Ageing jako wyzwanie polityki zdrowotnej i zabezpieczenia społecznego

1. Ageing jako wyzwanie polityki zdrowotnej i zabezpieczenia społecznego Zofia Nowak-Kapusta Igor Radziewicz-Winnicki Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

2. Starzenie się populacji jest związane z procesami urbanizacji – 50% seniorów żyje dziś na terenach miejskich, w 2050 roku 60% będzie żyło w miastach • W krajach wysoko rozwiniętych migracje ludności w odwrotnym kierunku • W Polsce 60,9% ludności mieszka w miastach a 39,1% na wsi; osoby w wieku 65+ stanowią 14% ludności miejskiej i 13% ludności wiejskiej

3. Transformacja demograficzna

4. Prognozy demograficzne dla świata World PopulationAgeing 2009, United Nations, New York 2010

5. Prognozy demograficzne dla Polski • 2000 r. 15,% populacji to osoby 60+ • 2050 r. 36,5% populacji to osoby 60+ • Osoby 80+ • 2007r. 2,99% (1,14 mln) • 2010r. 3,47% (1,33mln) • 2035 r. 7,15 % (2,57 mln)

6. Zmiany liczebnej równowagi populacji • Wskaźnik potencjalnego wsparcia = ilość osób w wieku 15-64 lat / na jedną osobą w wieku 65+ • Dla Polski: • 1950 rok …. 12 • 2000 rok ….5,7 • 2050 rok ….2 • Wskaźnik opieki nad rodzicami (ilość osób w wieku 85+ w stosunku do ilości osób 50-64 lata) • 2007 rok ….12,3 • 2035 rok ….26

7. Transformacja epidemiologiczna seniorów • Badania OECD 1980-1996 - istotną redukcję liczby seniorów obciążonych znaczną niepełnosprawnością w Danii, Finlandii, Włoszech, Holandii i USA, podczas gdy w Belgii, Japonii i Szwecji ilość osób obciążonych znaczną niepełnosprawnością wzrasta • tendencja narastania chorób przewlekłych i wynikających z nich przypadków umiarkowanej niepełnosprawności (lepsza kontrola chorób przewlekłych)

8. Transformacja epidemiologiczna seniorów • Wzrost ilości przypadków otyłości i cukrzycy, leczonej niewydolności krążenia, choroby niedokrwiennej, udarów i wylewów oraz ich następstw, zespołów demencyjnych, niepełnosprawności • Wzrost liczby osób dotkniętych więcej niż jedną chorobą przewlekłą (polipragmazja) • Wzrost liczby osób dotkniętych powikłaniami wynikającymi z interakcji leków • Wzrost liczby schorzeń jatrogennych

9. Nakłady na opiekę zdrowotną w poszczególnych grupach wiekowych (Finlandia)

10. Przewidywany wzrost zapotrzebowania na świadczenia medyczne 2000-2050 Polska 120% 160

11. Oczekiwania wobec systemu opieki zdrowotnej

12. (1) Intensyfikacja programów profilaktycznych i promocji zdrowia • Celem promocji zdrowia i pierwotnej profilaktyki jest możliwe opóźnienie niepełnosprawności wynikającej z obciążenia chorobami • Budowanie środowisk wspierających aktywność ruchową osób w średnim wieku • Promowanie zdrowego odżywiania • Przeciwdziałanie upadkom • Wdrażanie programów szczepień ochronnych dla populacji 60+ (pneumokoki, grypa) • Przeciwdziałanie przemocy

13. Odsetek osób zaszczepionych przeciwko grypie w populacji 65+

14. (2) Poprawa koordynacji udzielanych świadczeń zdrowotnych • Systemy elektronicznej wymiany danych w obrębie sektora zdrowia a także pomiędzy sektorem zdrowia i zabezpieczenia społecznego • Współpraca opieki drugo/ trzeciorzędowej z podstawową opieką zdrowotną • Wymiana informacji pomiędzy podmiotami leczącymi różne choroby u tego samego pacjenta • Opieka farmaceutyczna

15. (3) Racjonalizacja leczenia szpitalnego • Strategie wczesnego wypisu ze szpitali i kontynuacja leczenia w ramach opieki domowej nadzorowanej przez specjalistyczne zespoły geriatryczne, wspieranej przez służby społeczne • Weryfikacja wskazań do hospitalizacji – unikanie niepotrzebnego ryzyka wynikającego z hospitalizacji i minimalizacja kosztów • Zwiększenie zakresu świadczeń i dostępności do specjalistycznej opieki (diagnostyki) ambulatoryjnej

