Racjonalność w ekonomii

1. Racjonalność w ekonomii Opracowała Marta Aderek na podstawie: M. Blaug „Założenie o racjonalności” B. Dzik i T. Tyszka „Czy zachowania ludzi są racjonalne?” Miklaszewska „Dylematy racjonalności”

2. Wstęp • Znaczenie terminu racjonalność • Rozwój hipotezy o racjonalności • Racjonalność jako świętość • Krytyka postulatu racjonalności • Racjonalność ograniczona H. Simona • Zakwestionowanie ekonomii neoklasycznej? Racjonalność w ekonomii

3. Racjonalność • Racjonalność – zachowanie jednostki zmierza zawsze do maksymalizacji własnej satysfakcji, czyli do maksymalizacji funkcji użyteczności, w sytuacji, gdy istnieją ograniczenia w postaci technologii czy wielkości posiadanych zasobów • Założenie o racjonalności – jest fundamentalnym założeniem przyjmowanym w ekonomii neoklasycznej – jest definicyjną cechą ekonomii (Becker) Racjonalność w ekonomii

4. Znaczenie terminu racjonalność • Potoczne rozumienie terminu racjonalność • Działanie, za którym stoją dobre racje, czyli konsekwentne stosowanie odpowiednich środków aby osiągnąć określone cele • Ekonomiczne znaczenie • dokonywanie wyboru zgodnego z uporządkowanym zbiorem preferencji, które są zgodne i tranzytywne, w warunkach doskonałego dostępu do bezpłatnej informacji • Postulat spójności • Postulat zachłanności • Postulat przechodniości Racjonalność w ekonomii

5. Rozwój hipotezy o racjonalności – wspólny motyw • Powstanie terminu – lata 30. XX w. • nawiązanie do ewolucji marginalistycznej z lat 70. XIX w. • Ekonomiści klasyczni • racjonalność oznacza dążenie do zaspokajania własnego interesu, czyli preferowanie większej ilości niż mniejszej, wybór najwyższej stopy zysku i minimalizacja kosztów • Teoria utylitarystyczna • homo economicus maksymalizuje ogólną szczęśliwość, czyli użyteczność (J.S. Mill) Racjonalność w ekonomii

6. Rozwój hipotezy o racjonalności c.d. • Teoria oczekiwanej użyteczności • jeśli występuje niepewność co do przyszłych wyników działania, racjonalność oznacza maksymalizację oczekiwanej użyteczności (Neuman, Morgenstorm) • oczekiwana użyteczność to użyteczność wyniku razy prawdopodobieństwo jego pojawienia się • Nowa klasyczna makroekonomia • reinterpretacja doskonałej informacji w warunkach niepewności jako doskonałe poinformowanie o rozkładzie prawdopodobieństwa przyszłych cen • Teoria racjonalnych oczekiwań • Ludzie nie opierają swych działań na własnym doświadczeniu, lecz na wszelkiej dostępnej informacji Racjonalność w ekonomii

7. Gałęzie ekonomii nie wywodzące się z maksymalizacji użyteczności • Ekonomia keynesowska • Popyt na pieniądz • Ekonomia marksistowska • Ekonomia radykalna • Instytucjonalizm amerykański Racjonalność w ekonomii

8. Racjonalność jako świętość • Robbins i von Mises (szkoła neoaustriacka) – założenie o racjonalności to kantowskie syntetyczne twierdzenie a priori – twierdzenie prawdziwe poprzez sposób sformułowania • Ekonomiści neoklasyczni: – prawdziwość założenia jest wynikiem konwencji i dlatego nie jest możliwe jego empiryczne obalenie – lakatosiański „twardy rdzeń” programu badawczego (Popper) • Boland – krytyka postulatu jest bezskuteczna, bo sama w sobie jest pozbawiona sensu – metafizyczne założenie programu neoklasycznego Racjonalność w ekonomii

