Dr Bogna Bartosz Instytut Psychologii Uniwersytet Wrocławski

1. Predyspozycje i zainteresowania uczniów -z perspektywy współczesnej psychologii Dr Bogna Bartosz Instytut Psychologii Uniwersytet Wrocławski

2. „Wspólną sprawą dorosłych jest pomaganie dzieciom w rozwoju, aby stały się, kim mogą” (J. Korczak)

3. Plan wykładu • Współczesne tendencje w psychologii • Predyspozycje i zainteresowania uczniów – ujęcie psychologiczne / próba definicji • Predyspozycje i zainteresowania uczniów – w szkole • Diagnoza predyspozycji i zainteresowań • Jak wspierać rozwój predyspozycji i zainteresowań w szkole? • Problemy i dylematy • Próba podsumowania… • Dyskusja

4. Ekspansja kultury indywidualistycznej Popularyzacja psychologii pozytywnej Akcentowanie holistycznego modelu człowieka Przekraczanie granic między psychologią akademicką i stosowaną (praktyczną) Współczesne tendencje w psychologii

5. Predyspozycje i zainteresowania uczniów – ujęcie psychologiczne / próba definicji Predyspozycje a: • talent • uzdolnienia • inteligencja • geniusz • mądrość

6. Predyspozycje i zainteresowania uczniów – ujęcie psychologiczne / próba definicji Predyspozycje: • to wrodzone albo nabyte dyspozycje - skłonność do czegoś; sprawność w zakresie jakiejś dziedziny • przejawiają się w dziedzinie (lub dziedzinach) intelektualnej lub pozaintelektualnej

7. Predyspozycje i zainteresowania uczniów – ujęcie psychologiczne / próba definicji Zainteresowania: • hobby, pasja • związane są z gotowością do poznawczego zajmowania się określoną dziedziną/przedmiotami • obejmują: zaciekawienie, ciekawość, fascynację, dociekliwość, chęć poznania, selektywne kierowanie uwagi

8. Predyspozycje i zainteresowania uczniów – ujęcie psychologiczne / próba definicji Predyspozycje i zainteresowania jednostki można określić jako: „specyficzną wiązkę jej cech indywidualnych: poznawczych, emocjonalnych, osobowościowych, motywacyjnych, a nawet społecznych” (na podst. Nęcka, 2003, 167).

9. Predyspozycje i zainteresowania uczniów – w szkole • Proponowana współcześnie i postulowana przez psychologów definicja jest zarazem pojemna i ogólna • Może „pomieścić” jak najszerzej rozumiane predyspozycje i zainteresowania. • Zatem jeśli przyjmiemy taką definicję, z dużym prawdopodobieństwem możemy przyjąć, że wielu uczniów (wszyscy?) posiadają pewne predyspozycje / zainteresowania 

10. Predyspozycje i zainteresowania uczniów – w szkole Uwaga! Konieczne jest uwzględnienie w definicji predyspozycji i zainteresowań: • wieku ucznia • środowiska dziecka (szkoły, rodziny, możliwości finansowych rodziców) • cech osobowości • temperamentu ucznia • itd.

11. JAK ROZPOZNAĆ PREDYSPOZYCJE I ZAINTERESOWANIA DZIECKA?Diagnoza • testy psychologiczne, badanie które przeprowadza psycholog (np. Skala Inteligencji Wechslera) • testy osiągnięć szkolnych (na podstawie których uzyskuje się informacje o osiągnięciach dziecka w zakresie przedmiotów szkolnych) • inne testy (np. rozpoznawania uzdolnień pozaszkolnych, osobowości, temperamentu) • arkusze rekomendacji (które zawierają opisy cech i zachowań świadczących o posiadanych predyspozycjach, często oparte o specyficzne definicje predyspozycji – lokalne, środowiskowe)

12. JAK ROZPOZNAĆ PREDYSPOZYCJE I ZAINTERESOWANIA DZIECKA?Diagnoza: • Zestaw zachowań znamionujących predyspozycje i zainteresowania ucznia (takie jak spostrzegawczość, wytrwałość, niezależność) • Prace ucznia (np. rysunki, prace pisemne itd.) • Informacje i opinie osób mających kontakt z uczniem (rodzice, inni nauczyciele) • Informacje uzyskane od ucznia (zainteresowania, potrzeby, trudności, możliwości edukacyjne itd. sygnalizowane przez dziecko!!!) (por. Eby, Smutny, „Jak kształtować uzdolnienia dzieci i młodzieży”, 1998, Warszawa WSiP)

13. UWAGA!!! • W zależności od wieku dziecka, jego osobowości, środowiska itd. nauczyciel może (korzystając także z pomocy pedagoga / psychologa) stosować komplet dostępnych metod lub wybrane narzędzia dostosowane do konkretnej sytuacji danego ucznia / uczniów. • Według autorów książki „Jak kształtować uzdolnienie dzieci i młodzieży” (Eby, Smutny, 1998) najbardziej użyteczne są autorskie narzędzia diagnostyczne konstruowane w oparciu o przyjętą w danym środowisku (szkole) definicję predyspozycji i zainteresowań a następnie budowanie na jej podstawie kryteriów świadczących o predyspozycjach i zainteresowaniach. • Ważne jest by korzystać z różnorodnych form diagnozy, w celu zwiększenia jej trafności i uzupełnienie informacji pochodzących z jednego źródła z innymi.