16. (4) Wspieranie lepszych strategii samoopieki i samoleczenia • Edukacja zdrowotna powinna zwiększać umiejętność samoleczenia w specyficznych sytuacjach („healthliteracy”) • Wspieranie integracji społecznej i samopomocy

17. (5) Rozbudowa kadr: liczba lekarzy na 1000 mieszkańców (OECD)

18. Rozbudowa kadr: liczba pielęgniarek na 1000 mieszkańców

19. Opieka i pielęgnacja

20. Kompleksowa ocena geriatryczna wielokierunkowy proces diagnostyczny, zwykle o charakterze interdyscyplinarnym, mający na celu określenie wydolności czynnościowej oraz poznanie potrzeb zdrowotnych, psychologicznych i socjalnych osób w podeszłym wieku .

21. Doraźne i długofalowe cele kompleksowej oceny geriatrycznej to • wielokierunkowe badanie diagnostyczne, • opracowanie ogólnego planu leczenia i zaplanowanie dalszych długookresowych kontroli, • organizowanie leczenia i rehabilitacji, • ułatwienie opiece podstawowej prowadzenia chorego , • określenie wieloletnich potrzeb w zakresie opieki, • umieszczenie osoby starszej w najbardziej odpowiednim zakładzie leczniczym,

22. Kompleksowe badanie geriatryczne może przeprowadzić lekarz z podstawowej opieki zdrowotnej, lecz najczęściej w ocenie takiej biorą udział medyczne zespoły interdyscyplinarneskładające się z grupy specjalistów z kilku dziedzin, zgromadzonych w instytucji, która umożliwia im współpracę i konsultację.

23. W czasie badania oceniana jest przede wszystkim: • wydolność czynnościowa • zdrowie fizyczne • zdrowie psychiczne • czynniki socjalno – środowiskowe

24. Wydolność czynnościowa określa się głównie przez ocenę • podstawowych czynności życia codziennego(ADL – activities of dailyliving) • złożonych czynności życia codziennego (IADL – instrumentalactivities of dailyliving). • aktywność wyższego stopnia, czasami nazywana zaawansowanymi czynnościami życia codziennego (AADL – advanced ADL),

25. ADL IADL • Kąpanie się • Ubieranie się • Korzystanie z toalety • Poruszanie się • Kontrolowanie wydalania moczu i stolca • Jedzenie • Czy potrafisz korzystać z telefonu? • Czy jesteś w stanie dotrzeć do miejsca poza odległość spaceru? • Czy wychodzisz na zakupy po artykuły spożywcze? • Czy możesz sam przygotować sobie posiłki? • Czy możesz sam wykonywać prace domowe? • Czy możesz sam dokonywać drobnych napraw? • Czy możesz sam wyprać swoje rzeczy? • Czy sam przyjmujesz lub mógłbyś przyjmować leki? • Czy możesz sam gospodarować pieniędzmi?

26. NHPPT siedzenie i wstawanie przekładanie musu z miseczki mycie twarzy wykręcanie numeru telefonu, zakładanie i zdejmowanie swetra, spacer przez 6 min.

27. Niesprawność ruchowa, upadki, zaburzenia chodu • W USA upadki są 7 przyczyną śmierci osób powyżej 65 r. ż. • W Polsce są 5 w kolejności przyczyną zgonów osób starszych • Wg danych epidemiologicznych przynajmniej raz w roku upada 33% osób powyżej 65 r. ż. Mieszkających samotnie, 20% chorych hospitalizowanych i 50 – 67% pensjonariuszy domów opieki. Konsekwencje upadków • 50% prowadzi do jakiegokolwiek urazu, • 10 – 15% jest przyczyną cięższych urazów w postaci ran, oparzeń, wstrząśnień mózgu, krwiaków wewnątrzczaszkowych, • 5 – 6% złamania kości ramiennej, miednicy, złamania nasady bliższej kości udowej (20% umiera w ciągu 6 miesięcy od złamania),

28. Zaburzenia funkcji zwieraczy • Nietrzymanie moczu dotyczy około 10-20% osób w starszym wieku. U osób hospitalizowanych częstość tego zaburzenia wzrasta nawet do 30%, a wśród mieszkańców domów pomocy społecznej nawet do 50%. Częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn

29. Skala Barthel’a • Spożywanie posiłków • Przechodzenie z łóżka na wózek i odwrotnie • Utrzymanie higieny osobistej • Korzystanie z WC • Mycie/kapanie całego ciała • Przejście 50 m, • Chodzenie po schodach, • Jazda na wózku, • Ubieranie się i rozbieranie • Kontrola zwieraczy odbytu • Kontrola zwieraczy moczu

30. Zdrowie psychiczne Ocena stanu zdrowia psychicznego obejmuje: ocenę czynności poznawczych (sprawność umysłową) i stanów emocjonalnych (afekty, lęk i depresję).

