Sürdürülebilir Kalkınma ve Ormancılık İlişkisi

1. Sürdürülebilir Kalkınma ve Ormancılık İlişkisi Doç. Dr. Kenan Ok İ.Ü. Orman Fakültesi Ormancılık Ekonomisi Anabilim Dalı 18 Ekim 2010, OGM Hizmet İçi Eğitimi, Antalya

2. Sunum Planı • Sürdürülebilir kalkınma yerine sürdürülebilir yaşamı tartışmalıyız! • Ormancılığın sürdürülebilir kalkınmaya katkısını nasıl belirleyebiliriz? • Ormancılık sürekliliği ne zaman ve nasıl algıladı? • Gelinen noktada ne yapmalıyız?

3. İktisadi Büyüme nedir? İktisadi büyüme, milli gelirde bir yıldan ötekine meydana gelen artışlardır. Büyüme hızı ise milli gelirdeki artış oranıdır. (Alkin 1992)

4. Büyüme kavramına eleştiriler Ulusal gelirin bir veya birkaç yıl artması gelişme değildir. (Hatipoğlu 1993) Büyüme kavramı genellikle gelişmiş ülkeler için kullanılır ve bir ekonomide nüfus artışına, sermaye çoğalışına ve daha modern teknolojilere dayanarak daha fazla mal ve hizmet üretilmesini anlatır (Gürkan 1979)

5. Büyüme – Kalkınma farkı Büyüme sadece bir gövde genişlemesini ifade etmekte, gelişme ve kalkınma ise ulusun iktisadi, sosyal ve siyasal hayatındaki topyekun ilerlemeyi belirlemektedir. (Alkin 1992)

6. Büyüme – Kalkınma farkı Kalkınma genellikle dışarıdan bir uyarılmayı gerektirirken, büyüme bir müdahale gerekmeksizin ekonominin kendi dinamikleriyle gerçekleşebilmektedir. Büyümeniceliksel bir içeriğe sahipken, kalkınma hem niceliksel hem de niteliksel bir içeriğe sahiptir. (Gürkan 1979)

7. Bir yandan ekonomi büyürken, öte yandan • kentler yaşanmaz hale geliyorsa, • ülkenin siyasal bağımlılığı artıyorsa, • gelir dağılımı bozuluyorsa, • mülksüzlük yaygınlaşıyorsa, • doğa büyük ölçüde kirletiliyorsa, • toplumu bir arada tutan tüm sosyal değerler yerine yenileri konulmadan yıkılıyorsa, • en basit ihtiyaçlar karşılanamazken en lüks mallar üretiliyorsa, • sosyal ve siyasal kargaşa ortaya çıkıyorsa, bu olgu artık kalkınma diye adlandırılamaz (Gürkan 1979).

8. Ara Sonuç olarak, • Büyüme eşit değildir kalkınma • Büyüme kavramı, sürdürülebilir kalkınma kavramından çok önce sosyal ve çevresel eksiklikleri nedeniyle iktisatçılar tarafından eleştirilmiş ve kalkınma veya gelişme kelimeleri kullanılmaya başlanmıştır.

9. Sunum Planı • Sürdürülebilir kalkınma yerine sürdürülebilir yaşamı tartışmalıyız • Ormancılığın sürdürülebilir kalkınmaya katkısını nasıl belirleyebiliriz? • Ormancılık sürekliliği ne zaman ve nasıl algıladı? • Gelinen noktada ne yapmalıyız?

10. Ormancılıkta üretim nedir? Dar anlamda üretim: tohumun toprağa düşüp, bir orman ağacının kesime olgunluğunun kararlaştırılmasına kadar geçen süre içerisinde yapılan işleri Geniş anlamda üretim: tohumun toprağa düşüşüyle başlayıp, kesime olgun ağaçların belirlenip, kesim, taşıma ve depolama işlerini de kapsayan faaliyetler topluluğu (Miraboğlu 1983)

11. 1995 tarih ve 22456 sayılı Orman Ürünlerinden Faydalanmak İsteyenlere Verilecek İzinlere Ait Yönetmelik hükümlerine göre Orman Ürünleri; her çeşit ağaç, ağaççık, mantar, tıbbi ve sınai bitkiler ile bunlardan elde edilen kök, fidan, kozalak, tohum, kabuk, meyve, çiçek, ibre, yaprak, dal, sürgün, yumru, soğan, çıra, katran, sakız, mazı, balzam, ur ve benzerlerini ifade etmektedir.

