De psychose en haar alternatieven Een evolutiepsychiatrische kijk

De psychose en haar alternatieven Een evolutiepsychiatrische kijk Mad Pride Festival / VZW Uilenspiegel Pieter R. Adriaens – KUL / FWO

Overzicht 1. Inleiding: waarom evolutiepsychiatrie? 2. Een packagedeal 3. De ziekte van Adam en Eva 4. Bedenkingen 5. Besluit De psychose en haar alternatieven

Inleiding Packagedeal Adam & Eva Bedenkingen Besluit 1. Inleiding: waarom evolutiepsychiatrie? a) een evolutionaire paradox • Schizofrenie is van alle tijden • Schizofrenie is een genetische aandoening • Schizofrenie heeft een hoge prevalentie • Patiënten met S. hebben minder nakomelingen b) verschillende verklaringsmodellen (zie Adriaens 2008) • Focus op trade off verklaringen De psychose en haar alternatieven

Natuurlijke selectie ‘gedoogt’ schizofrenie omdat de ziekte naast nadelen ook voordelen heeft Medisch analogon: Vooral ‘gezonde’ verwanten genieten voordelen Inleiding Packagedeal Adam & Eva Bedenkingen Besluit 2. Een packagedeal Sikkelcelanemie & resistentie tegen malaria De psychose en haar alternatieven

Inleiding Packagedeal Adam & Eva Bedenkingen Besluit Welke voordelen biedt schizofrenie? • Fysiologische voordelen: • Verhoogde weerbaarheid tegen chirurgische en traumatische shock, pijn, infectie-ziekten, allergieën (dermatitis, astma, hooikoorts,...) (Huxley et al. 1964; Erlenmeyer-Kimling 1968; Carter & Watts 1971) • Verhoogde vruchtbaarheid van vrouwelijke verwanten van schizofrenen (Avila et al. 2003) • Psychologische voordelen: • Verhoogde sociaal-cognitieve vaardigheden (Burns 2007) of taal-gerelateerde talenten (Crow 2000) • Verhoogde creativiteit van sommige schizofrene/schizotypische patiënten en/of hun verwanten (zie verder) De psychose en haar alternatieven

Inleiding Packagedeal Adam & Eva Bedenkingen Besluit Meet some mad geniuses (uit Post 1994) De psychose en haar alternatieven

Inleiding Packagedeal Adam & Eva Bedenkingen Besluit Meer dan anekdotiek? • Adele Juda: The relationship between highest mental capacity and psychic abnormalities (AJP, 1949) • Daniel Nettle: Schizotypy, creativity and mating success in humans (PRS, 2006) • Stelling: verwanten van high achievers hebben grotere kans op ernstige geestesziekten; zijzelf lijden vaak aan milde aandoeningen • Stelling: kunstenaars hebben meer sekspartners naar-mate ze hoger scoren op bepaalde kenmerken van schizotypie, zoals impulsief non-conformisme De psychose en haar alternatieven

Inleiding Packagedeal Adam & Eva Bedenkingen Besluit Kort samengevat • Er zijn goede redenen om te beweren dat bepaalde (i.e. milde) vormen van psychopathologie samengaan met bepaalde vormen van creativiteit... • ...en het verband tussen creativiteit en geestesziekte zou kunnen verklaren waarom schizofrenie al zo lang bestaat, ondanks het feit dat het een nefaste invloed heeft op het reproductief succes van patiënten De psychose en haar alternatieven

Inleiding Packagedeal Adam & Eva Bedenkingen Besluit 3. De ziekte van Adam & Eva • David Horrobin (1939-2003) • Een evolutionair verhaal over ziekte en creativiteit: The Madness of Adam & Eve (2001) • Stelling: schizofrenie is de prijs die de mens betaalt voor zijn duizelingwekkende creativiteit, zijn inventiviteit en intelligentie • ‘Could the genetic changes which produced schizophrenia also be the changes which produced modern humanity?’ (Horrobin 2001, 20) De psychose en haar alternatieven

Inleiding Packagedeal Adam & Eva Bedenkingen Besluit Een verhaal in 3 stappen (1) Survival of the fattest... • Markant verschil tussen mens en chimpansee: onderhuids vet, vetophoping aan borsten & billen, volume & bouw van brein • Oorzaak: minieme mutatie in DNA van onze voorouders, efficiëntere opname & verwerking van EFA’s (onverzadigde vetzuren) (antropologisch verschil) • EFA’s zijn onontbeerlijk voor functioneren van ons lichaam & brein De psychose en haar alternatieven

Inleiding Packagedeal Adam & Eva Bedenkingen Besluit Een verhaal in 3 stappen (2) Schizofrenie en EFA’s • Vaststelling van Wagner-Jauregg: malaria-koorts geneest patiënten met dementia paralytica, want koorts  aanmaak EFA’s  prostaglandines  verwijding van bloedvaten  afvoer van ziektekiemen • Malaria-koorts verlicht ook tijdelijk de symptomen van schizofrenie • Hypothese: schizofrenen ontberen cruciale EFA’s (tenzij tijdens koortsaanval) De psychose en haar alternatieven

Inleiding Packagedeal Adam & Eva Bedenkingen Besluit Een verhaal in 3 stappen (3) Een fylogenetische fantasie • Hypothese: wat ons tot mens maakt (vetmetabolisme) heeft ons ook vatbaar gemaakt voor schizofrenie (zie ook Crow 2000 & Burns 2007) • Maar: ancestrale omgeving & toenmalige voedingsgewoonten verzachtten symptomen van schizofrenie • Ergo: ‘eerste’ schizofrenogene familie was een familie vol creatievelingen (cfr. Nettle) De psychose en haar alternatieven

