VII Kongres Miast Polskich Jakość usług komunalnych

1. VII Kongres Miast Polskich Jakość usług komunalnych Stan gospodarki wodociągowo – kanalizacyjnej w miastach na przykładzie badań SAS mgr inż. Stanisław Łodwig Gniezno, 24 – 25 września 2009 r.

2. GOSPODARKA KOMUNALNA Podstawowe informacje o Systemie Analiz Samorządowych (SAS). SAS jest systemem badawczo-informacyjnym opracowanym przez Związek Miast Polskich, umożliwiającym uzyskanie odpowiedzi na podstawowe pytania zarządcze z zakresu: kondycji, skuteczności, dostępności i efektywności dostarczanych usług publicznych w miastach. Wiedza o tych usługach powstaje w wyniku corocznego, internetowego pozyskiwania stosownych danych bezpośrednio od miast (obecnie od 80 do 100) oraz danych z Głównego Urzędu Statystycznego (GUS). Analizy realizowane w SAS pozwalają na wyciąganie wniosków na poziomie lokalnym lub krajowym, np. który samorząd najefektywniej realizuje daną usługę?

3. GOSPODARKA KOMUNALNA • Podstawami prawnymi gospodarki komunalnej w miastach, w tym realizacji usług wodociągowych i usług kanalizacyjnych są: • ustawa o samorządzie gminnym, • ustawa o gospodarce komunalnej, • - ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków • Podstawową zasadą świadczenia usług wodociągowych czyli zbiorowego zaopatrzenia w wodę jest takie działanie gminy aby samodzielnie lub we współpracy z innymi gminami zapewnić zainteresowanym mieszkańcom i podmiotom gospodarczym ciągłe i niezawodne dostawy wody w oczekiwanej ilości i jakości oraz pod odpowiednim ciśnieniem. • Odbiorcy tej usługi powinni posiadać pełne informacje o tej usłudze podawane do informacji publicznej. • Podmiotem realizującym tą usługę, wypełniającym zadanie gminy, powinno być, na zasadzie powierzenia, przedsiębiorstwo wodociągowe w rozumieniu ustawy.

4. GOSPODARKA KOMUNALNA • Bieżący koszt zbiorowego dostarczania wody powinien być pokryty z dochodów z tytułu dostarczania tej usługi uzupełniany w razie potrzeby dotacją (dopłatą) gminy do określonej taryfy przekazywaną przedsiębiorstwu wodociągowemu. • Rozwój infrastruktury wodociągowej (zgodnie z ustawą) powinien być realizowany na podstawie wieloletnich planów rozwoju uchwalanych przez gminę na podstawie środków uzyskanych z cen określonych w taryfie, albo może być finansowany ze środków zewnętrznych, w sposób zależny od przyjętych rozwiązań organizacyjno-własnościowych. • Ponadto gmina powinna zapewnić utrzymanie cen usług na poziomie nie przekraczającym założonego procentu dochodu rozporządzalnego gospodarstw domowych na terenie gminy przy zakładanym średnim poborze wody na jednego mieszkańca.

5. GOSPODARKA KOMUNALNA • Podstawową zasadą świadczenia usług kanalizacyjnych czyli zbiorowego odprowadzania ścieków jest takie działanie gminy aby samodzielnie lub we współpracy z innymi gminami zapewnić zainteresowanym mieszkańcom i podmiotom gospodarczym odprowadzanie ścieków o określonej jakości w sposób ciągły i niezawodny. • Odbiorcy tej usługi powinni posiadać pełne informacje o tej usłudze podawane do informacji publicznej. • Podmiotem realizującym tą usługę, wypełniającym zadanie gminy, powinno być, na zasadzie powierzenia, przedsiębiorstwo kanalizacyjne w rozumieniu ustawy. Bieżący koszt zbiorowego odprowadzania ścieków powinien być pokryty z dochodów z tytułu dostarczania tej usługi uzupełniany w razie potrzeby dotacją (dopłatą) gminy do określonej taryfy przekazywaną przedsiębiorstwu kanalizacyjnemu.

6. GOSPODARKA KOMUNALNA • Badania usług wodociągowo – kanalizacyjnych realizowane w ramach badań SAS umożliwiają określenie: • - dostępności fizycznej usługi, • - dostępności cenowej usługi, • - skuteczności jakościowej usługi, • - skuteczności ilościowej usługi, • - efektywności kosztowej usługi, • przedsiębiorstw świadczących usługi. • Badania usług wodociągowo – kanalizacyjnych realizowane w ramach badań SAS podzielone zostały na następujące rodzaje: • - badania analityczne (obiektywne), • - badania satysfakcji mieszkańców – klientów (subiektywne).

