SİGARA BIRAKMA SÜRECİ

1. SİGARA BIRAKMA SÜRECİ DOÇ DR ZEYNEP AYFER SOLAK İÜTF GÖĞÜS HASTALIKLARI AD

2. Davranışsal ve psikolojik faktörler . Öğrenme . Madde kullanımı . Kişisel özellikler Çevresel ve sosyal faktörler . Medya, merak, aile . Sosyoekonomik yapı . Kültürel yapı Biyolojik faktörler . Genetik yapı . Çevre faktörlerinin etkilediği beyin değişiklikleri . Stress Tütün kullanımı Bağımlılık Bırakma Nüks

3. Tütün bağımlılığı kronik, nüks ile seyreden bir hastalık • Deneme dönemi dışında her gün tekrarlanan madde kullanımı • İçme isteğinin engellenemediği düzenli kullanma (kompulsif kullanım) • Bilinç dışı öğrenilen ve yaşanan bir davranış şekli

4. Sigarayı bırakma süreci Sigarayı bırakmak davranış değişikliği gerektirir “Transtheoretical Model” Bireyin sigarayı bırakma tedavisine uyum sağlamaya hazır olup olmadığını anlaşılmasına yardım eden 5 evreli süreç Prochaska ve DiClemente

5. Sigara bırakma süreci davranış değişikliği evreleri • Bırakmayı düşünmeme (pre-contemplation) • Bırakmayı düşünme (contemplation) • Bırakmaya hazırlanma (preparation for action) • Bırakmayı deneme (action) • Bırakmayı sürdürme (maintenance)

6. Bırakmayı düşünmeme • Gelecekte (en az 6 aylık sürede) sigara ile ilgili davranış değişikliği düşünmez • Davranışını değiştirmeye yardım edecek bilgiyi almaktan kaçar • Bir kısmı daha önce denemiştir • Hastalık riskleri ve alışkanlığının sonuçları hakkında bilgileri yetersizdir

7. Bırakmayı düşünme • Gelecek 6 ay içinde bırakmayı düşünmektedir • Sigarayla ilgili zıt düşünceler neredeyse eşittir • Bırakmak için gün belirleme eğilimi yoktur, bırakmayı erteleten gerekçeleri hep ön plandadır • Düşünme evresinde sıkışmış kalmıştır

8. Bırakmaya hazırlanma • Gelecek 1 ay içinde bırakmayı planlamıştır • Risklerin çok iyi bilincindedir • Bırakmaya yönelik küçük fakat anlamlı adımlar atmıştır

9. Bırakmayı deneme • Sigarayı bırakma adımını atmıştır • İlaç, davranışsal-bilişsel teknikler ya da alternatif yöntemlerden bir veya birkaçını denemiştir • Henüz 6 aylık süre dolmamıştır • Bu evre nükslerin en sık yaşandığı dönemdir • Nüks, %50 oranında ilk 2-3 haftada görülür • Nüks riski azalarak devam eder

10. Bırakmayı sürdürme • 6 aydan daha uzun süredir sigara içmiyordur • Nükslerden kaçınmaya çalışmaktadır • Kendine güveni artmıştır • Nüks riski devam etmektedir

11. Davranış değişikliği evreleri Sürdürme Deneme Hazırlanma Düşünme Düşünmeme Aktif içici Sigarayı bırakmış

12. Davranış değişikliği evreleri Kalıcı değişiklik Deneme Hazırlanma Sürdürme Düşünme Nüks Düşünmeme

13. Bırakmayı düşünmeme • Akran ya da akrabanın sigara içmesi • Halka yönelik • bilgilendirme • İyi örnek olma • İş yerinde sigara içilmesi • Kişisel veya çevresel stress • Doktor uyarısı • Bağımlılık • hakkında endişe • Negatif • imajlar • Bağımlılık • Doktor izlemi Kısa süreli başarı Bırakmayı düşünme • Sigara bırakma programının • sürdürülmesi • Akut hastalık • Masraflar • Yüksek eğitim ve gelir düzeyi • Masraf • Medya kampanyaları • Yüksek eğitim düzeyi • NRT • İleri yaş • Sosyal baskı • Yardım tlf Bırakmayı deneme • Sosyal normlar • Doktor önerisi • Sigarayı sınırlayıcı çevresel baskı Uzun süreli başarı

14. Değişim evrelerine göre yaklaşım Hekimin başarısı neye bağlı? - Birey hangi evrede? - Evreler arası geçişi sağlamak için ne yapılabilir? Tütün Kullanımı ve Bağımlılığının Tedavisi Rehberi AHCPR, JAMA 2000;283:3244-54

15. Pratik Yaklaşım • Bırakma denemesi için istekli bireyler • Bırakma denemesi için isteksiz bireyler • Sigarayı yeni bırakmış bireyler

16. Bırakma denemesi için istekli bireyler Ask (sor) Advice (öner) Assess (değerlendir) Asist (destekle) Arrange (izle)

17. Ask (sor) • Bireyin sigara içme durumunu sorgula, kaydet - Sigara içiyor musunuz? - Günde kaç tane içiyorsunuz?

18. Ask (sor) • Hiç kullanmamışsa tebrik et • Eski kullanıcı ise kullanmaktan kaçınmasının sağlığı için çok önemli olduğunu vurgula, tebrik et • İçiyorsa sor: - içme konusunda ne düşünüyorsunuz? - Ne hissediyorsunuz? - Bırakmayı düşünüyor musunuz?

