Stav prema izvorniku

1. Stavpremaizvorniku • Prevodna poruka može se prezentirati primaocu kao mogućnost da ovaj nešto sazna o izvornoj poruci (principijelno orijentisan prevod), ali i kao nezavisna i samosvojna poruka za koju je original samo polazište potisnuto u drugi plan (pragmatički prevod). • Principijelnost i pragmatičnost prevoda nisu međusobno isključive • Uporedite ove stavke sa lekcijom o stavu prema primaocu prevoda

2. Pragmatički stav se zasniva na samostalnom stavu prema datim funkcijama izvornog teksta. Vezivanje za intencije označava zauzimanje principijelnog stava • Pragmatički prevod = samostalan stav, relativno slobodan prevod • Principijelan prevod = stav vezivanja, relativno doslovan prevod

3. Vezivanje za datu funkciju = prevodilac prenosi sve realizacije date funkcije u tekstu izvornika • Stav samostalnosti je aktivan napor da se prevodna poruka iskoristi praktično, bez obzira na to da li će odstupiti od izvornika • Kada je stav prema većini parametara samostalan, a vezivanje se ostvaruje u odnosu na manjinu, takav prevod je pretežno pragmatički. U obrnutom slučaju je pretežno principijelan.

4. Primeri: Jonathan Swift, Gulliver’s Travels • Iako je u pitanju satira, ova knjiga se često prevodi pragmatički, i kao takva je podesna za decu; satira: dva kralja se svađaju oko toga kako razbiti kuvano jaje; reklame – prevod im je uglavnom pragmatički • Prozni prevod poezije = (relativno) principijelan; mogi prevodi koji sadrže uglaste zagrade [ovakve] nastoje da budu principijelni

5. Ako prevod počiva na principijelnom stavu, obavezno se navodi da to jeste prevod, obično uz podatke o autoru i izvornom tekstu; ako se zasniva na krajnje pragmatičkom stavu prema izvorniku, ovo se može i izostaviti, a prevod se može predstaviti i kao original („prikriveni prevod”), kao npr Povelja UN, reklame, katalozi i sl.

6. Ponekad se original može predstaviti kao prevod, ukoliko to tekstu donosi prestiž; ovo se naziva pseudoprevod • Primeri: Prosper Mérimée, La Guzla, ou Choix de poesies illyriques, recueillies dans la Dalmatie, la Bosnie, La Croatie et l'Hertzegowine; Miguel de Cervantes Saavedra, El ingenioso hidalgo don Quijote de la Mancha; Frederik Ešton (Mitar Milošević), Lun, kralj ponoći

7. Ako je u prevodu ostvaren pozitivan odnos prema glavnim funkcijama izvornika, javlja se pojava poznata kao funkcionalna ekvivalencija; negativan odnos između intencija izvornika i prevoda (koji je posledica modifikacije), može se ispoljiti kao izostavljanje, dodavanje ili zamena izvorne intencije.

8. Odstupanja od izvornika moraju biti opravdana; ona mogu nastati usled ograničenja koja nameće CJ (A. Popovič: konstitutivni ili neizbežni pomak; Newman: prevodnotehničke operacije); ukoliko prevodilac sâm uvede odstupanje, to se naziva individualni pomak (Popovič); ukoliko ima negativnog odnosa između intencijâ u prevodu i izvorniku, prevod postaje prerada, premda nema precizne granice između prevoda i prerade.

9. Elementi kod kojih se održava pozitivan odnos prema izvorniku nazivaju se invarijantni elementi • Stav prema izvorniku ≈ vernost prevoda • Ostale podele: dinamički i formalni prevod (Eugene Nida); komunikativni i semantički prevod (Peter Newmark); primarni i sekundarni prevod (Kornelius i Diller)

10. Česte greške: izmena poetske slike u prevodu poezije; ne treba žrtvovati smisaone celine, detalje, poetske slike, stilske figure, neke leksičke spojeve; formalne osobine se mogu menjati(npr. dužina stiha); promena podataka u originalu jer ne odgovaraju činjenicama (anahronizmi, istorijski podaci i sl.)

