Deniz Gümüşel , Proje Yöneticisi, UNDP

1. Deniz Gümüşel, Proje Yöneticisi, UNDP

2. İklimlerdeki değişim • İklimler hep değişti ve değişmeye de devam edecek! • ‘İklim Sorunu’ = İklimde insan kaynaklı ve hızlı değişim

3. IPCC diyor ki… • “Küreselortalamahavaveokyanussıcaklıklarında artış, karvebuzkatmanlarındayaygın ölçekli erimelerveartan küreselortalama deniz suyuseviyelerigibi gözlemlerden de belirginolduğu üzere, iklimsistemininısındığı tartışmasız birgerçektir.” • Hükümetler Arası İklim Değişikliği Paneli (IPCC) • 4. Değerlendirme Raporu, 2007

4. İklim değişikliği nedir? “İklim değişikliği”, karşılaştırabilir zaman dilimlerinde gözlenen doğal iklim değişikliğine ek olarak, doğrudan veya dolaylı olarak küresel atmosferin bileşimini bozan insan faaliyetleri sonucunda iklimde oluşan değişiklik... UNFCCC, 1992

5. İklim Değişikliği Bizi Nasıl Etkiliyor? • İklim değişikliğinin etkileri her yörede coğrafi ve mevcut iklim yapısına bağlı olarak çeşitlilik gösterir. • Farklı yörelerde aşırı iklim olaylarına (fırtına ve şiddetli yağış), sıcaklık artışına, yağış düzenin değişmesine veya iklim şartlarının çok değişkenlik göstermesine sebep olabilir. • Etkisi her ne şekilde olursa olsun, iklim şartlarının değişmesi doğal kaynaklardan sosyo-ekonomik yapıya kadar insana dair birçok alanı etkilemektedir. Bunlar arasında su kaynakları, tarım ve gıda güvenliği, halk sağlığı, ekosistemler ve biyolojik çeşitlilik sayılabilir.

6. İklim Değişikliğine İnsanoğlunun Tepkileri Azaltım (mitigasyon) İklim değişikliğine neden olan insan kaynaklı sera gazlarının kontrol altına alınması, azaltılması ve tutulmasına yönelik önlemler Uyum(adaptasyon) İklim olaylarının (risklerinin) etkileriyle mücadele etmek, fayda sağlamak ve etkileri yönetebilmek için stratejilerin güçlendirilmesi, geliştirilmesi ve uygulanması süreci... Çözümler genel olarak sürdürülebilir kalkınma doğrultusunda iklimsel riskleri en aza indirebilecek tedbirlerin alınmasında yatar…

7. Ormancılık Sektörünün İklim Değişikliği Açısından Önemi • Atmosferdeki Sera Gazı Miktarının Azaltımı: • CO2 yutağı olarak en önemli geliştirilebilir potansiyel ormanlarda • Yenilenebilir enerji kaynağı olarak ormanlar – orman biyokütlesi • İklim Değişikliğine Uyum : • Ormanlar ekosistem hizmetlerinin devamlılığı açısından çok önemli (su kaynakları, biyoçeşitlilik, toprak kalitesi, hava kalitesi, diğer??) • İD’den en çok etkilenme olasılığına sahip ekosistemlerden biri (ormanların nicelik ve niteliklerinde, coğrafi yayılımlarında değişiklikler, biyolojik çeşitlilikte azalma, yangın riskinde artış, diğer orman zararlarında artış vb.)

8. Ormancılık Sektörünün İklim Değişikliği Açısından Önemi BMİDÇS kapsamında sera gazı yutakları (ormanlar, tarım arazileri vb.), arazi kullanım türleri ve arazi kullanım değişikliklerinden kaynaklı sera gazı emisyon değişiklikleri “Arazi Kullanımı, Arazi Kullanım Değişikliği ve Ormancılık” (AKAKDO) adı altında ayrıca rapor edilmektedir. Orman Genel Müdürlüğü (OGM)’nün resmi sitesinde AKAKDO aşağıdaki gibi tanımlanmıştır: “Arazi Kullanımı, Arazi Kullanım Değişikliği ve Ormancılık –AKAKDO (Land Use, Land Use-Change andForestry-LULUCF) kavramı, arazi kullanımı ve arazi kullanımında zaman içerisinde insan müdahalesiyle yapılan değişikliklerin, sera gazı emisyonları ve azaltımları üzerindeki etkisini belirlemeyi hedefleyen bir bütündür.”