12. Amenajman yönetmeliğinde üretim • 24, 36 ve 37. maddelerinde; üretim ormanı, üretim dışı orman, üretim dışı maktalı ormanlar • 50, 52, 53 ve 55. maddelerinde; hizmet üretim sürekliliği, amacı odun üretimi olmayan, hizmet üretim amaçlı

13. Ormancılığın Ekonomik Değeri Kullanım Değerleri Kullanım Dışı Değerler Aktif Kullanım Seçenek Değeri Miras Değeri Pasif Kullanım Varlık Değeri • Biyoçeşitlilik • Gen bankaları • Biyosfer rezervleri • Tohum meşcereleri • Odun hammaddesi • Rekreasyon • Su • Odun dışı orman ürünleri • Ekoturizm • Karbon tutma • Sel, çığ ve taşkınlar • Toprak koruma • Su rejimini düzenleme • Milli parklar • Tabiat anıtları • Tehlikedeki türler • Kırılgan ekosistemler Ormancılık değer üretir !!!

14. Kullanım değerleri; • Ekonomik büyümeyi yakından etkiler, • Sektörel girdi çıktı analizlerinde yer alabilir • Kalkınmaya etkisini açıklamak için ileri ve geri bağlantıları tanımlamak gereklidir

15. Diğer sektörlerle ilişki • İleri bağlantı; mal ve hizmetleriyle etkilediği, bu mal ve hizmetleri kullanarak üretimlerini yapan sektörlere katkılarını • Geri bağlantı; sektörün üretim yapabilmesi için mal ve hizmetlerine ihtiyaç duyduğu diğer ilişkili sektörlerin katkılarını ifade eder.

16. Ormancılık sektörünün makro ilişkileri(Kayacan 2004) • Ormancılık çıktılarına yönelik 1 TL’lik nihai talep artışı, tüm ekonomide 0.937 TL’lik net katma değer artışına yol açmaktadır. • Ormancılık sektörünün basit net katma değer çarpanı 0.937 olup, 48 sektör içinde 3. sırada yer almaktadır. • Sektörün toplam geri bağlantısı 1.191 dir. Ormancılık sektörünün en güçlü toplam geri bağlantısı olan sektör “karayolu taşımacılığıdır. Diğer sektörler sırasıyla “petrol ürünleri, kimyasallar, plastik ve kauçuk hammadde ve ürünlerin imalatı ve mali aracı kuruluşların faaliyetleri-sigortacılıktır.

17. Ormancılık sektörünün makro ilişkileri(Kayacan 2004) • Ormancılık sektörünün doğrudan ileri bağlantısı 0.794 düzeyindedir. Sektörü bu açıdan ülke ekonomisinde en önde gelen birkaç sektörden birisidir. • Ormancılık sektörünün en güçlü doğrudan ileri bağlantısı “kereste, odun ürünleri, kâğıtçılık ve mobilya imalatı” sektörü ile gerçekleşmektedir. Sektörün doğrudan ileri bağlantılı olduğu diğer sektörler süt ürünleri imalatı, rafine petrol ürünleri, kimyasallar, plastik ve kauçuk hammadde ve ürünlerin imalatı, diğer gıda ürünleri imalatı ve inşaat sektörleridir.

18. Ormancılık sektörünün makro ilişkileri(Kayacan 2004) • Ormancılık sektörünün toplam ileri bağlantı düzeyi 1.273 olarak bulunmuştur. Sektörün toplam ileri bağlantısı diğer sektörlere göre ortanın biraz altında (26.sırada) yer almaktadır.

19. Ormancılığın Ekonomik Değeri Kullanım Değerleri Kullanım Dışı Değerler Pasif Kullanım Aktif Kullanım Seçenek Değeri Miras Değeri Varlık Değeri Pasif kullanımlar ile kullanım dışı değerlerin faydalarının ölçüsünü özel yöntemlerle ölçmek mümkündür fakat bu kapsamda yapılmış çalışmalar tüm dünyada oldukça sınırlıdır. Bu değerlerle yaratılan faydanın ne kadar olduğu bilinmemekle birlikte, böylesi bir üretimle daha yaşanır bir dünya oluşturulduğu, bunu yapabilen ekonomilerin daha gelişmiş, toplumların daha kalkınmış oldukları bir gerçektir.