31. Do najlepszych skal badających najważniejsze aspekty sprawności umysłowej należy: • skala Folsteina (Folstein Mini Mental State Examination ) • skale w kierunku badania depresji tj.: skala oceny depresji Yesavage’a

32. Depresja Wielu autorów uważa, że jednym z najczęstszych zaburzeń psychicznych i przysparzających trudności w rozpoznaniu i leczeniu w wieku starszym są zaburzenia depresyjne. Rozpowszechnienie depresji wśród osób powyżej 65 roku życia szacowane jest, w zależności od przyjętych kryteriów, na 13-50%. Depresja u osób w podeszłym wieku z chorobami somatycznymi objawia się najczęściej poprzez objawy psychosomatyczne lub hipochondryczne co może utrudniać odróżnienie jej od współistniejących chorób somatycznych. Starsze osoby częściej niż młodsze skarżą się na bezsenność i zaburzenia nastroju w ciągu dnia (najsilniejsze rano).

33. Depresja Wielu autorów uważa, że brak rozpoznania depresji w wieku podeszłym może wiązać się z negatywnymi konsekwencjami, między innymi takimi jak: pogorszenie jakości życia, społeczna izolacja, zwiększona śmiertelność, samobójstwa, skierowania do domu pomocy społecznej, czy pogłębianie się objawów współistniejącej choroby somatycznej

34. Geriatryczna skala depresji • Czy ogólnie jest P. zadowolona z życia? • Czy zaniedbała P. swoje zainteresowania lub zajęcia? • Czy ma P. poczucie pustki w życiu? • Czy często czuje się p. znudzona? • Czy zwykla jest P. pogodna? • Czy obawia się P, że stanie się zP. Coś złego? • Czy przez większą część czasu czuje się P. szczęśliwa? • Czy często czuje się P. bezradny? • Czy woli P. zostać w domu niż wyjśc i spotkać się z ludzmi? • Czy uwaąz P., że ma więcej problemów z pamięciom niż inni? • Czy uważa P. że wspaniale jest żyć współcześnie? • Czy czuje się P. gorsza od innych ludzi? • Czy czuje się p. Pełna energii? • Czy ma P. poczucie, że sytuacja P. jest beznadziejna? • Czy myśli P., że większości ludzi wiedzie się lepiej niż p.?

35. Otępienie Zgodnie z klasyfikacją chorób przyjętą przez Światową Organizację Zdrowia i (ICD – 10) otępienie jest zespołem spowodowanym chorobą mózgu, zwykle o charakterze przewlekłym lub postępującym, w którym zaburzone są takie funkcje poznawcze jak: pamięć, myślenie, orientacja, rozumienie liczenie, zdolność uczenia się, funkcje językowe, zdolność do porównywania, oceniania i dokonywania wyborów. Świadomość nie jest zaburzona. Upośledzeniu funkcji poznawczych towarzyszy zwykle , a czasami je poprzedza, obniżenie kontroli nad reakcjami emocjonalnymi, społecznymi, zachowaniem i motywacją

36. Otępienie typu Alzheimera • Choroba Alzheimera stanowi najbardziej powszechną formę (ok.50 – 60%) chorób otępiennych. Ocenia się, że na początku XX wieku chorowało na nią około 1% ludności, dziś zajmuje w USA 4 miejsce w tabeli zgonów ludzi dorosłych. • Ocenia się, że około 6 – 10% osób powyżej 65 r. ż. dotkniętych jest Ch. A., a powyżej 80 r. ż. nawet 20%. W Polsce liczbę osób chorych na Ch. A. ocenia się od 200 – 250 tyś. • Prognozy na rok 2050 przewidują, że dotkniętych chorobą Alzheimera będzie 20 % całej populacji.

37. MMSE AMTS – skrócony test sprawności umysłowej • Pełna skala składa się z kilkunastu zadań, gdzie podopieczny może uzyskać 30 punktów • Test zegara • Ile ma P. lat? • Która jest godzina? • Proszę zapamiętać adres, który podam…….. • Który mamy rok? • Jaki jest P. adres? • Kiedy się P. urodziła? • W którym roku rozpoczęła się II wojna światowa? • Jak nazywa się prezydent? • Proszę policzyć wspak od 20 do 1, • Proszę powiedzieć adres, który P. powiedziałam wcześniej, • /

38. Czynniki społeczno – środowiskowe Jest to najbardziej złożony problem i najmniej do dzisiaj rozpoznany. Trudności wynikają przede wszystkim z obszerności tej strefy.