9. İklim Değişikliği Alanında Türkiye Ne Yapıyor? • 7. Taraflar Konferansı’nda (2001, Marakeş) Türkiye’nin özel durumumu (diğer BMİDÇS Ek 1 ülkelerinden farklı) kabul eden bir karar çıkması sağlandı (26/CP 7). • BMİDÇS’ye 24 Mayıs 2004 tarihinde taraf olundu. • 26 Ağustos 2009 tarihinde Kyoto Protokolü’ne taraf olundu. • 2012 sonrası iklim rejimi müzakerelerine aktif katılım sağlanıyor.

10. İklim Değişikliği Alanında Türkiye Ne Yapıyor? Türkiye’nin UNFCCC’ye Ulusal Bildirimleri Ulusal İklim Değişikliği Stratejisi (İDES) Ulusal İklim Değişikliği Uyum Stratejisi 2012-sonrası müzakerelerine aktif katılım Ulusal İklim Değişikliği Eylem Planı (İDEP) Gönüllü Karbon Piyasası düzenlemeleri Ulusal Olarak Uygun Azaltım Eylemleri (NAMAs) Uyum Eylemleri

12. Proje Künyesi Proje Süresi: Haziran 2009 – Mayıs 2011 Yürütücü Kurum: Çevre ve Orman Bakanlığı Uygulayıcı Kurum: Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) Finansman: İngiltere Dışişleri Bakanlığı “LowCarbonHighGrowth” (Düşük Karbon Yüksek Büyüme) Hibe Programı Bütçe: ~ 417.000 ABD Doları (Ana bütçe) + 190.000 ABD Doları (NAMA Alt-Projesi bütçesi)

13. Proje Amacı: Türkiye’nin Ulusal İklim Değişikliği Stratejisi doğrultusunda Ulusal İklim Değişikliği Eylem Planı’nın hazırlanması ve Ulusal İklim Değişikliği Koordinasyon Kurulu’na sunulması. Ulusal İklim Değişikliği Eylem Planı’nın Genel Amacı: Sera gazı emisyonlarını azaltarak iklim değişikliğiyle mücadele etmek, gerçekçi, güçlü, dayanıklı ve uluslar arası yasal belgelere yapılacak adil taahhütler yoluyla azaltma ve uyumu teşvik etmek ve iklim değişikliğinin etkilerini yöneterek dayanaklılığı arttırmak.

14. Proje Organizasyon Şeması

15. İDEP Hazırlığı Çalışma Yöntemi Enerji Arzı Ç.G. Alt gruplar: Yenilenebilir E. ve Fosil Yakıtlar Sektörel Odak Noktası: ETKB Enerji İşleri G.M. Sektör Uzmanı: Tülin Keskin Atık Ç.G. Sektörel Odak Noktası: ÇOB ÇYGM-Atık Yönetimi DB Sektör Uzmanı: Prof. Dr. İzzet Öztürk Sanayi Ç.G. Alt gruplar: Enerji yoğun; Enerji az yoğun Sektörel Odak Noktası: STB Sektör Uzmanı: Namık Ünlü Tarım Ç.G. Sektörel Odak Noktası: TKİB –Tarımsal Üretim ve Geliştirme G.M. (TÜGEM) Sektör Uzmanı: Dr. Gürsel Küsek Ulaştırma Ç.G. Sektörel Odak Noktası: Ulaştırma Bakanlığı Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığı Sektör Uzmanı: Doç Dr. Ela Babalık Ormancılık Ç.G. Sektörel Odak Noktası: ÇOB Orman Genel Müdürlüğü Sektör Uzmanı: Prof. Dr. Ünal Asan Binalar Ç.G. Sektörel Odak Noktası: Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Sektör Uzmanı: Tülin Keskin İklim Değişikliği Politikaları Ç.G. Sektörel Odak Noktası: ÇOB ÇYGM-İklim Değişikliği DB Sektör Uzmanı: Sema AlpanAtamer • Katılımcılar: • ■ Sorumlu ve ilgili kamu kurumları ■ Özel sektör temsilcileri, mesleki kuruluşlar • ■ Akademi ve araştırma kuruluşları ■ Sivil toplum kuruluşları Genel Koordinasyon: UNDP Proje Uygulama Birimi ve ÇOB İklim Değişikliği Dairesi