Een fragment ‘Al snel werd duidelijk dat er iets vreemds was met deze familie. Een van hen vond het leuk om alleen te zijn, zich af te zonderen, en terwijl hij ronddoolde in de omringende wouden begon hij stemmen te horen. Piekerend over het belang van wat hij gehoord had, begon hij ideeën te ontwikkelen over onzichtbare anderen, over wezens die verscholen gingen in de natuur, en, uiteindelijk, over een wezen dat in staat was om te heersen over de natuur, en dat hem als spreekbuis uitgekozen had. Zo begon het verhaal van de eerste sjamaan. (...) Een van zijn zussen merkte op dat sommige grassen en rietsoorten steviger waren dan andere. Op een blauwe maandag slaagde ze erin om ze tot een stuk stof, of een touw te verweven. Zo ontstond het gebruik om van vezels manden te maken, en kledij. Nog een ander familielid, dat kalebassen gebruikte om water te dragen, vond dat de kalebas aantrekkelijker gemaakt kon worden door er allerlei patronen in te kerven. Vervolgens versierde ze alle kalebassen van de familie, en begon ze allerlei levende wezens af te beelden. Zij en haar dromerige broer werkten samen aan de eerste vormen van religie (...). Dit is natuurlijk niet meer dan een fantasie. Maar het is een plausibel verhaal, en het suggereert hoe schizofrenogene families de aristocraten werden van hun clan – zij leverden de sjamaans die de rituelen begeleidden, de kunstenaars die vieringen van muziek voorzagen, de ingenieurs om betere wapens en werktuigen te maken, en de psychopaten om hun eigen clan te domineren, en andere clans te vernietigen...’ (Horrobin 2001, 228-231)

Inleiding Packagedeal Adam & Eva Bedenkingen Besluit 4. Bedenkingen • Twee persoonlijke bedenkingen bij/tegen het verhaal van Horrobin, op basis van mijn ervaringen op Sint-Joris (Kortenberg) • Link tussen schizofrenie en sjamanisme / het verhaal van R. • Zin & onzin van biomedisch concept van schizofrenie (‘disease model’) • Leidraad: wat heeft dit alles te maken met ‘kansarmoede’? De psychose en haar alternatieven

Inleiding Packagedeal Adam & Eva Bedenkingen Besluit Bedenking 1: schizofrenie & sjamanisme • In het verleden bestonden er een aantal rollen/fora/instituties waarin (sommige) ‘schizofrenen’ konden gedijen, zoals sjamanisme en religie (Stevens & Price 2000; Polimeni & Reiss 2002) • Wat is sjamanisme? • Contact met Jenseits... • ...waaraan bovennatuurlijke krachten ontleend worden, • ...die vervolgens aangewend worden om te genezen • Gangbare stelling: sjamanisme is manier om sommige vormen van schizofrenie te maskeren (waarbij sjamaans als min of meer gek beschouwd worden) (zie vb. Linton 1956) De psychose en haar alternatieven

Inleiding Packagedeal Adam & Eva Bedenkingen Besluit Schizofrenie & sjamanisme (vervolg) • Ervaring met patiënt R. die geplaagd werd door kosmologische fantasieën (‘opgeslokt door het universum’) • Broer van patiënt is succesvol astrofysicus in Engeland, en heeft dus een maatschappelijk aanvaarde structuur gevonden waarbinnen hij gelijkaardige vragen kan stellen • Mijn stelling: rol van patiënt en astrofysicus zijn equivalente, maar disjunctieve rollen: men is of schizofreen, of astrofysicus (/sjamaan) De psychose en haar alternatieven

Inleiding Packagedeal Adam & Eva Bedenkingen Besluit Bedenking 2: het ziektemodel • Het ziektemodel: ziekten bestaan, los van ons denken en spreken • Vb. Horrobin: schizofrene patiënten ontberen cruciale EFA’s • Schrijft zich daarmee in in lange traditie van ‘ontdekkingen’ in neuro-anatomie, genetica, fysiologie, fysionomie,... (zie Adriaens 2007) • Probleem: heterogeniteit van schizofrene patiëntenpopulatie, niet alleen etiologie, maar ook symptomatologie, aanzet, verloop, prognose,... • Ziektemodel is niet alleen onvruchtbaar, maar ook ‘gevaarlijk’ • Onderzoek wijst uit dat stigmatisering van psychiatrische patiënten stijgt wanneer geestesziekten voorgesteld worden als genetische aandoening (perceptie van ‘onvoorspelbaarheid’ door samenleving, en ‘oncontroleerbaarheid’ door patiënt) (Haslam 2007) De psychose en haar alternatieven

Inleiding Packagedeal Adam & Eva Bedenkingen Besluit 5. Besluit • Evolutionaire verhalen over schizofrenie... • ...kunnen onze blik verruimen, vb. door onze aandacht te vestigen op niet-medische benaderingen van afwijkend gedrag • ...gaan stigmatisering van patiënten tegen, vb. door de voordelen en mogelijkheden van geestesziek(t)en te belichten • ...neigen ertoe om ernstige geestesziekten te romantiseren, vb. door eenzijdig te focussen op positieve symptomen • ...smokkelen stigmatisering terug binnen langs achterpoortje, door uiteindelijk toch op het ziektemodel te steunen De psychose en haar alternatieven

Dank! De psychose en haar alternatieven

De psychose en haar alternatieven Een evolutiepsychiatrische kijk