TARIMSAL EMTİA PİYASALARINDA FİYAT OYNAKLIKLARI

1. TARIMSAL EMTİA PİYASALARINDA FİYAT OYNAKLIKLARI 29 /01/ 2014 / ANKARA Turgut ORMAN ZİRAAT MÜHENDİSİ TARIMSAL ARAŞTIRMALAR VE POLİTİKALAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

2. Kentucky • Amerika’nın Güney Doğusunda yer alır • Alan olarak en geniş 37. Nüfus bakımından en kalabalık 26. Eyalettir • Eyalette geniş ve verimli mera alanları hayvancılık faaliyetlerinin yoğun olarak yapılmasını mümkün kılmaktadır • önemli miktarda tütün, mısır ve soya üretimi yapılmaktadır.

3. Eğitim Bilgileri ve Gerçekleştirilen Faaliyetler • Kentucky Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü • 15 Aralık 2012 / 15 Mart 2013 • ABD/Kentucky • Prof. Dr. Michael Reed • Doktora öğrencileri ile Uluslararası ticaret dersine katılım sağlandı • Danışman ile konu hakkında haftada 2 görüşme yapıldı • Cuma günü gerçekleştirilen sunumlara katılım sağlandı

4. Kentucky Üniversitesi • Eğitim, yayım ve araştırma hizmetlerinden sorumlu 26 öğretim üyesi • 10 yayım uzmanı • 40 Doktora ve Master öğrencisi • 230 lisans öğrencisi

5. Sunu Planı • Fiyat oynaklığı nedir, neden önemlidir ve ne tür eğilimler göstermektedir • Tarımsal Ürünlerde Fiyat Oynaklığı • Gelecekte Gıda Fiyatlarında Artışa ve Oynaklığa Neden Olabilecek Muhtemel Etmenler • Fiyat Oynaklığını Azaltacak Politika Seçenekleri • Sonuç ve Öneriler

6. Fiyat Oynaklığı Nedir? • Genel bir ifade ile oynaklık, fiyatların zaman içindeki değişimini ifade eder. • Zaman içinde piyasalarda görülen tüm fiyat değişimleri problemli değildir. • Fiyatlardaki değişim mevsimsel yapıyı yansıtmaması ve tahmin edilememesi durumunda problem haline gelmektedir. • Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerdeki düşük gelirli tüketiciler öngörülemeyen aşırı fiyat artışlarından en fazla etkilenen kesimi oluşturmaktadır.

8. Fiyat Oynaklığındaki Eğilimler • Tarım sektörü diğer sektörlere oranla daha fazla fiyat oynaklığına tabidir. • Tarım ürünlerindeki fiyat dalgalanmaları 2000’li yıllarda 1980 ve 1990’lı yıllara oranla daha yüksek bir düzeydedir. • 2006 yılından bu güne olan dönem olağan dışı fiyat dalgalanmalarının en fazla görüldüğü dönemdir. • Tarımsal ürün fiyatları 2008 ve 2011 yıllarında en üst düzeye yükselmiştir.

9. GIDA FİYAT İNDEKSİ Dünya gıda fiyatları (1960-2000)

10. GIDA FİYAT İNDEKSİ

11. TÜRKİYE’DE GIDA FİYATLARI 2005=100 Kaynak : TÜİK

12. Tarımsal Emtialar da Fiyat Oynaklığı Neden Önemlidir? • Makro düzeyde, tarımsal ürünlerde fiyat oynaklığının etkilerini uzun ve kısa vadeli olmakla beraber ihracatçı ve ithalatçı ülkelere göre ayırmak gerekir. • Talep kısmından bakıldığında tarımsal ürünlerde fiyat oynaklığının etkileri • Arz tarafından bakıldığında tarımsal ürünlerde fiyat oynaklığının etkileri

13. Tarımsal Ürünlerde Fiyat Oynaklığı Tarımsal ürünlerinin birçoğu yüksek düzeyde fiyat oynaklığı ile karakterize edilmiştir. Bu durum 3 ana faktör ile açıklanabilmektedir. • Verimliliğin iklim ve hastalık gibi nedenlerden dolayı dönemden döneme değişiklik göstermesi • Talep esnekliğinin, fiyat ve arz esnekliğine göre daha düşükolması • Tarımda üretimin ciddi zaman alması

