KENT ULASIM PLANI VE AVRUPA KENTSEL SARTI, ULASIM VE DOLASIM ILKELERI

1. KENT ULASIM PLANI VEAVRUPA KENTSEL SARTI, ULASIM VE DOLASIM ILKELERI Nihat �OLAK Insaat m�hendisi

2. Ulastirma hizmetleri, �lkelerin sosyolojisi ve kent imar planlarindan ayrilamaz. Kentlesme ve kent d�zenlemelerinde kent i�i ve kent disi ulasim sistemleri, yerlesmelerin besleme kanallaridir. �lkeler ve d�nya �l�eginde de ulastirma gelismenin temelidir. Toplum kalkinmasinin itici g�c� olan bilgi ve k�lt�r y�netiminin, sanat faaliyetlerinin, enerji �retiminin, sanayilesme ve turizm ihtiya�larinin alt yapisini, ulastirma sekt�r� olusturur. �lkelerin gelismislik d�zeyi ile ulasim sistemlerinin etkilesimi dogrusaldir.

3. Gelismis �lkeler, sadece karayollarini degil b�t�n tasimacilik sistemlerini, teknoloji isiginda d�zene koymuslardir. Elektrik, temiz su, pis su, yagmur suyu, isitma, ��p toplama ve degerlendirme gibi alt yapi ihtiya�larini ulastirma sistemleriyle birlikte tasarlamislardir.

4. �lkemizde Karayollari Genel M�d�rl�g�n�n 1 Mart 1950 g�n ve 5539 sayili kanunla kurulmasinin ardindan �Tekerlek d�ns�n� slogani ve Marshal Plani �er�evesinde karayollari insa ve isletmeleri hizlandirilmis hem �lkemizin hem de kentlerimizin ulastirma ana planlari tek y�nl� olarak tatbik edilmeye baslanmistir

5. Artan n�fus, sehirlere g��, artan gelir, artan otomobil sahipligi sehirlerimizin ulasim planlamasini �ok kapsamli �alisma ve �nemli hale getirmektedir. Ulasim planlari kapsaminda degerlendirilmesi gereken en �nemli nokta belki de �Ulasim Ana Plani� yapilis amacinin tam olarak tanimlanmasidir.

6. Bu ama�lar sehirden sehre farkliliklar g�sterse de arazi kullanim-Ulasim Planlamasinin birbiriyle uyum i�inde saglanmasi ve hayata ge�irilmesi temel hedef olmalidir. Bunun yani sira toplu tasimaya �ncelik verilmesi, verilen toplu tasima hizmetinin kalitesinin arttirilmasi, �evresel fakt�rler, �nceligin ara�larda degil yayalarda olmasi vb. temel hedeflerden s�z edilebilir.

7. Hazirlanan ulasim ana plani ile hedeflerin ger�eklesmesine y�nelik ara�lar tanimlanmali, plan, uygulama stratejilerini ve yillara g�re uygulama programini kapsamalidir. Yaya ve hayvan sirtinda erisimin egemen oldugu d�nemde plansiz olusan ve karayolu tasitlarinin etkisi ile bir �l��ye kadar sekillenen kentlerimiz, bug�n s�rekli artan tasit trafigi karsisinda ulasim ve dolasim sorunlari ile karsi karsiyadir.

8. Bu sekilde olusmus kent dokulari egemen olan �Yolagi fakiri� kentlerimizde ulasim ve dolasim taleplerine, olmayan ve gelistirilmesi olanaksiz karayolu ile cevap verilmeye �alisilmaktadir. �st�ne �stl�k kentlerimizde hala �arazi kullanim � yolagi� iliskisi dislanarak, mevcut yolagi sabit tutularak, arazi kullanim kararlari, arazi ranti ugruna yogunluk arttirici y�nde s�rekli degistirilmekte, b�ylece yollara kaldirmasi olanaksiz yerlesim ve tasit yogunluklari y�klenmektedir. Motorlu ara�larin kullaniminin artmasi ile otomobilin girdigi t�m d�nya kentleri gibi sehrimizde tasit trafigi karmasasi ile bas etmeye �alismaktadir.