16. Proje Ortakları ve YEREL YÖNETİMLER, ÖZEL SEKTÖR, SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI, MESLEK KURULUŞLARI, AKADEMİ Proje finansal destekçisi

17. Mayıs 2011 • ÇIKTI 1.5. Ulusal İklim Değişikliği Eylem Planı Ulusal Konferansı

18. ÇIKTI 1.1. Mevcut Durum Değerlendirmesi (MDD) • BİRİNCİ ÇALIŞTAYLAR: 10-11-12 MART 2010 Çalışma Konuları: ■ Politikalar ■ Mevzuat ■ Kurumsal Yapılanma ■ Finansman ■ Ekonomik Araçlar ■ Fiziki Yatırımlar ve Uygulamalar ■ Veri ve Bilgi Sistemleri ■ Bilimsel ve Teknolojik Ar-Ge ■ Eğitim, Kapasite Geliştirme • MDD Soruları: • ■ Ne var? ■ Ne yok? ■ Somut sürmekte olan çalışmalar nelerdir? • ■ Ne eksik? Ne aksak? • İKİNCİ ÇALIŞTAYLAR: 13-14-15-22 NİSAN 2010 • Sorun Önceliklendirme Kriterleri: • ■ İklimdeğişikliğiileilgiliTürkiye’nintarafolduğuuluslararasıyükümlülükleriileilişkisi • ■ AB’yeuyumsüreciyleilişkisi • ■ Türkiye’ningelişmeeksenleriyleilişkisi■ Ulusalmevzuattakiyükümlülüklerleilişkisi • ■ Çevreseletkilerivedışsalmaliyetleri■ Ülkeekonomisineetkisi • SON ÇALIŞTAY (Ortak): 21 Haziran 2010 • ■ Sektörel değerlendirme sonuçlarının tüm sektörler ve paydaşlarla paylaşılması • ■ İDEP Stratejik Çerçevesi ve Taslak Oluşturma Süreci ile İlgili Süreç Önerisinin Paydaşlarla Paylaşılması ve Görüşlerinin Alınması

19. Mevcut Durum Değerlendirmesi Çalıştayları Toplam çalıştaysayısı: 19 Toplam katılımcı sayısı: 500 ÇIKTI 1.2. Karşılaştırmalı Ülke Örnekleri Değerlendirmeleri: Raporun sunumu: Mayıs 2010

20. Mevcut Durum Değerlendirmesi Çalıştayları Toplam çalıştaysayısı: 19 Toplam katılımcı sayısı: 500 ÇIKTI 1.2. Karşılaştırmalı Ülke Örnekleri Değerlendirmeleri: Raporun sunumu: Mayıs 2010

21. Mevcut Durum Değerlendirmesi - Ormancılık

22. Mevcut Durum Değerlendirmesi - Ormancılık

23. ÇIKTI 1.2. Karşılaştırmalı Ülke Örnekleri Değerlendirmesi • Azaltım Eylem Planları: • Meksika • Güney Kore • Polonya • İngiltere, Avrupa Birliği ve ABD’den azaltım politikaları ve eylemleri derlemesi • Uyum Eylem Planları: • İspanya

24. ÇIKTI 1.6. 2012 Sonrası Süreçte Türkiye için Azaltım Seçenekleri Uluslararası Diyalog Toplantısı 17-18 Mart 2010 • Konuşmacılar • Çevre ve Orman Bakanlığı, İklim Değişikliği Dairesi Başkanlığı • Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı Avrupa ve Bağımsız Devletler Topluluğu Bölgesel Ofisi • OECD - Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) Çevre Müdürlüğü, İklim Değişikliği, Biyoçeşitlilik ve Kalkınma Bölümü • Ecofys, Almanya • İDEP Projesi Uluslararası Uzmanı (ABD)