7. GOSPODARKA KOMUNALNA • Metoda badań analitycznych. • Badania te realizowane są następująco: • Przedstawiciele danego urzędu miejskiego wypełniają opracowaną przez ZMP ankietę z pomocą stosownej instrukcji. W ankiecie trzeba podać 10 parametrów identyfikujących gminę a następnie 23 parametry określające usługi wodociągowe oraz 20 parametrów określających usługi kanalizacyjne. Dane te przesyłane są łączem internetowym do Biura ZMP. • W Biurze ZMP odpowiedni program informatyczny na podstawie parametrów z ankiety i odpowiednich danych z GUS określa 24 wskaźniki usług wodociągowych i 21 wskaźników usług kanalizacyjnych oraz publikuje je na stronie internetowej SAS. • Przedstawiona metoda została zweryfikowana w czasie pracy Grupy Wymiany Doświadczeń (GWD) w I cyklu przez 7 miast i w II cyklu przez 6 miast. • - Badania przeprowadzono w 80 miastach, w których zebrano dane za 2007 r.

8. GOSPODARKA KOMUNALNA Metoda badań satysfakcji mieszkańców – klientów. Badania te realizowane są pod egidą burmistrza lub prezydenta miasta w postaci kierowanej do mieszkańców miasta anonimowej ankiety zawierającej 6 prostych pytań merytorycznych. Szablon tej ankiety opracowano w czasie prac GWD. Wyniki ankiety mogą być zestawione własnymi siłami urzędu miasta (w mniejszych miastach) lub przez wyspecjalizowane firmy (w większych miastach). Bardzo ważne jest ustalenie właściwej wielkości grupy badawczej ażeby wyniki tej ankiety mogły być porównywalne w danym mieście corocznie lub co kilka lat.

9. grupa liczba mieszkańców w tysiącach liczba miast w grupie nazwy miast w grupie I do 10 3 Międzylesie, Mrocza, Szklarska Poręba II 10 – 20 10 Chocianów, Chodzież, Ciechocinek, Dęblin, Grodzisk Wielkopolski, Milanówek, Przeworsk, Sępólno Krajeńskie, Wąbrzeźno, Złotów III 20 – 50 26 Bolesławiec, Cieszyn, Czersk, Dzierżoniów, Gostyń, Jarocin, Kępno, Kolbuszowa, Kołobrzeg, Kościan, Krotoszyn, Kwidzyń, Libiąż, Morąg, Oleśnica, Płońsk, Puławy, Rawicz, Rumia, Sochaczew, Sopot, Szamotuły, Śrem, Wągrowiec, Wejherowo, Zgorzelec IV 50 – 100 17 Chełm, Ełk, Głogów, Inowrocław, Jaworzno, Legionowo, Nysa, Ostrowiec Świętokrzyski, Ostrów Wielkopolski, Pruszków, Siedlce, Słupsk, Starachowice, Suwałki, Starachowice, Suwałki, Żory, Świdnica, Zgierz V 100 - 200 14 Bielsko Biała, Bytom, Chorzów, Dąbrowa Górnicza, Elbląg, Gorzów Wielkopolski, Kalisz, Koszalin, Legnica, Płock, Ruda Śląska, Tarnów, Wałbrzych, Włocławek VI powyżej 200 10 Częstochowa, Gdańsk, Gdynia, Katowice, Kraków, Łódź, Poznań, Szczecin, Toruń, Warszawa razem 80 GOSPODARKA KOMUNALNA Wykaz miast uczestniczących w badaniach analitycznych SAS za 2007 r.

10. GOSPODARKA KOMUNALNA Wyniki badań analitycznych określających usługę wodociągową w postaci 24 wskaźników na przykładzie 80 miast za 2007 r. Przykładowe dane obliczone jako średnie arytmetyczne z 80 miast: - dostępność fizyczna usługi: średni poziom ilości mieszkań z wodociągiem wynosi 98,38% i jest bardzo wysoki a przedział wyników wąski co świadczy o wysokiej dostępności tej usługi, - dostępność cenowa usługi: średni poziom ceny dostawy wody dla gospodarstw domowych wynosi 2,64 zł/m3 brutto i wydaje się być akceptowalny. Przedział wyników jest szeroki i zależny od decyzji poszczególnych dostawców usługi i samorządów miejskich, - skuteczność jakościowa usługi: średnie poziomy awaryjności wynoszą: dla sieci 0,57 awarii/km oraz dla przyłączy 1,10 awarii/km . Wskaźnik jest obrazem stanu technicznego infrastruktury wodociągowej i powinien być obserwowany z perspektywy wielu lat, -