9. D�nyada hareketlilik y�n�nden gelismeler incelendiginde d�nemler itibariyle �nemli yaklasim farkliliklari ortaya �ikmaktadir. Tasit kullanimi y�ksek olan gelismis �lkelerin ortaya koyduklari g�ncel ulasim politikalarina karsin �lkemizde ve sehrimizde hala g�ncelligini yitirmis geleneksel yaklasimlarin ge�erli oldugu g�r�lmektedir.

10. Gelismekte olan �lkelerde ulasim taleplerinin �nemli miktarinin karayolu ile karsilandigindan hareketle ��z�m arayislarinda �s�rekli artan ulasim taleplerinin karsilanmasi i�in s�rekli olarak karayolu aginin arttirilmasi y�n�nde yeni yatirimlari yeni yolagi mekanlarini yeni yapilari hedefleyen geleneksel yaklasimin egemen oldugu saptanmaktadir.

11. �lkemizde de hala ge�erliligini s�rd�ren bu geleneksel yaklasim i�inde tasitlarin hizli artisi karsisinda karayollarinin her ge�en g�n yetersiz hale gelmesi �zerine fiziki sinirlar g�z ardi edilerek hala ��z�m yeni yollarin a�ilmasinda varolanlarin genisletilmesinde, katli kavsak ve otoparklarin yapilmasinda zannedilmektedir.

12. Ancak yapilan yatirimlara ragmen bu tek boyutlu yaklasim ile sorunun �nlenemedigi zaman i�inde daha da agirlastigi g�r�lmektedir. Bu yaklasim tasit miktari artisina oranla yolagi artisinin �ok gerilerde kalmasi nedeniyle �zellikle kent merkezlerinde yapilasmis alanlarda �nemli �l��de terk edilmistir.

13. D�nya �l�eginde yasanan bu deneyimler bize asagidaki sonu�lari �ikarmamizi saglamistir. Yeni yollarin tasit trafigi �reten fabrikalar oldugu, Tasit kullaniminin logaritmik olarak artmasina karsin kentsel alanlarda yolagi alaninin arttirilamadigi veya lineer olarak arttirilabildigidir. Sonu�ta sorunla geleneksel y�ntem ile bas edilemeyecegi anlasilmistir.

14. SEHRIMIZIN ULASIM ANA PLANININ ACILEN OLUSTURULMASI i�in bazi basliklar asagidaki gibi siralanabilir: Sehrimizde kent i�i ve kent disi ulasimin birbiriyle koordinasyonunun saglanmasi. ( Otogar, Tren Gari, Kent merkezi vb ) Kent i�i ulasimda toplu tasimaciligin �zendirilmesi, toplu tasimaciligin sadece bir t�re veya firmaya havale edilmemesi, rekabetin ve alternatiflerin yaratilmasi, Kent i�i ulasimin sosyal donatilar ( Hastane, okul, vb ) ile toplu tasimacilik baginin kurulmasi. Avrupa kentsel sarti, ulasim ve dolasim ilkeleri esaslari dogrultusunda kentlilerin egitilmesi Bu kapsaminda �alismalarin biran evvel baslatilmasi gerekmektedir.

15. AVRUPA KENTSEL SARTI,ULASIM VE DOLASIM ILKELERI Avrupa Kentsel Sarti, Avrupa Konseyi Avrupa Yerel Y�netimler Konferansi'nda Mart 1992'de kabul edilmistir. Sart digerlerinden farkli olarak H�k�metlerin degil yerel y�netimlerin imzasina a�ilmistir. Bildigimiz kadariyla T�rkiye'de hen�z anlasmayi imzalayan bir belediye olmamistir.

16. Ulasim ve Dolasim ile ilgili bu program kentlerin dolayisiyla insanlarin karsi karsiya kaldiklari �nemli bir tehlikenin altini �izmektedir. Varolan otomobile dayali ulasim politikasi ile kentlerin sikintiya d�secekleri asikardir.

17. Bu nedenle �Sart�, �s�rd�r�lebilir gelisme� kavramina ters d�sen y�r�rl�kteki stat�kocu ulasim politikalarina karsit olarak B�t�nlesik Ulasim politikasina y�nelik k�kten degisimi �ne �ikartan 4 ilke koymaktadir.

18. �zellikle �zel ara�larla, seyahat hacminin azaltilmasi gerekliligi. Dolasim, yasanabilir bir kent olusturmaya y�nelik bir bi�imde d�zenlenmeli ve �esitli ulasim alternatiflerine izin vermeli. Sokagin sosyal bir arena olarak algilanmasi. S�rekli bir egitim ve �gretim �abasi gerekliligi.