14. Przykładowe wskaźniki predyspozycji i zainteresowań ucznia 1. Ciekawość poznawcza Przejawia ją każde dziecko, ale posiadające szczególne predyspozycje i/lub zainteresowania są szczególnie dociekliwe. 2. Spostrzegawczość Uczeń posiadający predyspozycje i/lub zainteresowania w jakiejś dziedzinie zauważa najdrobniejsze szczegóły. 3. „Połykanie” informacji / lektur z danej dziedziny Uczeń posiadający predyspozycje i/lub zainteresowania w jakiejś dziedzinie posiada wiele informacji na interesujący go temat. 4. Koncentracja i wytrwałość Uwaga dziecka działa szczególnie skutecznie, co ułatwia długotrwałą koncentrację i zwiększa odporność na zmęczenie. 5. Pasja poznawcza / emocjonalna Dziecko posiadające predyspozycje / zainteresowania w jakiejś dziedzinie łatwo popada w stan ekscytacji nowym problemem, potrafi czerpać przyjemność z jego rozwiązywania. [1] Cytowane za: E. Nęcka „Inteligencja. Geneza, struktura, funkcje” , 2002

15. UWAGA!!! • Wymienione (przykładowe) wskaźniki posiadanych przez dziecko predyspozycji / zainteresowań są łatwe do zauważenia w codziennym kontakcie z dzieckiem. • Podane wskaźniki niekoniecznie muszą wszystkie występować razem. • Należy jednak pamiętać, że „nieobecność” predyspozycji/zainteresowań u dziecka, diagnozowana przy zastosowaniu wybranych narzędzi, niekoniecznie musi świadczyć o faktycznym braku tychże (lecz być może o pewnej niedoskonałości metod i niemożności dokonania na ich podstawie trafnej diagnozy specyficznego typu predyspozycji/zainteresowań występujących u konkretnego ucznia) • Uwaga! Albert Einstein w szkole był spostrzegany jako dziecko mające problemy z nauką!

16. Jak wspierać rozwój predyspozycji i zainteresowań w szkole? Triarchiczny model R. Sternberga obejmuje rozwój predyspozycji/zainteresowań: • analitycznych • twórczych • praktycznych

17. Jak wspierać rozwój predyspozycji i zainteresowań w szkole? • Model zajęć zewnętrznych • Model zajęć wewnętrznych • Najlepsze rezultaty przynosi współwystępowanie i realizowanie w szkole obu modeli.

18. Jak wspierać rozwój predyspozycji i zainteresowań w szkole? (oprac. na podst. Eby, Smutny, „Jak kształtować uzdolnienia dzieci i młodzieży”) MODEL ZAJĘĆ ZEWNĘTRZNYCH: • Zajęcia prowadzone są dla grupy uczniów z różnych klas czy szkół • Zajęcia mogą prowadzić nauczyciele z różnych szkół, ale też rodzice, psycholodzy, naukowcy • Zalety modelu: zajęcia umożliwiają kontakty między uczniami z różnych szkół, co z kolei zapewnia poszerzenie spojrzenia na predyspozycje i zainteresowania Możliwe trudności: • znudzenie dzieci uczestniczących w niestandardowych zajęciach normalnymi lekcjami, • możliwy nieregularny charakter i brak ciągłości zajęć • może się przyczynić się do nadmiernego obciążenia pracą jednego lub kilku nauczycieli 

19. Jak wspierać rozwój predyspozycji i zainteresowań w szkole? MODEL ZAJĘĆ WEWNĘTRZNYCH: • Klasa = grupa rozwijająca predyspozycje / zainteresowania • Koordynator programu (nauczyciel w szkole / pracownik poradni psychologiczno-pedagogicznej) projektuje zajęcia • Uczniowie „mogą wchodzić i wychodzić” z grupy • Zalety modelu: łatwiej wprowadzić w życie programy zajęć wewnętrznych, gdyż są tańsze i łatwiejsze do przeprowadzenia niż programy zewnętrzne Możliwe trudności: • brak systematyczności, dorywczość zajęć, program niekoniecznie zintegrowany z głównymi treściami nauczania, brak długofalowych planów i celów