11. GOSPODARKA KOMUNALNA • - skuteczność ilościowa usługi: średni poziom udziału mieszkańców korzystających z wodociągu wynosi 94,58%. Jest wysoki a średnie ilości doprowadzanej i sprzedawanej wody oraz wskaźniki nasycenia infrastrukturą wodociągową zależą od poszczególnych miast. Jest możliwość ich porównywania, • efektywność kosztowa usługi: średni poziom udziału ceny dostawy wody do kosztu dostawy wody wynosi 106,45%. Wskaźnik w poszczególnych przypadkach jest efektem polityki danego miasta. Dodatkowych analiz wymagają zarówno wysokie jak i niskie poziomy wskaźnika, w kontekście prowadzonej przez miasto polityki i jakości projekcji niezbędnych przychodów, • - przedsiębiorstwa realizujące usługę: średnia ilość przedsiębiorstw wynosi 1,14. Wskaźnik pokazuje, że przeciętnie w każdym mieście jest przynajmniej jedno przedsiębiorstwo wodociągowe. Analiza sytuacji gdy miasto korzysta z więcej niż jednego przedsiębiorstwa wymaga dalszych badań, a dane zebrane przez SAS nie pozwalają na wyciąganie bardziej szczegółowych wniosków.

12. GOSPODARKA KOMUNALNA • Wyniki badań analitycznych określających usługę kanalizacyjną w postaci 21 wskaźników na przykładzie 80 miast za 2007 r. • Przykładowe dane obliczone jako średnie arytmetyczne z 80 miast: dostępność fizyczna usługi: średni poziom ilości mieszkań z kanalizacją wynosi 93,63% i jest bardzo wysoki a przedział wyników wąski co świadczy o wysokiej dostępności tej usługi, • dostępność cenowa usługi: średni poziom ceny odbioru ścieków dla gospodarstw domowych wynosi 3,38 zł/m3 brutto i wydaje się być akceptowalny. Przedział wyników jest szeroki i zależny od decyzji poszczególnych dostawców usługi i samorządów miejskich,

13. GOSPODARKA KOMUNALNA skuteczność jakościowa usługi: średnie poziomy awaryjności wynoszą : dla sieci 1,13 awarii/km oraz dla przyłączy 2,33 awarii/km . Wskaźnik jest obrazem stanu technicznego infrastruktury kanalizacyjnej i powinien być obserwowany z perspektywy wielu lat, skuteczność ilościowa usługi: średni poziom udziału mieszkańców korzystających z kanalizacji wynosi 81,08 %. Jest wysoki a średnie ilości odprowadzanych ścieków oraz wskaźniki nasycenia infrastrukturą kanalizacyjną zależą od poszczególnych miast. Jest możliwość ich porównywania, efektywność kosztowa usługi: średni poziom udziału ceny odbioru ścieków do kosztu odbioru ścieków wynosi 101,98 %. Wskaźnik w poszczególnych przypadkach jest efektem polityki danego miasta. Dodatkowych analiz wymagają zarówno wysokie i niskie poziomy wskaźnika, w kontekście prowadzonej przez miasto polityki i jakości projekcji niezbędnych przychodów, • przedsiębiorstwa realizujące usługę: średnia ilość przedsiębiorstw wynosi 1,08. Wskaźnik pokazuje, że przeciętnie w każdym mieście jest przynajmniej jedno przedsiębiorstwo kanalizacyjne.

14. GOSPODARKA KOMUNALNA Zestawienie wartości wskaźników usług komunalnych w tym usług wodociągowych i kanalizacyjnych dla 80 miast za 2007 r. Szczegółowe wartości wskaźników usług komunalnych w tym usług wodociągowych i usług kanalizacyjnych dla 80 miast za 2007 r. są dostępne na stronie internetowej ZMP www.sas.zmp.poznan.pl do bieżącego analizowania przez zainteresowanych. Obecnie trwają końcowe prace nad udostępnieniem kolejnych informacji o wskaźnikach usług komunalnych za 2008 r. Wnioski z badań analitycznych usług wodociągowo – kanalizacyjnych. Z przeprowadzonych badań analitycznych w oparciu o dane z 80 miast za 2007 r. można wyciągnąć wniosek, że stan gospodarki wodociągowo – kanalizacyjnej w polskich miastach jest zadowalający.

15. GOSPODARKA KOMUNALNA Zakończenie. Warunkiem rozwoju lokalnego jest rozwój usług publicznych w tym w szczególności usług komunalnych. Świadome zarządzanie tym rozwojem wymaga wiedzy analitycznej. Opisane wyżej badania SAS są jedyną na razie w kraju inicjatywą, która gromadzi i udostępnia wszystkim tą wiedzę. Ograniczeniem skali analiz są braki w dostępie do kluczowych danych np. danych o dochodach gospodarstw w danej gminie. Wykonanie takich badań oraz efektywne wykorzystanie ich wyników wymaga dużej aktywności ze strony kierownictwa jednostki samorządu terytorialnego. Aktywność ta połączona z wyżej przedstawionymi narzędziami zarządczymi umożliwia osiąganie zamierzonych celów w rozwoju miast.