19. Kaynak�a : TMMOB Ulastirma Politikalari Kongresi 16-17 Ekim 2003 TMMOB Insaat M�hendisleri Odasi M�hendislik Haberleri Yil: 49/2004-1 sayi: 429

21. Ek: Avrupa kentsel sarti, ulasim ve dolasim ilkeleri Asagidaki metin su kaynaktan alinmistir: �ev. Zerrin Yener ve Kumru Arapkirlioglu, Avrupa Kentsel Sarti, I�isleri Bakanligi Mahalli Idareler Genel M�d�rl�g� Yayini, Ankara 1996. Sartin Ingilizcesine erisim adresi: http://www.coe.fr/cplre/eng/etxt/echarteurbaine.php

22. ANA BASLIKLAR �ZEL B�L�MLERKONU: Ulasim ve Dolasim �aglardan beri insanoglu, faaliyetlerinin �apini genisletmek i�in m�cadele etmis ve bu da ulasim tekniklerinin s�rekli gelismesinde �nemli bir etken olmustur. Ulasimdaki her ilerlemeyle, insan yasami biraz daha degismis, bug�n�n kentlerinde yaya, at, rayli tasima, otomobil, otob�s, ticari ara�lar gibi ulasim sistemlerinin �ok �tesine erisilmistir. Bu t�r gelisime ugramis dolasimin �esitli faydalari vardir. Tercihler, kisinin yasamak ve �alismak istedigi �evreye, iliskide olmak istedigi kisilere g�re yapilabilir.

23. Oysa, otomobil ilk icat edildigi 1884�den beri, ulasim politikalarini y�nlendirmis, hatta etkisiyle toplu tasim sistemlerini dahi g�zden d�s�rm�st�r. Kente karsi otomobil; �ok basitlestirilmis bir ifade olmakla birlikte; durum buna �ok yakindir. Yavas ama kesin bir bi�imde, otomobil kentleri �ld�rmektedir. �yle ki 2000�Ii yillar, ikisi bir arada olamayacagindan, otomobil ya da kentten birini se�memizi zorunlu kilacaktir.

24. Bug�nden bir sey yapilmaz, yeni d�zenlemeler getirilmezse., ara� trafigi; �zellikle de �zel ara�lar ve kamyonlar, sadece kentleri tahrip etmekle kalmayacak, �sera etkisiyle� t�m �evrenin zarar g�rmesine de hatiri sayilir bir katkida bulunacaktir. Ara�lar; kentleri g�r�lt�, rahatsizlik, ruhsal ve fiziksel tehlike, �evre estetigi ve sosyal alanlarin yok olmasi, hava kirliligi gibi sorunlarla tehdit ederler.

25. �st sosyal siniflarin kentten y�re kentlere g��mesiyle olusan yeni kosullarin agir bedelleri vardir. Dahasi, bu y�re kentlere toplu tasim hizmetini verimli ve ekonomik bir bi�imde g�t�rmek genelde olanaksiz olmaktadir. Hepsinin �tesinde, bu g��lerin kente verdigi k�lt�rel ve sosyal kayip kenti; yasama, iliski kurma, k�lt�r ve t�m diger faaliyetlerin s�rd�r�ld�g� bir mekan olmaktan alikoyar.

26. Burada sorun, kendini dev aynasinda g�rme ve izole etme egiliminde olan kentlilerin, y�re kentlerde ve benzeri yerlesimlerde yasayanlara karsi olmalari degildir. Bu daha �ok, d�nyamizi, asiri b�y�menin k�t� yan etkilerinden korumaya karsi olusturulan ortak �abaya bir katki olarak degerlendirilmelidir.

27. ILKELER �zellikle �zel ara�larla, seyahat hacminin azaltilmasi gerekliligi 40 yildir uygulanan ve savunulan iki planlama prensibi, yaygin arazi kullanimi ve islevlerin farklilastirilmasi; yerlesimlerin tikanip, orta sinifin kenti terk etmesi, verimli ve ekonomik toplu tasim hizmetlerinin g�t�r�lemedigi y�re kentlerin olusmasi gibi �nemli �ikmazlara yol a�mistir. B�ylece, 19. ve 20. yy baslarindaki basari, asiriliklara tasinarak ters etkilere yol a�mis, kardan �ok zarar getirmistir. En g�zle g�r�l�r, elle tutulur bi�imde, insanlara bir yerde yasayip, baska yerde �alismak, gerekli mal ve hizmetleri baska yerde sunmak, �ocuklarini okula getirip g�t�rmek gibi ka�inilmaz ek ulasim y�k� getirmistir.

