Ülkemiz Ormanlarındaki Karbon Değişimi Hesaplama Koşulları, Yaşanan Sorunlar ve Çözüm Önerileri

1. Ülkemiz Ormanlarındaki Karbon Değişimi Hesaplama Koşulları, Yaşanan Sorunlar ve Çözüm Önerileri Dr. Neşat ERKAN ( 24 Mayıs 2013 ) ANKARA

2. Sunum İçeriği : • Küresel Isınma • Yutak Alanlar ve Karbon Envanteri • Sorunlar ve Çözüm Önerileri • REDD+ Süreci

3. Küresel iklim değişikliğinin önemli göstergelerinden birisi olarak küresel ısınma • Bunun önemli nedeni, atmosferde bulunan ve sera gazları diye adlandırılan karbondioksit (CO2), metan (CH4), diazot monoksit (N2O), karbon monoksit (CO) ve azot oksitler (NOx) gazlarının miktarının artışı • Sera etkisi ile küresel ısınma olayının % 55-80 ‘lik kısmı sadece CO2 tarafından neden olunmaktadır Küresel Isınma

4. CO2 miktarının azaltılması için iki önemli ana strateji bulunmaktadır. • CO2 salan kaynakların azaltılması • Mevcut verimsiz orman alanların iyileştirilmesi ve yeni orman alanlarının kurulması • 1992 Rio, İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi • 1997 Kyoto Protokolü • Ek-I ülkeleri birinci taahhüt dönemi (2008-2012) sonunda toplam sera gazı emisyon miktarını 1990 yılı seviyesinin en az %5 altına indirmek • Taraflar her 5 yılda bir ulusal karbon dengesi rakamları, karbon dengesi tahminlerinin yapılabilmesi için her yıl karbon birikimine ilişkin verileri üretmeleri gerekmektedir Küresel Isınma

5. Ülkemiz 5386 Sayılı Kanun’un 5 Şubat 2009’da Türkiye Büyük Millet Meclisi’nce kabulü ve 13 Mayıs 2009 tarih ve 2009/14979 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı’nın ardından, 26 Ağustos 2009 tarihinde Kyoto Protokolü’ne Taraf olmuştur. • Dolayısıyla Ülkemiz karbon birikimine ilişkin hesaplamaları başlatmış bulunmaktadır. • Birleşmiş Milletler Çevre Programı kapsamında düzenlenen İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (United Nations Framework Convention on Climate Change - UNFCCC)’ ne uygun olarak 2001 yılında hazırlanan “Arazi Kullanımı, Arazi Kullanım Değişikliği ve Ormancılık (Land Use, Land Use Change and Forestry - LULUCF)” konusunda bir kılavuz hazırlanmış Küresel Isınma

6. Klavuz sera gazlarının atmosfere salınan ve atmosferden emilen miktarlarının hesaplanmasında nasıl bir yöntem izleneceğini açıklanmaktadır (Tutarlılık, Doğruluk, Şeffaflık) • Klavuza göre; • 1) Atmosferdeki karbondioksit kaynakları: • Endüstri ve evsel fosil yakıt tüketimi • Yanlış arazi kullanımı ve orman yangınları • Canlıların solunumu • Deniz ve su yüzeylerinden yükselen • 2) Atmosferdeki karbondioksitin bağlanması: • Bitki fotosentezleri • Deniz yüzeylerinde tutulma Yutak Alanlar ve Karbon Env. ( + ) ( - )

7. Yutak Alanlar ve Karbon Env. • Karbonun rezerv olarak bulunduğu kaynaklar: • Atmosfer • Orman • Toprak • Deniz yüzeyi ve dipleri • Doğalgaz • Yağ ve kömür gibi fosil yakıtlar • olarak bildirilmekte ve halen bu rezervlerin miktarı toplam olarak 47060 Gigaton (Gg ton) tahmin edilmektedir (KASTING et all. 1998).

8. Yutak Alanlar ve Karbon Env. • Karbondioksitin ve fiilen ormanlar tarafından tutulan karbonun orman alanlarında depo edildiği yerler başlıca olarak: • Yaşayan canlı biyokütle • Ölü organik maddede • Toprakta • olmak üzere üç alt başlıkta incelenmektedir.

9. Yutak Alanlar ve Karbon Env.

10. Kılavuzda karbon değişiminin hesabında iki temel yaklaşım : • 1. Yaklaşım: Yıllık karbon kazanç-kayıp farkına dayanır • 2. Yaklaşım: İki ardışık envanter arasındaki karbon stok farkına dayanır • Her iki yaklaşım da kullanılabilir, kılavuzda birincisi önerilmektedir. Yutak Alanlar ve Karbon Env.