14. Gelecekte Gıda Fiyatlarında Artışa ve Oynaklığa Neden Olabilecek Muhtemel Etmenler • Gelişmekte olan ülkelerde artan nüfus ve gelir • Biyoyakıt üretimi • Tarım ürünleri fiyatlarının artan bir şekilde petrol fiyatları ile ilişkili bir hale gelmesi • Gıda stoklarına yönelik sağlıklı verilerin olmayışı • İklim kaynaklı faktörler • Tarımsal üretimde görülen büyüme ve talep artışı • Hükümetler tarafından uygulamaya konulan politikalar • Döviz kurlarında görülen hareketlilik • Tarımsal ürünlere yönelik finansal araçlara olan yatırımlar

15. Gelişmekte Olan Ülkelerde Artan Nüfus ve Gelir FAO Global Nüfus Projeksiyonu 2050 yılında dünya nüfusunun 9 milyarı aşmasıve bu durumun bir sonucu olarak gıdaya olan talebin % 70 ile % 100 arasında artması beklenmektedir.

16. Biyo-yakıt Üretimi Global Biyoyakıt Üretimi (1980-2011) Milyar litre/Yıl Kaynak: FAO

17. Tarımsal emtia fiyatlarının artan bir şekilde petrol fiyatları ile ilişkili bir hale gelmesi • Gıda stoklarına yönelik sağlıklı verilerin olmayışı • İklim kaynaklı faktörler

18. Tarımsal Üretimde Görülen Büyüme ve Talep Artışı Global Düzeyde Tarımsal Üretim ve Talep Artışı Kaynak: FAO

19. Hükümetler tarafından uygulamaya konulan politikalar(ihracat yasaklamaları, stok oluşturma girişimleri vb.) • Döviz kurlarında görülen hareketlilik • Kurlarda görülen hareketlilik gıda fiyatlarının daha geniş bir aralıkta dalgalanmasına neden olmakta • Tarımsal ürünlere yönelik finansal araçlara olan yatırımlar

20. Fiyat DalgalanmalarınıAzaltacak Politika Seçenekleri • Pazara Yönelik Bilgiler ve Şeffaflık • İthalat sınırlamaları, ticareti bozucu desteklemelerin ve ihracat sübvansiyonlarının azaltılması • İhracat Kısıtlamaları ile İlgili Hükümlerin Açıklanması veGüçlendirilmesi • Yakıt ve Gıda Arasındaki Politik Çatışmaların Azaltılması • Tarımda SürdürülebilirliğinSağlanması, Verimlilik ve Sektör Direncinin Artırılması • İsraf ve kayıplar • Savunmasız/Korunmasız üreticiler için risk yönetimi • Lisanslı Depoculuk Sistemi

22. İthalat Sınırlamaları, Ticareti Bozucu Desteklemelerin ve İhracat Sübvansiyonlarının Azaltılması • Tarımsal üretimde yaşanabilecek dalgalanmalar global düzeyden ziyade bölgesel olma eğilimindedir • Tarımsal ürünler üzerindeki ortalama gümrük vergisi orta ve yüksek gelirli ülkelerde sırasıyla % 25 ve % 22 düzeyindedir. • Tarım ürünleri ticaret politikaları ulusal fiyatları dünya piyasalarından izole edecek şekilde dizayn edilmiştir. • OECD ülkelerinde tarımsal destekler halen üretici gelirinin %22’sini oluşturmakta ve bu desteklerinyarısından fazlası ticareti ve rekabeti yüksek düzeyde bozan politikalar yoluyla aktarılmaktadır.

23. İhracat Kısıtlamaları ile İlgili Hükümlerin Açıklanması ve Güçlendirilmesi • DTÖ disiplini altında, Kantitatif (miktar) kısıtlamalar 1994 GATT antlaşmasının 11. Maddesi ile yasaklanmıştır. • 2007-08 krizi döneminde uluslararası ticareti düzenleyen disiplinlerin yetersiz kaldığı görüşü ağırlık kazanmıştır. • İhracat vergilerinde % 10’luk bir artışın dünya fiyatlarında % 20-50 arasında bir artışa neden olabileceği tahmin edilmektedir.

24. İthalat Sınırlamaları, Ticareti Bozucu Desteklemelerin ve Tüm İhracat Sübvansiyonlarının Azaltılması

25. Yakıt ve Gıda Arasındaki Politik Çatışmaların Azaltılması • 2000-2009 yılları arasında global bio-etanol üretimi 4 kat, bio-dizel üretimi 10 kat artmıştır. • OECD ülkelerinde bio-yakıt üretimi büyük oranda hükümet destekleme politikaları ile sürdürülmektedir. • Uluslararası düzeyde, tahıl fiyatları artan bir şekilde petrol fiyatları(bio-yakıt maliyet düzeyi ile bağlantılı olarak) ile ilişkili hale gelmektedir.