28. Anahtar ��z�m; �toplu� yerlesim kavramini benimseyerek, gerek kent i�inde gerekse disinda yeni arazi kullanim kararlariyla konut, �alisma alanlari ve diger kullanimlarin bir araya getirilip, b�t�nl�g�n saglanmasidir. Imalat sekt�r�nde k���k ve orta �l�ekli isletmeler ile ���nc� ve d�rd�nc� sekt�rlerin b�y�mesi, konut ve dinlence alanlarinin bunlarin hemen yakin �evresinde yer almasiyla d�s�n�lmeli; evlerde y�r�t�len �bilgisayara dayali� �alisma hayatinin da asosyallesme etkileri nedeniyle bir ��z�m olmadigi bilinmelidir.

29. Dolasim, yasanabilir bir kent olusturmaya y�nelik bir bi�imde d�zenlenmeli ve �esitli ulasim alternatiflerine izin vermeli A�ik�a, ulasimi yok tarz etmek m�mk�n olmayacagi gibi tavsiye de edilmez. Aksine, belirli sekt�rel hedefleri izlemek yerine, yasamanin keyif verdigi bir kent yaratmayi hedefleyen degisik ulasim bi�imleri sunmak daha yararlidir. Bu; toplu tasim, bisiklet, yaya gibi ulasimlarla, kisi ve hizmetlerin bireysel ulasimina �ncelik vermek, agir trafigi kisitlamak, yol kullanimina �rnegin: zaman ve mekanin d�n�s�ml� kullanimi; yari zamanli yaya dolanimi; d�n�s�ml� saat, g�n, hafta ve yil dilimi uygulamalari gibi yenilik�i kontrol kistaslari koymak; bisiklet yollari ve titizlikle d�zenlenmis yaya yollari olusturmak ve kent disi otopark yerleriyle birlikte merkeze ulasimda d�s�k maliyetli, sik, g�venli toplu tasim sistemleri yaratmak anlamina gelir.

30. Sokagin sosyal bir arena olarak algilanmasi Sokagin yasanabilir sosyal bir mekan olarak kaybi, kentte g�vensizligin artmasi ve kentsel bozulmayi da beraberinde getirir. Artan g�venlik, asayis ve sosyal uyum; genis kaldirimlar, yaya b�lgeleri ile sokaklarin iyilestirilmesi, dogru sokak d�zenlemesi ve planlamasi ile trafik akimlarinin kontrol� ve tek y�nl� yollarin dikkatli kullanimi demektir. Bu ayni zamanda a�ik alanlarin; y�ksek kaliteli ve dayanakli malzeme kullanilarak; kaliteli kent mobilyasi, yol levhalari, ticari tabelalar, cephe d�zenlemeleri; yesillendirme, su, heykel, �esme ve anitlarla donatilarak, korunmasi ve iyilestirilmesi demektir. Bu, yaya kaldirimlarinda ve kafe �nlerinde; �ekici ve kaliteli, �zel, ticari ve kamu aktivitelerini �zendirmektir. Bu, rahatsizlik veren g�r�lt�lerin olabildigince yok edilmesi demektir.

31. S�rekli bir egitim ve �gretim �abasi gerekliligi Belirli degisimler, bireysel davranis degisiklikleri olmadan ger�eklesemez. bireylerin, �evre konularina artan duyarliliklari ise her zaman k�klesmis davranislarini degistirme istegi ile paralel gitmemektedir. Yerel y�netimler, halki bilin�lendirme konusunda, insanlara, sokaklarin kendilerine ait, ortak m�lkiyetlerinde oldugunu anlatma, bu nedenle sokaklarin herkes tarafindan ortak, uyumlu ve korunarak kullanilmasi gerektigi fikrini asilama ve insanlarin olumsuz davranis kaliplarini degistirmeye y�nelik, bilin�lendirici kampanyalar d�zenleme sorumlulugunu tasirlar.