11. Bugünkü Kullanım Durumu Önceki Kullanım Durumu Orman Tarım MeraveOtlak Sulak İskan Diğer Yutak Alanlar ve Karbon Env. Orman

12. 1) Önceden Beri Orman Olan Orman Arazileri Yaşayan biyokütledeki karbon stok değişimi Ölü organik maddedeki karbon stok değişimi Toprakdaki karbon stok değişimi CO2 dışı seragazı emisyonları 2) Orman Arazisine Dönüştürülen Arazileri(Ağaçlandırma veya Doğal) Yaşayan biyokütledeki karbon stok değişimi Ölü organik maddedeki karbon stok değişimi Toprakdaki karbon stok değişimi CO2 dışı seragazı emisyonları Yutak Alanlar ve Karbon Env.

13. Bu kılavuza göre orman ekosistemlerindeki karbon stokunun yıllık değişimlerinin ΔCFF = (ΔCFF-LB + ΔCFF-DOM + ΔCFF-Soils ) Denklemde: ΔCFF = Orman arazideki yıllık karbon stoku değişimi, ton C yıl-1 ΔCFF-LB= Orman arazisinde, yaşayan biyokütledekiyıllık karbon stoku değişimi (yeraltı ve yerüstü biyokütleler dahil) , ton C yıl-1 ΔCFF-DOM = Orman arazisinde, ölü organik maddedeki yıllık karbon stoku değişimi (ölü ağaç ve döküntüler dahil), ton C yıl-1 ΔCFF-Soils= Orman arazilerinde, topraktaki yıllık karbon stoku değişimi, ton C yıl-1 Yutak Alanlar ve Karbon Env.

14. Yutak Alanlar ve Karbon Env. 1990-2004 yılları arasında net karbon bağlama ve CO2 emisyonları

15. Yutak Alanlar ve Karbon Env. 1990-2004 yılları arasında orman yangınlarından kaynaklanan diğer sera gazı emisyonlarındaki değişimler

16. Sorunlar ve Çözüm Önerileri BEF1katsayısının (yıllık hacım artımının topraküstü toplam artıma genişletme katsayısı) belirlenmesi: Bu katsayının büyüklüğünü etkilediği düşünülen ağaç türü, yaş vb. faktörleri dikkate alarak yapılacak örnekleme ile tek ağaçlar üzerinden hesaplama yapılabilir. Örneklemede dikkate alınacak faktörlerin tespitinde ağaç serveti envanter verileri için oluşturulacak alt kategoriler belirleyici olacaktır. Hesaplamalarda Amenajman veriler kullanılacağına göre bu verilerin toplanma ve sınıflandırma biçimi dikkate alınmalıdır(FL-1a 1/4). BEF2 katsayısının (gövde hacminin toprak üstü hacme genişletme faktörü) belirlenmesi: Burada da yapılacak araştırmada BEF1 de izlenen yol izlenmelidir(FL-1a 2/4).

17. Sorunlar ve Çözüm Önerileri R katsayısı (kök/gövde oranı): Bu oranın hesaplanmasında da yine tek ağaçlar üzerinden ve BEF1 için izlenen yol izlenmelidir(FL-1a 1/4). D katsayısı (biyokütle yoğunluğu): Genelde biliniyor olmakla birlikte literatür yeniden taranmalı ve daha güvenilir katsayılar üretme ihtiyacı varsa projeye dahil edilmelidir(FL-1a 2/4). CF katsayısı (kuru biyokütlenin karbon oranı): Ağaç türleri ve diğer alt kategoriler için yeteri miktarda örnek alınarak yeniden belirlenebilir(FL-1a 2/4). fBL katsayısı: Ormanda kalan ve çürümeye bırakılan üretim artıkları oranı belirlenmelidir(FL-1a 4/4).

18. Sorunlar ve Çözüm Önerileri FG (yıllık yakacak olarak toplanan odun): Zati ihtiyaç için verilen yakacak odun yanında ormandan yakacak için toplanan odunun da bir araştırmaya dayalı olarak belirlenmesi mümkün olabilir (FL-1a 3/4). Biçeri katsayısı: Ölü organik maddedeki karbon değişimini belirlemek amacıyla yıllık, hektarda ölü oduna dönüşen kütle miktarı belirlenmelidir. Bu çalışma alan envanterinde verilen her bir alt kategori için yapılmalıdır(örneğin ağaç türü, meşcere kapalılığı, meşcere çağı vb.) (FL-1b 1/3). Bdışarı katsayısı : Yine ölü organik maddedeki karbon değişimini belirlemek amacıyla yıllık, hektarda ölü odun miktarından çürüyerek ayrışan ve ayrılan kütle miktarı belirlenmelidir ve alan envanterinde verilen her bir alt kategori için yapılmalıdır(örneğin ağaç türü, meşcere kapalılığı, meşcere çağı vb.) (FL-1b 1/3).