25. ÇIKTI 1.6. Ulusal Programlara Uygun Azaltım Eylemleri (NAMA’lar) Alanında Çevre Planlama ve Yönetimi, Doğa Koruma ve Ormancılık Sektörlerinde Pilot Proje • Çevre ve Orman Bakanlığı’nın yetkisi ve sorumluluğu altındaki çevre yönetimi, doğa koruma ve ormancılık sektörlerinde NAMA’ların tespiti için bir pilot proje geliştirildi. • Proje uygulaması için uluslararası ihale yapıldı • Proje başlangıç tarihi: Mayıs 2011 • Uygulama süresi: 6 ay • BEKLENEN ÇIKTILAR: • Türkiye için NAMA’ların tespiti ve planlanmasına yönelik bir model önerisi oluşturulması. • Modelin çevre, doğa koruma ve ormancılık sektörlerinde uygulanması ve bu sektörler için pilot NAMA’ların tespiti ve planlanması. • Türkiye’nin NAMA’larının koordinasyonundan sorumlu olacak bir ulusal mekanizma için örnek modellerin geliştirilmesi.

27. ÇIKTI 1.3. İDEP’İN STRATEJİK ÇERÇEVESİ

28. İklim değişikliğine neden olan insan kökenli faktörler, İD’nin etkileri ve İD’ye yönelik tepkiler ve aralarındaki bağlantıları Sıcaklık değişimi İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ Deniz seviyesinde yükselme Aerosoller Su kaynakları Nüfus  Sağlık  Okur-yazarlık ETKİLER VE ETKİLENEBİLİRLİK Yönetişim  Eşitlik  Sosyo-kültürel tercihler İKLİM SÜRECİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Gıda Yerleşimler İnsan güvenliği ve toplum sağlığı SOSYO-EKONOMİK GELİŞME Konsantrasyonlar Teknoloji  Üretim ve tüketim kalıpları  Ticaret Sera gazları Emisyonlar Yağış değişimi Aşırı doğa olayları YERKÜRE SİSTEMLERİ Ekosistemler BEŞERİ SİSTEMLER Azaltım Uyum

29. Sürdürülebilir Kalkınma Perspektifi

30. İDEP Taslağı Yaklaşımı İklim Değişikliği Merceğinden Sürdürülebilir Kalkınma İD’nin beşeri ve doğal sistemler üzerindeki etkileri İD SK Azaltım ve uyum seçenekleri ve bunların etkilerinin değerlendirilmesi Politika odağı: Uluslar arası iklim değişikliği müzakereleri (yan fayda olarak sürdürülebilirlik) Kaynak: « John Robinson, Climate Change and Sustainable Development: Changing the Lens », Invited keynote address IPCC Expert Meeting on Adaptation-Mitigation and Sustainable Development, La Reunion, Feb 16-18 2005

31. Sürdürülebilir Kalkınma Merceğinden İklim Değişikliği Politika odağı: Sürdürülebilir (düşük emisyonlu) bir geleceğe ulaşmak (yan fayda olarak iklim hedefleri) Alternatif kalkınma yolları SK İD Azaltım ve uyum kapasitelerine odaklanma İDEP Taslağı Yaklaşımı Kaynak: « John Robinson, Climate Change and Sustainable Development: Changing the Lens », Invited keynote address IPCC Expert Meeting on Adaptation-Mitigation and Sustainable Development, La Reunion, Feb 16-18 2005

