bir durumdan kaçınırız, Hoşlandığımız bir duruma kavuşmak isteriz, Ayrıca belli davranışları izleyen belli kazanımları bekleriz. Davranışlarımız belli amaçlara dönüktür! Zeren, 2007

7. Bütünsel/ Bütüncü (Molar) Davranış • Organizmanın gözlenen davranışını yorumlarken, onun amaçları ve davranışa yönelik planları ile bütün olarak ele alınması gereklidir. • Bütünsel davranışlar reflekslerden farklı olarak, öğrenilmiş davranışlardır. Zeren, 2007

8. Tolman’a Göre Öğrenme • Temelde çevreyi keşfetme sürecidir. • Organizma, araştırma yoluyla, belli bazı olayların, belirli başka olaylara yol açtığını ya da bir işaretin, diğer bir işarete götürdüğünü keşfeder ve bunları kullanarak amacına ulaşır. Zeren, 2007

9. Tolman farenin, birkaç gün yiyecek olmaksızın labirentte serbestçe dolaşmasını sağlamıştır. Daha sonra labirentin çıkış noktasına yiyecek koymuş, farenin labirentin çıkmaz yollara sapmadan kolaylıkla yiyeceği bulduğunu gözlemiştir. Tolman’a Göre Öğrenme Zeren, 2007

10. Tolman’a Göre Öğrenme • Bu durum, henüz yiyecek konmadan farenin labirenti tanımaya çalıştığını ve labirentin yollarını öğrendiğini kanıtlamaktadır. Zeren, 2007

11. Bilişsel Harita • Tolman, farenin labirente ait birimleri öğrenirken zihninde bir tür “bilişsel harita” oluşturduğunu öne sürmüştür. Zeren, 2007

12. İnanış-Beklenti Sistemi • “İnanış-beklenti sistemi” bir uyarıcıya yönelik (Birinci uyarıcı: U1) davranış (Birinci tepki: T1) ile davranışın sonuçlarını izleyen yeni bir uyarıcı (İkinci uyarıcı: U2) arasındaki ilişkidir. Zeren, 2007

13. Bir örnek verelim; • U1; Karnınız çok aç  • T1 ; Yeni açılan pideciye gitmeye karar verdiniz! • U2 ; Nefis bir pide yeme beklentisi içindesiniz  Zeren, 2007

14. Zihinsel Deneme Yanılma • Tolman, labirentteki farenin yol ayrımlarına geldiğinde, bir tarafı seçip yönelmeden önce, sanki alternatifleri değerlendirir gibi birkaç saniye durduğunu gözlemlemiştir. • Organizmanın, karar vermeden önce seçim noktasında durup bir süre düşünmesine “zihinsel deneme yanılma” adı verilmektedir. Zeren, 2007

15. Ödül Beklentisi • Tolman’a göre öğrenmenin gerçekleşmesi için ödül gerekli değildir. • Bir ödülün varlığı, hayvan ya da insanın daha önceden öğrenilmiş davranışı göstermelerini güdüler. • Tolman’a göre ödül, performansı etkiler, öğrenmeyi değil! Zeren, 2007

16. Yandaki resimde bir ödül sistemi görülüyor. Çocuk haftanın her günü, istenen etkinlikleri yaptıkça ödül olarak yıldız topluyor. Yaptığı etkinlikler, “lütfen ve teşekkür ederim” deme, dişlerini fırçalama vb... Ödül sistemi çocuğa yeni bir etkinlik öğretmekten çok, zaten bildiği etkinlikleri performansa dönüştürmesi için kullanılıyor. http://www.smartstart-toys.co.uk/product_info.php?products_id=190 Ödül Beklentisi Zeren, 2007

17. Yer Öğrenme • Tolman farelerin uyarıcı- tepki bağlantısı ile hareket etmek yerine, koşullara en uygun alternatiflere yöneldiğini ileri sürmüştür. • Yer öğrenme deneyleri, organizmanın davranışlarının basit uyarıcı- tepki bağlantısı yoluyla açıklanamayacağını kanıtlamak amacı ile düzenlenmiştir. Zeren, 2007

18. Şekil 1. Yer Öğrenme Deneyinde Kullanılan Düzenek S1 ve S2 başlangıç kutusu, F1 ve F2 hedef Zeren, 2007