20. Sürdürülebilir kalkınmanın boyutları Ekonomik Sürdürülebilir Kalkınma Sosyal Çevresel

21. Ormancılığın sosyal özellikleri • Tüm toplumu ilgilendirir. • Sektör ülke geneline yayılan yapısı ile hem gelişmiş hem de az gelişmiş bölgelerde üretim yapmaya uygun bir sektördür. • Orman işçiliğinin hasat, ağaçlandırma, bakım vb pek çok alanında, vasıfsız işgücünün hızlı ve düşük maliyetli bir eğitim ile işlendirilmesi mümkündür. • Sektör, faaliyetleri ile doğrudan ve dolaylı bir şekilde ve çok sayıda ilgi grubuna yönelik mal ve hizmet üretebilme özelliğindedir. Bu nedenle sosyal adalet, çatışmaların azaltılması, uzlaşı ile kaynak yönetimi deneyimlerinin geniş halk kitlelerine yaygınlaştırılabileceği bir sektördür.

22. Ormancılığın sosyal özellikleri • Sektör faaliyetlerini sadece bugünkü toplumsalyapı ile ilişkilendirmek olanaklı değildir. Sektörün aldığı kararlar gelecekteki toplumsal yapılarda büyük değişimlere neden olabilecek niteliktedir. • Ormancılık uygulamaları yerel kültürel değerleri etkileyebilen uygulamalardır. Bir orman alanının ağaç türünün değiştirilmesi, arazi kullanım biçiminin farklılaştırılması, yerel bazı ekonomik faaliyetleri, folklorik etkinlikleri geliştirebilmekte veya tamamen yok edebilmektedir.

23. Ormancılığın çevresel özellikleri • Ormancılık yönetimi çevresel sorunlara(ormansızlaşma, biyoçeşitliliğin azalması vb.) neden olabilmektedir • Çevre sorunlarının çözümüne katkı(Küresel ısınma, hava ve gürültü kirliliği vb.) yapmaktadır • Çevre sorunlarının mağduru(gaz zararları, işgaller vb) olabilmektedir

24. Kalkınmanın ölçülmesi ve dışsallıklar • Dışsallık, toplumun tamamı dikkate alındığında ortaya çıkan ve üretime katılmayan üretici veya tüketicilere taşan maliyet ve faydalardır • Ormancılıkta dışsallık nedir? Kalkınmaya katkıyı doğru tayin konusunda dışsallıklar ne anlam ifade etmektedir?

26. Dışsallıkların içselleştirilmesi • Sosyal veya hukuki nedenlerle yapılan sübvansiyonlar da dikkate alınmalıdır. 6831 sayılı Orman Yasası’nın 31, 32, 33 ve 34. maddeleri gereği yapılan piyasa dışı satışlar nedeniyle orman idaresinin yıllık 99 milyon dolar kayba uğradığı hesaplanmıştır (Güneş, Ok, 2010). • Tanımlanmasındaki sorunlar içselleştirme yöntemlerinin gelişmesini engellemektedir. • İçselleştirme nedeni piyasalaştırma değil, sektörel kalkınma katkısının daha doğru belirlenmesi, kaynak kullanımının performans değerlendirmesi amacıyla yapılmalıdır.

27. II. Ara sonuç olarak;büyüme kalkınma farkı hatırlandığında • Ormancılığın kullanım değerlerinin büyümeye etkisinin yansıtılması konusunda bir birikimin olduğu, • Pasif kullanım değerleri ile kullanım dışı değerlerin, dışsallıkların belirlenmesindeki güçlükler nedeniyle, sektörün ne büyümeye ne de kalkınmaya katkısının tam olarak yansıtılamadığı görülmektedir.

28. Sunum Planı • Sürdürülebilir kalkınma yerine sürdürülebilir yaşamı tartışmalıyız • Ormancılığın sürdürülebilir kalkınmaya katkısını nasıl belirleyebiliriz? • Ormancılık sürekliliği ne zaman ve nasıl algıladı? • Gelinen noktada ne yapmalıyız?