11. Once upon a midnight dreary, while I pondered weak and weary,Over many a quaint and curious volume of forgotten lore,While I nodded, nearly napping, suddenly there came a tapping,As of some one gently rapping, rapping at my chamber door.`'Tis some visitor,' I muttered, `tapping at my chamber door -Only this, and nothing more.'Ah, distinctly I remember it was in the bleak December,And each separate dying ember wrought its ghost upon the floor.Eagerly I wished the morrow; - vainly I had sought to borrowFrom my books surcease of sorrow - sorrow for the lost Lenore -For the rare and radiant maiden whom the angels named Lenore -Nameless here for evermore.E.A. Poe, The Raven ... Jednom u čas tužan noćni, dok razmišljah, duh nemoćni, nad knjigama koje drevnu nauku u sebe skriše, bejah skoro u san pao, a neko je na prag stao i tiho je zakucao, kucnuo što može tiše. "Posetilac neki - šanuh - kucnuo što može tiše, samo to i ništa više." Ah, sećam se toga jasno, beše zimnje veče kasno; svaki tinjav odsev žara utvare po podu piše. De čekajuć, srce snažim u knjigama zalud tražim za Lenorom bol da blažim. Ime koje podariše njoj anđeli, divna draga kojoj ime podariše anđeli, nje nema više

12. Day after day, day after day, We stuck, nor breath nor motion; As idle as a painted ship Upon a painted ocean. Water, water, every where, A voda svud, a voda svud And all the boards did shrink; al’ suša traje vek Water, water, every where, a voda svud, a voda svud Nor any drop to drink. al’ pitke ni za lek ... About, about, in reel and routA uz brod sam, vri vode pram The death-fires danced at night;I grobni pali kres; The water, like a witch's oils,plam igra – zelen, beo, plav Burnt green, and blue and white. k’o veštica svoj ples. S. T. Coleridge, The Rime of the Ancient Mariner

13. Konferencijsko prevođenje ima osobine pretežno pragmatičkog tipa – obično se izostavljaju podaci o stilskim osobinama, skraćuje se jezički obim izvorne poruke („jezička kompresija”), neki delovi izvorne poruke se prepričavaju. • Naučni i stručni tekstovi se prevode pretežno s principijelnim stavom; veća principijelnost se postiže upućivanjem na termine originala • Ekstremni slučaj principijelnosti: prevođenje prevoda kada je CJ = IJ, tj. „vraćanje” teksta na jezik na kome je napisan

14. Naučni tekst Jedna od korisnih aktivnosti uz ovu lekciju je test razumevanja preslušanog teksta [listening comprehension] koji ćemo opisati i narednom odeljku.

15. „Subjektivni” prevodilac: prevodi stilski raznorodna dela prepoznatljivim sopstvenim stilom • „Objektivni” prevodilac: prevodi kako bi pisao kada bi sâm stvarao prema odgovarajućem stilskom ključu (Nav. prema Sibinović 1979)

16. Nacionalna književnost koja ima praznine u razvoju može biti obogaćena zahvaljujući prevodima nekih dela. S druge strane, njihovo prevođenje može biti problem. • Istorijski gledano, starija je upotreba pragmatičkog prevođenja (osim verskih tekstova); „posrbe”; principijelnost u doba romantizma

17. Postoje i primeri „ulepšavanja” prevoda, tj. intervencija na originalu, koji mogu biti opravdani kod pragmatičkih prevoda • Cenzura pri prevođenju je iz današnje perspektive uglavnom neprihvatljiva

18. Kada su promenjene konotacije, a zadržane referencijalne intencije, dobija se parafraza. • Prepevima se zadržavaju poetska funkcija i koncepcija (stav vezivanja), a donekle se menjaju referencijalne intencije (stav samostalnosti) • Prenošenjem isključivo poetske funkcije dobija se motiv ili inspiracija • Adaptacija/obrada = pragmatički nastrojeno doterivanje i izmene većih delova teksta

19. Očuvanjem samo referencijalne funkcije, izostavljajući manje bitne referencijalne intencije, dobija se prepričavanje, a ako je ono još drastičnije, radi se o anotiranju • Zajednički naziv za adaptaciju, motiv, prepev i parodiju je prerada • U okviru prerade možemo razlikovati priređivanje i prerađivanje (Janićijević); v. određenje u knjizi, str. 102