19. Yer Öğrenme • Deneyde, aç olan fare, F1’e tereddütsüz olarak hızlı bir biçimde koşmayı öğrenmiştir. • ACABA; • Fare, yiyeceğe ulaşmak için “sola/sağa dönmetepkisi”ni mi öğrenmiştir? • Yoksa, fare, düzeneğin “bilişselharita”sını geliştirmiş ve ödülün yerini mi işaretlemiştir? Zeren, 2007

20. Doğru cevap? • Farelerin büyük çoğunluğu, Tolman’ın bilişsel harita fikrinde olduğu gibi doğrudan ödüle gitmektedir! Zeren, 2007

21. “Yiyecek” yazılı olan yerin yemekhane olduğunu varsayın. Karnınız aç ve yemekhaneye doğru gitmek istiyorsunuz. Hangi yolu kullanırsınız? • En kısa olan A yolunu mu, daha uzun B yolunu mu, yoksa en uzun yol olan C yolunu mu? • Büyük olasılıkla A yolunu seçersiniz. • Peki, A yolunun Y engeli yüzünden kapatılmış olduğunu gördünüz, o zaman hangi yola yönelirsiniz? • B yolunun da kapalı olduğunu, en uzun yol olan C yolunu seçmeniz gerektiğini düşünürsünüz. Zeren, 2007

22. Yer Öğrenme • Tolman ve Honzik tarafından yapılan deneyde fareler de tıpkı bizim gibi davrandılar! Zeren, 2007

23. Şekil 2. Tolman ve Honzik (1930) tarafından yapılan deneye ilişkin düzenek Zeren, 2007

24. Yer Öğrenme • Fareler, başlangıçta hedefteki yiyeceğe ulaşmak için genellikle A yolunu izlemişlerdir. • Y engeli ile yolun kapatılması durumunda ise farelerin büyük çoğunluğu C yolunu kullanmışlardır. • Sonuç; • Çevremizi tanımaya çalışırız ve duruma bağlı olarak davranışlarımızı düzenleriz. Zeren, 2007

25. Gizil/ Örtük Öğrenme • “Gizil öğrenme”, öğrenme sürecinin deney yapılırken kendini göstermediği, fakat daha sonraki bir anda öğrenilen davranışın ortaya çıktığı durumlara verilen addır. • Bilişsel haritaların oluşturulmasının ardından, bireyin duruma göre bu haritayı kullanmasını içermektedir. Zeren, 2007

26. Gizil öğrenme için ödül ya da pekiştireç gerekli midir? • Tolman’a göre, bilişsel haritaların oluşması için ödül gerekli değildir. • Ödül, öğrenmeyi değil, performansı etkiler. • Tolman ve Honzik, ödül olmadan da farelerin labirenti öğrenebildiğini yaptıkları deneylerle göstermişlerdir. Zeren, 2007

27. Birinci grup, labirentte hedef olan çıkış noktasına her ulaştığında yiyecekle ödüllendirilmiştir, İkinci grup hiç ödüllendirilmemiştir, Üçüncü grup ise yalnızca son on gün labirentte hedef noktaya ulaştıklarında yiyecekle ödüllendirilmiştir. Tolman ve Honzik deneyde, üç grup aç fare kullanmışlardır; Zeren, 2007

28. Deneyin sonuçları: Zeren, 2007

29. Deneyin sonuçları; • Her üç grup fare de başlangıçta daha fazla hata yapmıştır. • Sürekli ödül olarak yiyecek alan grup, en hızlı ilerlemeyi göstermiştir. • Onbirinci gün ikinci gruptakiler de pekiştirilmeye başlayınca, birden ilk gruptaki fareler düzeyinde başarı göstermişlerdir. Zeren, 2007

30. Farelerin 11. günden itibaren gösterdikleri bu ani başarı nasıl açıklanabilir? • Tolman bu durumu “bilişsel harita” kavramını da kullanarak açıklamaktadır. • Fareler, labirente girdikleri andan itibaren çevreyi öğrenmişler, zihinlerinde bu çevreye ait bilişsel harita oluşturmuşlardır. • Kendilerine verilen ödülü almak için daha önce oluşturdukları bilişsel haritayı kullanmaya başlamışlardır. • Bir başka deyişle, ödül verilmeden çok önce gizil öğrenme gerçekleşmiştir. Zeren, 2007

31. Güdülenme Süreci • Tolman’a göre yoksunluk, en temel güdülenme kaynağıdır. • Yoksunluk, amaç durumundaki objeye yönelik gereksinimi arttıran, hareket ettirici bir güç meydana getirir. • Güdülenme, algısal vurgulayıcı olarak önem taşır ve organizmanın çevresinde dikkat edeceği olayları belirler. Zeren, 2007