32. ÇIKTI 1.4. İDEP Taslağı’nın Oluşturulması • SEKTÖREL ODAK GRUPLARI ÇALIŞTAYLAR: Aralık 2010 – Ocak 2011 ■ Taslak eylemlerin birinci dereceden sorumlu olan ya da koordinasyon görevi olan kurumlarla çalışılması Katılan Paydaşlar: • SEKTÖREL PAYDAŞ DANIŞMA ÇALIŞTAYLARI: Şubat 2011 • ■ Sektörün ilgili tüm paydaşları ile hazırlanan taslakların paylaşılması ve görüşlerinin alınması • Katılan paydaş grupları: • ■ Sorumlu ve ilgili kamu kurumları ■ Özel sektör temsilcileri, mesleki kuruluşlar • ■ Akademi ve araştırma kuruluşları ■ Sivil toplum kuruluşları • SON GÖZDEN GEÇİRME ÇALIŞTAYI (Ortak): 16 Mart 2011 • ■ Üzerinde tartışmaların sürdüğü eylemlerin yeniden görüşülmesi • ■ Paydaşlaırn görüşleri ile gözden geçirilmiş taslak eylem tabloları üzerinde • AMAÇ-HEDEF-BAŞARI GÖSTERGELERİ’nin netleştirilmesi • ■ İDEP izleme ve değerlendirme mekanizmasının tartışılması

33. ÇIKTI 1.5. Türkiye’nin Ulusal İklim Değişikliği Eylem Planı (İDEP) Taslağı

34. İDEP’in Dayanakları ve Sürece Rehberlik Eden Dokümanlar DokuzuncuKalkınma Planı (2007-2013) ve Plan’ın ekonomik ve sosyal gelişme eksenleri: Rekabet Gücünün Artırılması İstihdamın Artırılması Beşeri Gelişme ve Sosyal Dayanışmanın Güçlendirilmesi Bölgesel Gelişmenin Sağlanması Kamu Hizmetlerinde Kalite ve Etkinliğin Artırılması Ulusal İklim Değişikliği Strateji Belgesi (2010-2020) İlgili sektörel AB politikaları ve müktesebatı Taraf olunan uluslararası sözleşmeler Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (BMİDÇS) Kyoto Protokolü Bali Eylem Planı Diğer sözleşmeler (biyolojik çeşitlilik, çölleşme, vb) Birleşmiş Milletler Binyıl Kalkınma Hedefleri

35. İDEP’in Hazırlanmasında Temel İlkeler ve Girdiler SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA İLKELERİ BMİDÇS KYOTO Protokolü KOPENHAG ve CANCUN Mütabakatları AB’YE UYUM SÜRECİ Binyıl Kalkınma Hedefleri Düşük Karbonlu Kalkınma İDEP Mevcut Durum Değerlendirmesi Raporları ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI Diğer ülke örnekleri KATILIMCI SÜREÇ (kamu, yerel yönetimler, özel sektör, sivil toplum, akademi) Diğer İD projeleri çıktıları Sera gazı envanterleri UNFCCC’ye Birinci Ulusal Bildirim DOKUZUNCUKALKINMA PLANI (2007-2013) Sektörel ve kurumsal stratejiler, eylem planları ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ STRATEJİSİ (2010-2020)

36. Türkiye’nin İD Politikalarını Etkileyen Ulusal-Uluslararası Süreçler ve Takvim Uluslararası süreçler AB ile Çevre Faslı Müzakere leri açıldı (2009) UNFCCC 2012-sonrası Yeni İklim Rejimi olası başlangıcı (2012) UNFCCC COP 16 Cancun (2010) UNFCCC 2012-sonrası Yeni İklim Rejimi için olası Birinci Taahhüt Dönemi sonu (2020) AB Yeni Bütçe Dönemi başlangıcı (2014-2021) Onuncu Ulusal Kalkınma Planı (2014-2021) Vizyon 2023 İDES’in YPK’da onaylanması (2010) Taslak İDEP’in tamamlanması (2011) UNFCCC’ye İkinci Ulusal Bildirim (2011) Ulusal süreçler

37. İDEP’in Yapısı (Taslak)

38. Türkiye’nin İklim Değişikliği İle Mücadelede Ana Stratejileri: Ulusal İklim Değişikliği Stratejisi ve Ulusal İklim Değişikliği Eylem Planı Taslağı • Enerji verimliliği • Yenilenebilir enerji • Eko-verimlilik ve temiz üretim (imalat, tarım, atık, ulaştırma, hizmetler vb. tüm sektörlerde) • Sürdürülebilir tüketim kalıplarının geliştirilmesi • İnsan kaynaklarının geliştirilmesi, eğitim ve bilinçlendirme • Arazi kullanımı, arazi kullanım değişikliği ve ormancılık politikalarının iklim değişikliğiyle mücadele politikaları kapsamında gözden geçirilmesi