20. Jak wspierać rozwój predyspozycji i zainteresowań w szkole? PORADY DLA NAUCZYCIELI • Indywidualizacja procesu kształcenia (czyli każdy uczeń jest niepowtarzalny) • Indywidualne motywowanie ucznia (czyli dla każdego co innego jest ważne, każde dziecko potrzebuje innych zachęt, nagród, wzmocnień) • Kreowanie atmosfery ciekawości poznawczej, zabawy, pasji (czyli ważne jest by pracować w dobrej, sprzyjającej dziecku atmosferze) • Ciekawa – niestandardowa, twórcza oferta edukacyjna (czyli uciekamy od szablonów) [2] Opracowanie na podstawie: M. Partyka „Zdolni, utalentowani, twórczy”, 1999

21. Jak wspierać rozwój predyspozycji i zainteresowań w szkole? PORADY DLA NAUCZYCIELI • Wielorakie formy pracy: indywidualne i grupowe – np. prezentacje, projekty, ćwiczenia itp. • Współpraca z ośrodkami zajmującymi się wspieraniem uczniów ( DODN, Kuratorium, Poradnią Psychologiczną –Pedagogiczną) • Współpraca z nauczycielami, rodzicami (współdziałanie jest bardzo ważne) • Korzystanie z pomocy i rady innych - nauczycieli, pedagogów, psychologów [2] Opracowanie na podstawie: M. Partyka „Zdolni, utalentowani, twórczy”, 1999

22. JAK WSPIERAĆ UZDOLNIONE DZIECI – PORADY DLA RODZICÓW (według Torrance’a) • Dostarczaj dzieciom materiałów rozwijających wyobraźnię • Rozwijaj język dziecka • Zostawiaj dziecku czas na marzenia, myślenie i zabawę– niech nie biegnie z jednych zajęć na drugie • Zachęcaj dziecko do utrwalania swoich pomysłów (niech dziecko rysuje, pisze, nagrywa itp.) (3) opracowanie na podstawie Eby, Smutny „Jak kształtować uzdolnienia dzieci i młodzieży”, 1998

23. JAK WSPIERAĆ UZDOLNIONE DZIECI – PORADY DLA RODZICÓW (według Torrance’a) • Nadawaj dziecięcym wytworom skończoną formę (np. opraw rysunki, złóż tomik wierszy itp.) • Akceptuj naturalną u dzieci skłonność do odmiennego spojrzenia na rzeczywistość • Chwal przejawianie indywidualności dziecka • Zachęcaj dzieci do bawienie się słowami (3) opracowanie na podstawie Eby, Smutny „Jak kształtować uzdolnienia dzieci i młodzieży”, 1998

24. Problemy i dylematy • „Szkoły nie powinny ulegać pokusie „biegania po sklepach” w poszukiwaniu najlepszego programu (diagnozy i rozwijania predyspozycji i zainteresowań) i powielania go u siebie. • Wiedza ekspertów i doświadczenia innych szkół to ważne bogactwo, ale należy je traktować raczej jak szkice niż szczegółowe rysunki techniczne” (Eby, Smutny, 1998, 141) (5) Opracowanie na podstawie E. Hurlock „Rozwój dziecka”

25. Podsumowanie • Edukacja jest bardziej rozpalaniem ognia niż napełnianiem naczynia (Sokrates)

26. Dyskusja - pytania • JAKI WPŁYW MA NAUCZYCIEL NA ROZWÓJ PREDYSPOZYCJI / ZAINTERESOWAŃ UCZNIÓW? • JAK POMAGAĆ UCZNIOM W ROZOWOJU PREDYSPOZYCJI / ZAINTERESOWAŃ? (Kiedy? W jaki sposób?) • JAK WSPIERAĆ NAUCZYCIELI, KTÓRZY WSPIERAJĄ UCZNIÓW? (Kto? Kiedy? Jakimi metodami?) • JAK POMAGAĆ UCZNIOM, POSIADAJĄCYM PREDYSPOZYCJE / ZAINTERESOWANIA, KTÓRZY MAJĄ KŁOPOTY W SZKOLE? (5) Opracowanie na podstawie E. Hurlock „Rozwój dziecka”

27. Dyskusja - pytania • Jaki styl nauczania sprzyja rozwojowi predyspozycji / zainteresowań? • Jakimi metodami zachęcać uczniów do odkrywania / rozwijania własnych predyspozycji / zainteresowań • Jak motywować indywidualnie ucznia w zespole? (5) Opracowanie na podstawie E. Hurlock „Rozwój dziecka”

28. Dziękuję za uwagę!!