32. Kateksis Süreci • Susayan bir çocuk gazoz görür, aslında susuzluğa ilişkin güdülenme, gazoza yönelir. • Tolman bu transferansa “kateksis süreci” adını vermektedir. • Kateksis, belli dürtüler ile belli nesneleri ilişkilendirme anlamını taşımaktadır. • Kateksisin bir sonucu olarak, gazoz şimdi tercih edilen bir amaç objesidir ve ilerde bu çocuk, susamasa bile gazoz almak için güdülenecektir. Zeren, 2007

33. Kateksis Süreci • İstenen durumlara yönelik yapılan tercihlere “olumlu kateksis” adı verilmektedir. • Tam tersine, belli durumlardan kaçınma da “olumsuz kateksis” olarak ele alınmaktadır. Zeren, 2007

34. Öğrenmenin Değişkenleri • Tolman öğrenmenin basit bir uyarıcı- tepki ilişkisi olamayacağını, çok daha karmaşık süreçlerin öğrenmeyi etkilediğini ifade etmiştir. Zeren, 2007

35. Öğrenmenin Değişkenleri • Öğrenmeyi etkileyen üç temel değişken türü vardır. Bunlar: • Bağımlı değişken (gözlemlenen ve ölçülen davranışlar ya da tepkiler) • Bağımsız değişkenler • Çevresel değişkenler • Bireysel farklılık değişkenleri • Ara değişkenler Zeren, 2007

36. Çevresel değişkenlerden bazıları; • Beslenme programı, • Pekiştirecin uygunluğu, • Uyarıcının türü ve biçimi, • Öğrenme için gerekli motor tepkiler, • Labirentte ilerleme • Başarılı olma biçimi • Deneme sayısı... Zeren, 2007

37. Bireysel farklılık değişkenleri ise; • Kalıtım, • Yaş, • Önceki eğitim • Hormonlar • İlaçlar • Beslenme... Zeren, 2007

38. Ara değişkenler • Tolman’a göre, uyarıcı ile tepki arasında ara değişkenler vardır. • Ara değişkenler, beklenti içinde olmak ve istemek gibi zihinsel süreçlerdir. Zeren, 2007

39. Bağımsız değişkenler (Çevresel ve bireysel farklılık değişkenleri) Ara Değişkenler (Davranışı belirleyen içsel etkinlikler) Nedensel etki Bağımlı Değişkenler (Davranış) Uyarıcı Eğitim sonrası durum Hormonlar, ilaçlar ve beslenmeyi içeren psikolojik durum Yaş Labirentin biçimi Deneme sayısı vb. İstemek Amaç ve beklenti gibi bilişsel belirleyiciler Doğal yetenek, genetik yatkınlık ve önceki öğrenmeler Davranışsal alıştırmalar vb. Bağımsız ve ara değişkenlerin bağımlı değişken üzerindeki etkileri; Zeren, 2007

40. Eğitsel Sonuçlar ve Öğretmenlere Öneriler Zeren, 2007

41. Eğitsel Sonuçlar ve Öğretmenlere Öneriler • Okuldaki öğrenciler son derece karmaşık bilişsel yapılara sahiptirler ve öğrenmeleri, uyarıcılara verilen tepkiler biçiminde değildir.Bu nedenle öğretmenlerin, öğrencilerin derste gösterdiği olumsuz davranışları, değerlendirirken; • yalnızca o anki durumu düşünmemeleri, • öğrencinin davranışını etkilemesi olası diğer durumları da ele almaya çalışmaları önerilir. Zeren, 2007

42. Eğitsel Sonuçlar ve Öğretmenlere Öneriler • Öğrencilerin yeni şeyler öğrenmeyi ve başarılı olmayı amaçlamaları, istenen bir durumdur. Öğrencinin amaçları ile okulun amaçları paralel olduğu sürece öğrenme daha kolay olur. Bu nedenle öğretmenlerin; • dersleri işlemeden önce öğrencilere, bu konuyu öğrenmenin onlara neler sağlayacağını ve konunun amaçlarını anlatmaları, • sınıfta istenmeyen davranışlar olduğunda, bu davranışların hangi amaca yönelik olduğunu keşfetmeye çalışmaları önerilir. Zeren, 2007

43. Eğitsel Sonuçlar ve Öğretmenlere Öneriler • Tolman, öğrenmeyi sağlayan şeyin ödül değil, ödül beklentisi olduğunu söylemektedir. Öğretmenin sınıfta ödül kullanırken, • ödülün öğrencilerin beklentilerine uygun olup olmadığına dikkat etmesi önerilir. Zeren, 2007