29. Sürdürülebilir kalkınma kronolojisi 1987 Brundtland Raporu 1992 yılında yapılan Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı (UNCED), Gündem 21 ve Orman Prensipleri Ormancılıkta sürekliliğin kronolojisi 1713 yılında H. von Carlowitz ilk süreklilik düşüncesi 1804 Hartig “orman o tarz işletilmelidir ki gelecek nesiller de en az bugünkü nesil kadar ormanlardan faydalanabilsin Ormancılığın sürekliliğinden tüm sektörlerin sürdürülebilir kalkınmasına

30. Orman o tarz işletilmelidir ki gelecek nesiller de en az bugünkü nesil kadar ormanlardan faydalanabilsin1804 Hartig Sürdürülebilir kalkınma: Günümüz ihtiyaçlarının gerektirdiği kalkınmanın gelecek kuşakların kendi ihtiyaçlarını karşılama kabiliyetlerini ortadan kaldırmayacak şekilde karşılanmasıdır 1987 Bruntdland

31. Dünya Ormancılığında süreklilik izleri • 1170, İngiliz maliye bakanının anıları ve altı ağaç kuralı • 1318, Fransa’da ormanlardan yararlanmayı düzenleyen emirnamaler • 1669, Fransız Colbert’in Orman Yasası • 1849, Faustman Formülü ve sonsuzluk, normal orman, düzenli orman anlayışı • 1901, ABD’li Gifford Pinchot’un “insanlığın tükenmeyen malı” • 1960, ABD Çok Yönlü Faydalanma ve Sürekli Hasıla Yasası • 1997, XI. Dünya Ormancılık Kongresi ve Antalya Deklerasyonu: 21. Yüzyıla Doğru Sürdürülebilir Kalkınma İçin Ormancılık • Süreçler ..

32. Türk Ormancılık Öğretiminde süreklilik • Eraslan (1955)’a göre “orman amenajmanının doğuş nedeni süreklilik ilkesidir”. Dört ormancılık gayesinden biri “devamlılık” • Eraslan’a göre (1955) sürdürülebilirliği sağlamanın araçları; - normal orman veya ideal orman oluşturmak - ihtiyatlar tesis etmek, - bilanço yardımıyla devamlılığı kontrol etmektir. • Fırat (1967) ormancılık işletmelerinin amaçları arasında sayılan iktisadilik, karlılık ve verimlilik ilkeleri birer paragraf hacminde ele alınırken, devamlılık ilkesine beş sayfa yer ayrılmıştır.

33. Türk Ormancılık Öğretiminde süreklilik • Fırat 1971’de devamlılık konusuna ayrılan yer yaklaşık dokuz sayfaya çıkarılmıştır • Eraslan 1982’de devamlılık kelimesi yerine süreklilik kullanılmaya başlıyor • Miraboğlu 1983’de devamlılık yerine süreklilik kelimesinin tercih edildiği, konunun ayrı bir bölüm başlığı olarak ele alındığı ve yaklaşık on sayfa hacminde yer ayrıldığı görülmektedir • Sonraki yılların Amenajman kitaplarında da anlayış devam ediyor fakat bazılarında sürekliliğe ayrılan yer azalıyor! • İşletme Ekonomisi kitaplarından Daşdemir 2001’de ve pazarlama kitaplarından İlter Ok 2004, 2007’de sürekliliğe yer veriliyor.

34. Türk Ormancılık mevzuatında süreklilik • Süreklilik kelimesini kullanmadan süreklilik sağlama amaçlı düzenlemeler: 3116 sayılı yasa, Anayasa’da ormancılığa yer vermek • Mevzuat ile sürekliliği yok edilen ormanlar: Orman dışına çıkarmalar - 2B uygulamaları, uzun süreli tahsisler • Sürekliliğe atıf yapan düzenlemeler:

35. Türk Ormancılık mevzuatında süreklilik • Sürekliliğe atıf yapan düzenlemeler: • 1952 tarih ve 8103 sayılı Devlet Orman İşletmesi ve Döner Sermayesi yönetmeliğinin birinci maddesine göre “Devlet Orman İşletmeleri tarafından işletilecek ormanları imar etmek, korumak, amenajman planlarına ve iktisadi icaplara göre teknik usullerle ve devamlı bir şekilde işletmek ..” ile görevlidir. (2004’de değişti ve devamlılık çıktı)

36. Türk Ormancılık mevzuatında süreklilik • Sürekliliğe atıf yapan düzenlemeler: • 1991 tarihli Amenajman yönetmeliğinin 1. maddesine göre; ormanların planlanması, ormancılığın ana prensipleri olan; süreklilik, iktisadilik, verimlilik, çok amaçlı faydalanma, koruma ve estetik prensiplerine uygun olarak yapılır. 3. maddede ise devlet ormanlarının genel işletme amaçları “ .. ulusumuzun bu ürünlere olan ihtiyaçlarını sürekli karşılamak • 2003 yılı 4915 sayılı kara avcılığı kanunu “sürdürülebilir av ve yaban hayatı yönetimi için …”

