ROZWÓJ DEMOKRACJI SZLACHECKIEJ

1. ROZWÓJ DEMOKRACJI SZLACHECKIEJ ORGANIZACJA SEJMU WALNEGO

2. ORGANIZACJA SEJMU WALNEGO • 1493r.-wyodrębnienie się dwóch izb parlamentu-poselskiej i senackiej • Król zwoływał sejm i ustalał datę obrad, miał inicjatywę ustawodawczą, kierował polityką zagraniczną • senat- biskupi, wojewodowie, kasztelanowie, kanclerze, marszałkowie, podskarbiowie Korony i Litwy (140 senatorów); w praktyce była to reprezentacja magnaterii; senat obradował pod przewodnictwem króla

3. ORGANIZACJA SEJMU WALNEGO • sejm- posłowie ziem wybrani na sejmikach ziemskich; uchwalał ustawy, podatki, nadawał szlachectwo, przyjmował posłów, kontrolował skarb, zwoływał pospolite ruszenie, dysponował prawem łaski i amnestii(170 posłów w tym 48 z Litwy); Izba Poselska obradowała pod przewodnictwem marszałka sejmu wybranego spośród posłów • obrady sejmu-rozpoczynały się wspólną mszą z udziałem trzech stanów sejmujących, po czym izby obradowały oddzielnie; obrady przerywano spotkaniami z monarchą i senatorami, powoływano też wspólne komisje do załatwiania poszczególnych spraw

4. PODZIAŁ UCHWAŁ • Uchwały przyjęte przez Izbę Poselską, Senat i zaaprobowane przez króla dzieliły się na: • konstytucyjne(statuty) – zawierały postanowienia o charakterze prawnym lub decyzje polityczne • uniwersały poborowe- określały rodzaj i wysokość uchwalonych podatków oraz tryb ich ściągania, a także reformy podatkowe

5. RODZAJE SEJMÓW • sejm walny zwyczajny (ordynaryjny)-początkowo zwoływany przeważnie co roku, najczęściej w Piotrkowie, od artykułów henrykowskich wybierany co dwa lata na 6-tygodniowe obrady • sejm walny nadzwyczajny (ekstraordynaryjny)- od 1573r. miał być zwoływany w razie konieczności na 2-tygodniowe obrady • sejm konwokacyjny- zawiązany po śmierci króla pod „laską” konfederacji pod przewodnictwem prymasa (interrexa); podejmował decyzje większością głosów, wyznaczał czas i miejsce wolnej elekcji, podejmował decyzje w sprawach porządku publicznego i bezpieczeństwa państwa

6. RODZAJE SEJMÓW • sejm koronacyjny- odbywał się w Krakowie, kończył bezkrólewie, król –elekt zaprzysięgał artykuły henrykowskie i był koronowany • sejm rokoszowy- prawo do udziału w nim miał każdy szlachcic; przykładem był rokosz lwowski z 1537r. zwany „wojną kokoszą”

7. SEJMIKI ZIEMSKIE • przedsejmowy- szlachta nie mogła być zaskoczona tematyką obrad sejmu, dlatego syn wysyłał swojego posłańca (legata)na sejmik danej ziemi, gdzie przedstawiono tematykę obrad sejmu, wybierano posłów na sejm (1-6), sporządzano instrukcję, w której zawarte były wskazówki, jak posłowie mają głosować w danej sprawie • do instrukcji były włączone też własne życzenia szlachty dotyczące danej ziemi lub poszczególnych osób • w XVII w. posłowie musieli przysięgać na instrukcje, że będą głosować tak, jak ustalono na sejmiku

8. SEJMIKI ZIEMSKIE • relacyjny- po zakończeniu obrad sejmu; wysłuchiwano relacji z obrad sejmu • elekcyjny- wybierano kandydatów na sędziego ziemskiego • kapturowy- wybierano władze konfederacji i sądu kapturowego w czasie bezkrólewia dla danej ziemi • deputacki- wybór deputata do Trybunału Koronnego