39. Türkiye’nin İklim Değişikliği İle Mücadelede Temel Müdahale Araçları – İDEP Taslağı • Plan vepolitikalar • Mevcut durum tespiti çalışmaları • Sektörel Azaltım seçeneklerinin tespiti (benchmarking, bestavailabletechniques, Ar-Ge ) • Sektörel azaltım potansiyeli hesapları ve fayda-maliyet değerlendirmeleri • Uygulama mekanizmaları • Hukukiyapı • Kurumsalyapıvekurumsalkapasite • Ekonomikaraçlar • Finansman mekanizmaları ve kaynakları • Teknik altyapının güçlendirilmesi • Bilimsel ve teknolojik Ar-Ge • Verivebilgisistemleri • Fizikiyatırımlar/uygulamalar • Eğitim ve bilinçlendirme • Örgün eğitim • Mesleki eğitim • Yaşam boyu eğitim

40. İDEP Taslağında Yer Alan Arazi Kullanımı, Arazi Kullanım Değişikliği ve Ormancılık Sektörü ile İlgili Öneriler • Orman alanlarında tutulan karbon stok miktarını ve uyum kapasitesini artırmak • Orman alanlarında tutulan karbon stok miktarını ve uyum kapasitesini artırmak • Ormansızlaşmayı ve orman zararlarını azaltmak • Orman, mera, tarım ve yerleşim gibi arazi kullanımları ve değişimlerinin iklim değişikliğini olumsuz yönde etkilemesini sınırlandırmak • Arazi kullanımı ve ormancılık konularında iklim değişikliği ile mücadeleye yönelik yasal ve kurumsal yapıyı güçlendirmek

41. İDEP Taslağında Yer Alan Arazi Kullanımı, Arazi Kullanım Değişikliği ve Ormancılık Sektörü ile İlgili Öneriler • BMİDÇS kapsamında ormancılıkta karbon tutulumu olanaklarının belirlenmesi • 2012 sonrası için, ana amaçlarından biri iklim değişikliğiyle mücadele olan yeni bir ağaçlandırma eylem planı hazırlanması • İklim değişikliği ile ilgili karbon tutulumu yatırımlarına destek verilmesi. • Orman zararlarıyla mücadelede teknik önlemlerin artırılması • İklim değişikliği ve ormanların korunması konularında halkın eğitimi, bilinçlendirilmesi ve doğal kaynak yönetimine katılımının sağlanması • Doğal ekosistemlerin iklim değişikliğinden etkilenme düzeyleri ve uyum kapasitelerinin belirlenmesine yönelik Ar-Ge projelerine destek verilmesi • Verimli tarım arazilerinin amaç dışı kullanımının önlenmesi • Tarımsal ormancılık faaliyetleriyle tutulan karbon miktarının artırılması

42. İDEP Taslağında Yer Alan Arazi Kullanımı, Arazi Kullanım Değişikliği ve Ormancılık Sektörü ile İlgili Öneriler • İklim değişikliği ile mücadele kapsamında mera islah çalışmalarına hız verilmesi. • Erozyon, sedimantasyon ve çölleşmeyle mücadele çalışmalarına hız verilmesi. • Sulak alanların korunmasına ve iyileştirilmesine yönelik önlemler alınması. • Kentsel tasarım ve peyzaj planlamada ekolojik yaklaşımları ve geri dönüşümü (recycling) dikkate alan projelere destek verilmesi yoluyla karbon stokunun artırılması. • İklim değişikliği ile mücadele ile ilgili mevcut orman mevzuatının güçlendirilmesi. • Arazi Kullanımı ve Ormancılık konularıyla ilgili kurumlarda iklim değişikliği konusundaki kurumsal kapasitesinin güçlendirilmesi

43. Deniz Gümüşel, Proje Yöneticisi www.undp.org.tr http://wikiidep.cevreorman.gov.tr idep@undp.org.tr; deniz.gumusel@undp.org