37. Türk Ormancılık resmi belgelerinde süreklilik • DPT Özel İhtisas Komisyonu raporları - V. BYKP Ormancılık ÖİK Raporu (1985); belirtilen 7 sektörel amaçtan 3’ü süreklilikle ilgili - VI. BYKP Ormancılık ÖİK Raporu (1990); ormancılık ana amacı ifade edilirken hem süreklilik hem devamlılık kelimeleri geçiyor • VIII. BYKP Ormancılık ÖİK Raporu (2001) bir sektör tanımı yapıyor ve süreklilik kelimesini kullanıyor • Ulusal Ormancılık Programı (2004-2023) hem sektörün amacını tanımlarken hem de sektörel ilkelerde sürekliliğe yer veriyor

38. III. Ara sonuç olarak; • Dünyada ve Türkiye’de ormancılığın süreklilik birikimi sürdürülebilir kalkınma kavramından çok öncelere gitmektedir. • Ormancılıkta süreklilik SOY ölçüt ve göstergelerinden ibaret bir konu değildir. Ormancılık planlarından, kullandığı tekniklerden, mevzuatından süreklilik anlayışı ortaya çıkabilmektedir. O nedenle sadece ölçüt ve gösterge üretmeye odaklanılmamalı, amaç, ilke, teknik ve mevzuatı geliştirerek sürekliliğin yerleşmesine destek olunmalıdır

39. Sunum Planı • Sürdürülebilir kalkınma yerine sürdürülebilir yaşamı tartışmalıyız • Ormancılığın sürdürülebilir kalkınmaya katkısını nasıl belirleyebiliriz? • Ormancılık sürekliliği ne zaman ve nasıl algıladı? • Gelinen noktada ne yapmalıyız?

40. Gelinen nokta’da • Ormancılığın süreklilik konusundaki birikimiyle, 1987 sonrası diğer sektörlerin neler geliştirdiklerini karşılaştırmalıyız. • Göstergelerin ölçüm yöntemi üzerinde uzlaşıldı mı? • Ne kadar sayısallaştırabildik? • Farklı göstergeleri birleştiren bir Sürdürülebilirlik İndeksi oluşturabildik mi? • Süreklilik konusunu SOY konusuna indirgeyip indirgemediğimizi sorgulamalı, ormancılığın tüm alanlarını kapsayan bir anlayışı oluşturmalıyız. • Uluslar arası süreçlerle önerilen, sertifikasyon amaçlı oluşturulan izleme değerlendirme setleri ile ormancılık üretiminin çağdaş çerçevesinin, dışsallık konusunun uyumunu irdelemeliyiz.

41. Genel Sonuç ve Öneriler • Sürdürülebilir kalkınma yerine sürdürülebilir yaşama dikkat çekmenin gerekliliği bulunmamaktadır. Eksik bilgilerle kavramları tartışmak yerine sürdürülebilir kalkınma anlayışını hayata geçirecek araçlar geliştirmeye odaklanılmalıdır. • Sadece kullanım değerleriyle ormancılığın sürdürülebilir kalkınmaya katkısını tanımlamak olanaksızdır. Pasif kullanım, kullanım dışı değerler ile dışsallıkların belirlenmesi, kıymet takdiri konularına yoğunlaşılmalıdır.

42. Genel Sonuç ve Öneriler • Kıymet taktiri, çevresel muhasebe, ulusal hesaplar bağlantısının kurulması gerekmektedir. • OGM SOY çalışmaları ile başlayan ivme sektörün diğer kurumlarına da ulaşmalı, sertifikasyonun uluslar arası rekabet, işlendirme ve gelir etkileri de dikkate alınarak, ulusal sertifikasyon politikası geliştirilmelidir. • DPT Sürdürülebilir kalkınmanın sektörel politikalara entegrasyonu projesiyle oluşturulan bilgi birikimi dikkate alınmalı, Ulusal Ormancılık Programı bu projede yapılan gözden geçirme çerçevesinde güncellenmelidir. • Ulusal Sürdürülebilir Kalkınma Komisyonu ormancılık sektörü için bir fırsattır. Ormancılık sadece kendi içerisinde sınırlı bir anlayış yerine, sektörler arası entegrasyonu esas alan bir anlayışa göre kendini ayarlamalıdır.

43. İlginiz için teşekkürler