19. Advice (öner) • Bireyin mutlaka sigarayı bırakmasını öner • Motivasyonunu artırıcı önerilerde bulun - Açık, net - Güçlü - Kişiye özel

20. Advice (öner) • Net: “şu anda sigarayı bırakmanızın önemli olduğunu düşünüyorum, size yardım edebilirim” • Güçlü:“sağlığınızı korumak için yapabileceğiniz en iyi şey sigarayı bırakmanızdır” • Kişiye özel: şimdiki sağlık, hastalık durumu, sosyal, ekonomik yönü, çocuklar, torunlar, hasta eş, vs

21. Assess (değerlendir) Bölümler: • Şu anda bırakma isteğini sorgula • Bırakmak istiyorsa kararlılığını sorgula • Nikotin bağımlılığını ölç • Geçmiş bırakma deneyimlerini değerlendir

22. Assess (değerlendir) • Bırakma isteğini sorgula • “Bırakmak isterseniz size yardımcı olabileceğimiz yöntemler var” • “Nikotin bağımlılık yaptığı için zorlanması doğaldır, irade meselesi yapmayın, birkaç kez denemeniz gerekebilir” • “Sizi ………sigara polikliniğine yönlendirebilirim”

23. Assess (değerlendir) 2) Bırakmak istiyorsa kararlılığını sorgula • Tereddütü olup olmadığını anla • Tereddüt ettiği şeyler varsa, tereddütünü giderecek yaklaşım belirle • Kararlı ise destek isteyip istemediğini değerlendir • Sigarayı bırakmasını etkileyecek kötü prognoz faktörlerini belirle

24. Assess (değerlendir) 3) Nikotin bağımlılığını ölç • 6 soruluk Fagerström testi ya da • -Hergün kaç sigara içtiği -İlk sigarayı uyandıktan ne kadar sonra içtiği sorulması yeterli

25. Assess (değerlendir) 4) Geçmiş bırakma deneyimlerini değerlendir • Bırakma girişimi olmuş mu? • En uzun bırakma girişimi süresi nedir? • Girişimleri sırasında tedavi almış mı? • Tedavi almışsa ne kullanmış? • Tekrar başlamasını tetikleyen faktörler neler?

26. Asist (destekle) Bireyin bırakma girişimine yardımcı ol 1) Bırakma planı hazırla 2) Erken ve geç dönem olası sorunları tartış ve sorun çözme becerileri geliştir 3) Farmakoterapi öner 4) Tedavi süresince desteği sürdür 5) Bilgilendirmeye yönelik ek materyal sağla

27. Asist (destekle) • Bırakma planı hazırla • Bırakma günü belirlemesi • Çevre ile paylaşması • Zorlukları öngörmesi (yoksunluk) • Sigara ve çağrıştırıcıları kaldırması

28. Asist (destekle) 2) Erken ve geç dönem olası sorunları tartış, sorun çözme becerileri geliştir • Yoksunluk semptomları • Daha önceki bırakma deneyiminde yarar ve zarar verenler • Yeni denemede beklenen zorluklar ve tetikleyicileri tahmin etmek • Koşullu uyaranlara karşı önlem

29. Asist (destekle) 3) Farmakoterapi öner • Nikotin replasman tedavisi • Bupropion • Varenicline

30. Asist (destekle) 4) Tedavi süresince desteği sürdür • Klinik destek (size güvenmesini sağlama) • Sosyal destek (eş, arkadaş desteği) • Poliklinik randevusu, telefon desteği

31. Asist (destekle) 5) Bilgilendirmeye yönelik ek materyal sağla • Broşür • Kitapçık • Web adresleri • Seminerler

32. Arrange (izle) Bireyi yüz yüze ve telefon vizitleri ile izle 1) - Bırakmayı deneyen bireyle tercihan 1 hafta içinde görüş - Yeni kontrol tarihleri belirle 2) - Nüks riskini artıran faktörleri belirle, faktörlere karşı motivasyonu güçlendir - Nüks olmuşsa çözüm yolları geliştir

33. Bırakma denemesi için isteksiz bireyler Relevance (ilgilenme) Risks (riskler) Rewards (kazançlar) Roadblocks (engeller) Repetition (tekrarlama)

34. Relevance (ilgilenme) Bireye özel durumu ele al, neden bırakması gerektiği konusunda cesaretlendir - Aile, çocuk, hastalık ve/veya riski, ekonomik durum, yaş, cinsiyet vb

35. Risks (riskler) Sigara içmenin sonuçlarını vurgula • Akut riskler: Dispne, gebelikte etki, kan CO düzeyi etkileri, vs • Kronik riskler: KVS, SVS, Solunum sistemi, kanserler • Çevresel riskler: Pasif içiciliğin zararları

36. Rewards (kazançlar) Bireyi sigarayı bırakmanın erken ve geç dönemde ortaya çıkacak yararları hakkında bilgilendir - Sağlık - Koku ve tad duyusu - Tasarruf - İyi örnek olma - Pasif içiciliğin önlenmesi, vb

37. Roadblocks (engeller) Sigarayı bırakmayı engelleyen sorunları belirle Çevremde herkes içiyor İradem zayıf İçmeyi çok seviyorum İşim çok stresli Bırakınca kilo alıyorum İçen de ölüyor içmeyen de Çok sinirli oluyorum

38. Repetition (tekrarlama) Bireyin her başvurusunda motivasyonu tekrarla - Motivasyon kaybını önle - Başarısız deneme girişimi varsa, birkaç kez deneme ile başarının artacağını vurgula

39. Sigarayı yeni bırakmış bireyler Tekrar başlamayı önlemeye yönelik görüşmelere devam et - Tebrik et - Nüks riskini artıran faktörlere karşı yardımcı olmak üzere açık sorular yönelt - Bırakmaktan kaynaklanan sorunları çözmeye yardım et - Motivasyondaki dalgalanmaları önlemeye çalış

40. kararlılık Sigara bırakma süreci, sigara içen kadar ona yardım etmeye çalışan hekim için de zorludur: sabır özveri inanç