44. Eğitsel Sonuçlar ve Öğretmenlere Öneriler • Tolman’a göre öğrenme, çevreyi keşfetme sürecidir. Organizma çevreyi tanımaya çalışır ve olayların başka hangi olaylara neden olduğunu anlamaya başlar. Bu nedenle öğretmenlerin, • öğrencilerin belli konularda bilgi toplamalarını, araştırma yapmalarını özendirmesi, • dersleri birbirini tamamlayacak biçimde, belli bir sıra halinde ve aşamalı olarak düzenlemesi, • böylece öğrencilerin eski öğrenmelerden yola çıkarak yeni konuları daha kolay anlamalarına yardımcı olması önerilir. Zeren, 2007

45. Eğitsel Sonuçlar ve Öğretmenlere Öneriler • Tolman, davranışları parçalara ayırarak analiz etmeye karşı çıkmıştır. Davranış moleküler değil molar yani bütünsel olarak ele alınmalıdır. Öğretmenlerin; • öğrencilere kazandırmayı hedefledikleri davranışları bütünolarak ele almaları önerilir. Zeren, 2007

46. Eğitsel Sonuçlar ve Öğretmenlere Öneriler • Tolman’a göre organizma, bir etkinliği yapmadan önce beklentileri doğrultusunda bir denence kurar ve bu denencenin gerçekleşip gerçekleşmeyeceğini keşfetmeye çalışır. • Öğretmenlerin, sınıfta öğrencilere denence kurmaları ve bunları test etmeleri konusunda fırsatlar yaratması önerilir. Zeren, 2007

47. Eğitsel Sonuçlar ve Öğretmenlere Öneriler • Ayrıca öğretmenlerin; • karar verme ve seçim yapma sürecinde en uygun seçimleri yapabilmeleri için öğrencilere geri bildirim vermeleri, • bu beceriyi geliştirmek için küçük gruplara ayrılarak, • ve bireysel olarak sınıf içinde etkinlikler planlamaları önerilir. Zeren, 2007

48. Eğitsel Sonuçlar ve Öğretmenlere Öneriler • Tolman, çevrenin özelliklerini tanıyarak “bilişsel harita”lar oluşturduğumuzu ileri sürmüştür. Gizil öğrenme, bilişsel haritaların oluşturulmasının ardından, bireyin duruma göre bu haritayı kullanmasını içermektedir.Öğretmenlerin; • öğrencilerin daha önceden oluşturdukları bilişsel haritaları kullanmaları için teşvik etmeleri, • aynı dersin geçmiş konuları, ya da farklı derslerde daha önceden öğrenilen bilgilerin, öğrenci tarafından, yeni durumları anlamak veya problem çözmek amacı ile kullanılmasını sağlamaları, • bir diğer deyişle sahip oldukları bilginin farkına varmaları ve bu bilgiyi kullanmaları için öğrencileri özendirmeleri önerilir. Zeren, 2007

49. Eğitsel Sonuçlar ve Öğretmenlere Öneriler • Tolman’a göre güdülenme, ihtiyaçlara paralel olarak organizmanın çevresinde dikkat edeceği olayları belirler. Okuldaki öğrencinin konuyu öğrenmekten daha yoğun bir başka ihtiyacı varsa, öğrenmeye karşı güdülenmeyecektir. • Öğrenciler öğrenmeyi ihtiyaç olarak görmeye başladıklarında da öğrenmeye yönelik davranacaklardır. Öğretmenlerin; • dersi ilgi çekici kılması, • sorularla merak yaratması, • ve sınıfta konuyu öğrenmeyi ihtiyaç haline getirmeye çalışması önerilir. Zeren, 2007

50. Eğitsel Sonuçlar ve Öğretmenlere Öneriler • Tolman öğrenmeyi etkileyen değişkenleri sınıflarken, çevresel, bireysel ve ara değişkenler üzerinde durmuştur. Çevresel değişkenlerden beslenme programı, uyarıcının türü ve biçimi, vb. öğrenmeyi etkilemektedir.Kahvaltısını yapmış, düzenli ve dengeli beslenen bir öğrencinin, tam tersi bir durumdaki öğrenciden daha kolay öğreneceği ve daha başarılı olacağı neredeyse kesindir. • Bu nedenle öğretmenlerin de beslenme konusuna gereken önemi vermeleri ve etkinlikler düzenlemeleri önerilir. Zeren, 2007