9. Racjonalność jako świętość c.d. • Caldwell – założenie o racjonalności nie poddaje się testowaniu, a wszelkie próby weryfikacji to „ultra-empiryzm”, czyli niechęć do zaakceptowania jakiegokolwiek pomysłu teoretycznego, który nie poddaje się bezpośredniej obserwacji • Lucas i Sargent – jakiekolwiek wprowadzenie do modelu parametrów nie motywowanych optymalizacją są typu „ad hoc”, czyli bezzasadne; „grzech adhokerii” Handsa • Becker, Elster, Caplan – nawet pozornie irracjonalne działania są w istocie racjonalne i dają się w ten sposób wyjaśnić Racjonalność w ekonomii

10. Krytyka postulatu racjonalności • Sen – definicja racjonalności jako taka może być niepodważalna – można zdefiniować racjonalność jako spójność wyborów i wtedy irracjonalne z pozoru działania mogą okazać się racjonalne • Istotą jest zakwestionowanie nie założenia o racjonalności jako takiego, a założenia o niezmiennym dążeniu jednostki do realizacji własnego interesu, przejawiającym się w każdym jej czynie Racjonalność w ekonomii

11. Krytyka postulatu racjonalności c.d. • Racjonalność (maksymalizacja użyteczności) nie odnosi się do wszelkich działań ekonomicznych: • zachowanie impulsywne • zachowanie nawykowe • zachowanie motywowane ciekawością • skłonność do zapominania • współodczuwanie i zobowiązanie (Sen) • Paradygmat „socjologiczny” (Hofstede) • Samokontrola i emocje Racjonalność w ekonomii

12. Zasada maksymalizacji użyteczności – postulaty i obiekcje • Warunek spójności – wybory są często niestabilne, przypadkowe • Warunek zachłanności • Motywacja altruizmu – poczucie sprawiedliwości • Nasycenie dobrem • Warunek przechodniości – zmienne kryteria porównawcze Racjonalność w ekonomii

13. Ograniczona racjonalność H. Simona • Simon jako pierwszy skrytykował założenie o racjonalności (1975) • Wprowadził pojęcie racjonalności ograniczonej – jednostki nie dysponują nieograniczonymi możliwościami przetwarzania informacji, koniecznymi od osiągnięcia pełnej racjonalności Racjonalność w ekonomii

14. Decydenci nie są zdolni do wyborów optymalnych • 3 ograniczenia racjonalności procesu podejmowania decyzji: • mnogość realizowanych celów • brak pełnej informacji o alternatywach • brak zdolności idealnego przetwarzania informacji • Zasada wyboru to zasada satysfakcji, czyli poszukiwania takiej opcji, która satysfakcjonuje decydenta Racjonalność w ekonomii

15. Odpieranie krytyki • Zwolennicy założenia o racjonalności odpierają krytykę poprzez: • negatywną heurystykę („grzech adhokerii”) • ultra-empiryzm • ignorowanie lub bagatelizowanie empirycznych dowodów Racjonalność w ekonomii

16. „Anomalie” a racjonalność • Eksperymenty laboratoryjne (zachowania jednostek) - anomalie to rezultat sztuczności warunków laboratoryjnych • Rzeczywiste zbiorowe zachowanie gospodarcze - anomalie mają rozkład przypadkowy i niwelują się wzajemnie, bo procesy masowe; albo eliminowane są przez konkurencyjne rynki (walka o byt) • Obserwacje empiryczne temu przeczą! – przykład rynków finansowych Racjonalność w ekonomii

17. Podsumowanie • Obrona założenia o racjonalności traci na swojej sile • Nurty ekonomii nie wywodzące się z hipotezy o racjonalności • Empiryczne obserwacje kwestionujące założenie o racjonalności • Czy należy więc odrzucić całą ekonomię neoklasyczną? • Problem naiwnego falsyfikacjonizmu – brak alternatyw • Obecne alternatywy nie prezentują lepszego rozwiązania: • Teoria perspektywy Tversky’ego-Kahnemana • Teoria postępowania zadowalającego Simona • Ekonomia behawioralna • Sfera emocjonalna czy duchowa w człowieku nie jest już lekceważona w ekonomii Racjonalność w ekonomii

18. Dziękuję za uwagę