26. Tarımda Sürdürülebilirliğin Sağlanması,Verimlilik ve Sektör Direncinin Artırılması • Verimliliğin artırılmasına yönelik yapılacak yatırımlar • Ar-Ge ye ayrılan bütçe miktarının artırılması • Küçük ölçekli üreticilerin pazara girişini kolaylaştıran sektörlere yatırım yapılması • Kırsal kesimde yaşayan nüfusun sektörle ilişkili olmayan ihtiyaçlarının karşılanması

27. İsraf ve Kayıplar • Meydana gelen kayıpların büyük bir kısmı belli bir ölçüye kadar, bazı kayıpların ise tamamen önlenmesi mümkündür. • Gıda kayıplarının ve israfının önlenmesi, gıda güvencesini geliştirme stratejisininönemli bir parçasıdır. • Savunmasız/Korunmasız Üreticiler İçin Risk Yönetimi • Üreticilerin karşılaştığı riskler bölgeden bölgeye değişebilmekle beraber bu risklere karşı önlem alabilme kapasiteleri farklı çiftçi kategorilerinde değişiklik gösterebilmektedir. • Küçük ölçekli üreticiler, maruz kalabileceği risklere karşı korunmalı ve desteklenmelidir. • Lisanslı depoculuk sistemi • Üreticileri fiyat risklerine karşı korumada etkin bir mekanizma olarak kabul edilmektedir. • Mevsimsel fiyat dalgalanmalarının azalmasına katkı sunmaktadır.

28. SONUÇ ve ÖNERİLER • Ülkeler gümrük uygulamalarını uluslararası gıda fiyatlarına göre yeri geldiğinde revize etmektedirler. Uluslararası gıda fiyatları, büyük üretici ülkelerde üretimle ilgili veriler takip edilmeli, stratejik öneme sahip ürünlerde gümrük uygulamalarımız gözden geçirilmelidir. • Gıda fiyatlarındaki dalgalanmalar üretici ve yatırımcılar için ciddi riskler oluşturmaktadır. Üretici ve yatırımcıların doğru üretim ve yatırım kararı alabilmeleri sağlanmalıdır. • İklim değişikliği ve yarattığı etkiler tarımda yeni uygulamaları gerekli kılmaktadır. Bu nedenle, AR-GE ye ayrılan bütçe artırılmalıdır. • 2007-08 global gıda krizinde doğru ve güvenilir verilerin olmayışı önemli bir neden olarak görülmüştür. Ulusal düzeyde sağlıklı ve doğru kararların alınması için güvenilir verilerin elde edilebilmesi sağlanmalıdır.

29. SONUÇ ve ÖNERİLER • Tarımsal üretimin doğal koşullara bağlı olması üreticileri iklim kaynaklı risklerle karşı karşıya bırakmaktadır. Üreticilerin iklim kaynaklı riskler vb. doğal afetlerden korunması için sigortacılık uygulamaları geliştirilmelidir. • Düşük gelirli aileler gıda fiyat artışlarından en çok etkilenen kesimi oluşturmaktadır. Bu aileler için koruma mekanizmaları geliştirilmelidir. • Hasat ve depolama esnasında gerçekleşen kayıplar önemli gıda kayıpları olarak değerlendirilmektedir. Teknolojik uygulamaların artırılması ve depolama olanaklarının geliştirilmesi gerekmektedir. • İsraf edilen gıdalar önemli kayıplar olarak değerlendirilmektedir. Gıda israfının önlenmesi için farkındalığın artırılması gerekir.

30. Yararlanılan Kaynaklar • Price Volatility in Food and Agricultural Markets: Policy Responses, Policy Report includingcontributions byFAO, IFAD, IMF,OECD, UNCTAD, WFP, the World Bank, the WTO, IFPRI and the UN HLTF, 2 June 2011 • World Agriculture: Towards 2015/2030, FAO • Biofuelsandfoodsecurity; A report byThe High Level Panel of Expertson Food Security and Nutrition, June 2013 • AMIS First Year Progress Report:September 2011 - October 2012 • Food price volatility and its drivers – setting the stage; Trade and Markets Division (EST), FAO, 6 July2012 • European initiatives on commodity derivatives markets, 06/07/2012 • Tarım ve Gıda Ürünleri Fiyatlarında Yaşanan Sorunlar ve Öneriler, DPT, Haziran 2008

31. Teşekkürler… torman@tagem.gov.tr http://www.tagem.gov.tr Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü Tarımsal Ekonomi ve Politika Araştırmaları Daire Başkanlığı