19. Sorunlar ve Çözüm Önerileri F faktörleri : Ölü organik maddedeki karbon değişimini hesaplamaya esas olmak üzere geçiş sürecindeki ormanlarda; 1) i durumunda ve hiç işletilmeyen ormandaki döküntü miktarını referans alarak işletme ve müdahale yoğunluğuna göre kullanılacak düzeltme faktörleri ile 2) j durumunda referans, işletme ve müdahale yoğunluğuna göre düzeltme katsayıları hesaplanmalıdır(FL-1b 2/3). Yine mineral topraktaki karbon değişim miktarının hesaplanmasına yönelik geçiş periyotlarını da dikkate alarak düzeltme katsayıları hesaplanmalıdır (FL-1c 1/2). Yanan alanlardaki sera gazları emisyonunu hesaplamaya yönelik olarak; her bir alt kategori için yanıcı miktarı, yanma verimliliği ve gazlar için emisyon faktörlerinin hesaplanması gerekmektedir(FL-1d 1/1)

20. Sorunlar ve Çözüm Önerileri Sonradan ormana dönüşen orman alanlarında karbon depo değişiminin hesabına yönelik katsayı ve parametrelerin hesaplanması gerekmektedir (FL-2b). Orman arazileri ile ilgili olarak arazi kullanım değişikliğinin (bu konuda en güvenilir bilginin bulunduğu OGM ve AGM kayıtlarından hareketle) belirlenmesi, her yıl ormana dönüşen veya ağaçlandırılan alan miktarı ile açma ve tahsisler ile ormandan diğer arazi kullanım tiplerine dönüşen arazi miktarlarının hesaplanması gerekmektedir.

21. REDD+ REDD +Nedir? Ormanların iklim değişikliğinin etkilerini azaltma ve karbon depolama kapasitesini artırmaya yönelik olarak oluşturulmuş uluslar arası finansman sistemidir UNFCCC (United Nations Framework Convention on Climate Change) tarafından 2005 yılından bu yana üzerinde tartışılan bir konudur. (Montreal, 11.Taraflar Konferansı (COP.11), Papua Yeni Gine ve Kosta Rika’nın önerisi) REDD+ ın Kapsamı: 1) Ormansızlaşmayı azaltmak 2) Orman bozulumunu azaltmak 3) Ormandaki karbon yutaklarının muhafazasını sağlamak 4) Ormanların sürdürülebilir yönetimini sağlamak 5) Karbon depolarını artırmak

22. REDD+ Süreci REDD + ın geliştirilme gerekçeleri 1) Ormanlar iklim değişikliğini düzenleme etkisi açısından iki türlü etkiye sahiptir a) karbon bağlama b) karbon deposu görevi görme 2) Global ölçekte düşünüldüğünde, karbon blançosu açısından ormansızlaşma ve orman bozulumu nedeniyle, ormanlar eksi bakiye vermektedir. Sera gazı em.da 3. en büyük kaynak, (%15 - 17) 3) Dördüncü IPCC raporunda (Aralık 2007), sürdürülebilir kalkınmaya katkısı,adaptasyon kabiliyetive alternatiflerine göre daha düşük maliyetli olması nedeni ile ormanlar iklim değişikliğini azaltmada önemli bir destek olarak değerlendirilmiştir.

23. REDD+ Süreci • Bu nedenlerle REDD+ kapsamında; • Sera gazı emisyonunun azaltmak için ormansızlaşma ve orman bozulumunu azaltmalıyız • Ormanların karbon deposu olma özelliğini korumak, ormansızlaşma ve orman bozulumunu azaltmak ve karbon stoklarını artırmak maksatları ile yapılacak her türlü çalışmayı bir finansal mekanizma destekleyecektir

24. REDD+ Süreci • Ülkelere Verilen Sorumluluklar: • EK 1 Ülkeleri • Kyoto protokolünden etkilenecek ülkeler • Sera gazı emisyonlarını azaltma yükümlülüğü altındadırlar • Orman ve diğer endüstriyel faaliyetlerinden dolayı oluşan emisyon gözlemi yapmak zorundadırlar • Esneklik mekanizmalarından faydalanabilecekler • EK 1 dışında kalan ülkeler: • Kyoto protokolünden etkilenmeyecekler • Emisyonlarını azaltma yükümlülükleri yoktur ancak gönüllülük esastır • REDD+ faaliyetlerine konu ülkelerdir • Ülkemiz bu durumların dışında özel bir statüye sahiptir.

25. S A B R I N I Z İ Ç İ N T E Ş E K K Ü R L E R www.baoram.gov.tr