39. W dziedzinie tej bierze się przede wszystkim pod uwagę: • sieć kontaktów z otoczeniem • dostępne środki i możliwości opieki socjalnej • satysfakcję życiową • potrzeby ludzi starszych • dostosowanie środowiska do tych potrzeb

40. Korzyści jakie odniosłyby osoby w podeszłym wieku po kompleksowej ocenie geriatrycznej: • większa dokładność diagnostyczna • zwiększenie sprawności umysłowej i parametrów czynnościowych u osób starszych • zmniejszenie ich umieralności • mniejsze wykorzystanie łóżek w domach opieki dla przewlekle chorych i na oddziałach intensywnej opieki geriatrycznej • większa satysfakcja ze sprawowanej opieki

41. Formy opieki niedostępne w Polsce: • opiekun rodzinny – status prawny • ośrodki dzienne z kinezy- i fizjoterapią, • ośrodki nocne • opieka „rilife homes” • „TT servis”

42. Dziękuję

43. GERONTOLOGIA I OPIEKA NAD OSOBAMI STARSZYMI STUDIA PODYPLOMOWE

44. GERONTOLOGIA I OPIEKA NAD OSOBAMI STARSZYMI Adresaci oferty edukacyjnej Studia adresowane są do osób zawodowo zajmujących się opieką nad osobami starszymi: specjalistów pracy socjalnej i pracowników opieki społecznej, pedagogów, psychologów, socjologów, oraz pracowników opieki zdrowotnej: pielęgniarek, lekarzy, fizjoterapeutów, oraz pracowników administracji publicznej rządowej i samorządowej.

45. GERONTOLOGIA I OPIEKA NAD OSOBAMI STARSZYMI Zajęcia odbywać się będą w salach Wydziału Opieki Zdrowotnej Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach (Katowice, ul. Medyków 12) oraz na terenie jednostek szpitalnych, w wybranych jednostkach Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej, w zakładach pielęgnacyjno – opiekuńczych i w ośrodkach dziennych. Miejsce zajęć

46. GERONTOLOGIA I OPIEKA NAD OSOBAMI STARSZYMI Tryb i czas trwania studiów • Studia łącznie obejmują 240 godzin w tym: • wykładów: 192 godziny, • seminariów: 16 godzin, • ćwiczeń: 30 godzin, • samokształcenie (e-learning): 2 godziny.

47. GERONTOLOGIA I OPIEKA NAD OSOBAMI STARSZYMI • Wprowadzenie do gerontologii • Polityka społeczna i zabezpieczenie społeczne • Demografia i epidemiologia • Organizacja opieki zdrowotnej i polityka zdrowotna • Podstawy geriatrii • Gerontopsychologia • 7. Gerontologia społeczna • 8. Seksuologia gerontologiczna • 9. Etyka • 10. Kardiologia gerontologiczna Treści realizowane w I semestrze

48. GERONTOLOGIA I OPIEKA NAD OSOBAMI STARSZYMI • Organizacja opieki zdrowotnej i polityka zdrowotna • Podstawy pielęgnowania osób starszych • Podstawy psychogeriatrii • 4. Podstawy rehabilitacji osób starszych • 5. Promocja zdrowia seniorów • 6. Edukacja zdrowotna w opiece nad seniorami • 7. Geragogika • 8. Dietetyka gerontologiczna • 9. Podstawy prawne ochrony zdrowia osób starszych • 10. Opieka paliatywna nad osobami starszymi Treści realizowane w II semestrze

49. GERONTOLOGIA I OPIEKA NAD OSOBAMI STARSZYMI Zgłoszenia Kandydaci ubiegający się o przyjęcie na studia podyplomowe proszeni są o złożenie wymaganych dokumentów w Dziekanacie Wydziału Opieki Zdrowotnej ul. Medyków 12, 40-752 Katowice lub o przesłanie ich listem poleconym na adres Dziekanatu z dopiskiem na kopercie „studia podyplomowe”. i

50. GERONTOLOGIA I OPIEKA NAD OSOBAMI STARSZYMI Zapraszamy www.sum.edu.pl znkapusta@sum.edu.pl irwinnicki@gmail.com