9. RUCH EGZEKUCYJNY PRAW I DÓBR • przyczyny- wzrost znaczenia średniej szlachty w związku z rozwojem gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej, ukształtowanie się sejmu, tendencje absolutystyczne Zygmunta I Starego, otaczanie się magnatami szerzenie się reformacji • program- obóz średniej szlachty domagał się wykonywania i przestrzegania istniejącego prawa i zwrotu zabranych dóbr królewskich, stworzenia skarbu publicznego, reformy sądownictwa, kodyfikacji prawa, reformy wojska, opodatkowania duchowieństwa, stworzenia kościoła narodowego

10. RUCH EGZEKUCYJNY-PRZYWÓDCY • Hieronim Ossoliński (przywódca kalwiński) • Mikołaj Sienicki (arianin-polski „Demostenes”) • Rafał Leszczyński- związany z Braćmi Czeskimi • Jan Twardowski

11. RUCH EGZEKUCYJNY • 1537r.- „wojna kokosza” - rokosz lwowski szlachty przeciw polityce dworu Zygmunta Starego i jego żony Bony Sforza (oparcie polityki dworu na magnaterii, wyniesienie na tron Zygmunta Augusta za życia ojca-elekcja vivente rege, skupienie królewszczyzn przez Bonę); król poręczył szlachcie nienaruszalność jej praw, elekcyjność tronu; skup dóbr królewskich został obwarowany przepisami; ponownie podjęto sprawę zwrotu przez magnaterię dóbr królewskich

12. RUCH EGZEKUCYJNY • wystąpienie przeciw Zygmuntowi Augustowi i jego małżeństwu z Barbarą Radziwiłłówną, które wzmacniało pozycję oligarchii litewskiej, zwłaszcza Mikołaja Radziwiłła Rudego; po śmierci Barbary król przystąpił do ruchu egzekucyjnego

13. OSIĄGNIĘCIA RUCHU EGZEKUCYJNEGO • przystąpienie do obozu reform Zygmunta Augusta na sejmie w Piotrkowie w 1562r. • lustracja (spis) dóbr koronnych- dokonano weryfikacji granic i dochodów królewszczyzn • egzekucja dóbr-zwrot przez magnaterię dóbr rozdanych ze skarbu państwa po 1504r. • przeznaczenie czwartej części dochodów z królewszczyzn na „ wojsko kwarciane ”, utworzono około 4-tysięczną armię do obrony południowych granic

14. OSIĄGNIĘCIA RUCHU EGZEKUCYJNEGO • kontrola nad finansami królewskimi; powołano ekonomie generalne mające na celu sprawny zarząd dobrami królewskimi • reforma podatkowa- podniesiono podatek z łanu kmiecego z 12 do 20 groszy z prawem potrącenia przez chłopa 10 groszy z dziesięciny kościelnej; w ten sposób pośrednio opodatkowano kościół • zakaz wykonywania wyroków sądów kościelnych przez starostów • Gwarancja tolerancji religijnej-konfederacja warszawska 1573r.

15. OSIĄGNIĘCIA RUCHU EGZEKUCYJNEGO • ujednolicenie miar i wag w skali kraju • unia lubelska 1569r. • utworzenie przez króla Stefana Batorego w 1578r. Piechoty wybranieckiej, do której powoływani byli chłopi z dóbr królewskich-1 wybraniec z 20 łanów • utworzenie w 1578-1581 Trybunałów Koronnego i Litewskiego-najwyższych organów sądowych państwa, oddanych w ręce szlachty szlachty i duchowieństwa

16. ZAKOŃCZENIE RUCHU EGZEKUCYJNEGO • ostatecznym zakończeniem ruchu egzekucyjnego był rokosz Mikołaja Zebrzydowskiego w latach 1606-1607; od tamtego czasu zaczęły się rządy oligarchii magnackiej • przyczyny zakończenia ruchu egzekucyjnego wiążą się z kryzysem gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej i zwycięstwem kontrreformacji

17. ZNACZENIE DEMOKRACJI SZLACHECKIEJ • oddanie spraw kraju w ręce szlachty, a później magnaterii, podczas gdy w innych państwach władza zmierzała do ustroju absolutnego • rozwój świadomości narodowej, wzrost znaczenia średniej szlachty • wpływ na kulturę odrodzenia • tolerancja religijna