HASTA MAHREMIYETI VE MEDYA Hazirlayan

1. HASTA MAHREMIYETI VE MEDYAHazirlayan Yard.Do�Dr. Sebnem SOYG�DER

2. Haber: Gazeteciligi meslek edinmis kisilerin, haber konusu olarak se�tikleri konularda topladiklari ve kuralina g�re formatladiklari, yine gazeteciligi meslek edinmis kitle iletisim ara�larinin sorumlulari tarafindan se�ilerek, yazili, sesli ya da g�r�nt�l� mesajlar seklinde, okuyucu, dinleyici ya da izleyiciye ulastirilan bilgilerdir.

3. Onlarca haber tanimi i�inden bunu tercih etmemin sebebi gazeteciligin temelindeki en b�y�l� kelimeyi i�inde barindirmasidir. Se�mek!

4. Kisaca haber; kuralina uygun ya da degil okura/izleyiciye birileri (gazeteci, haberci, haber fotograf�isi, edit�r, fotograf edit�r� vs.) tarafindan se�ilen (sinirsiz kelime ya da g�r�nt� firsatlari arasindan) ve iletilen mesajdir!

5. �Bu olay/konu neden, neye dayanarak haber olmustur?� Seklinde aklinizdan bir soru ge�iyorsa aslinda siz o haberin haber degerini merak ediyorsunuzdur. Haber degeri: Haberin b�nyesinde olmasi gereken �zellikler ya da kriterlerdir. Bunlar �zetle hedef kitlenin b�y�kl�g�, olayin siddeti, kitle �zerindeki etkisi, �nemliligi, zaman ve mek�nsal a�idan yakinligi, beklenirligi, beklenmedikligi, siradisiligi, olayin akt�rlerinin siradan kisiler ya da kamuya mal olmus kisiler olup olmamasi, gerilim ve �atisma olarak siralanabilir. IPUCU: Evrensel olarak olumsuzluklar haber degeri tasir (�l�m, kaza, bela, hastalik, savas, ter�r, aldatma, yolsuzluk vs.)

6. �Haber degeri� �gretisindeki son d�nem trendi: Insanin ilgisini �ekme: Herkesin karsilasabilecegi durumlarda, kadin-erkek herkesi ilgilendiren olaylara duyulan ilgiyi, insanin ilgisini �eken (human interest) olaylar seklinde tanimlamak m�mk�nd�r. Baskalarinin yasantisi, mutlulugu, sagligi, karsilastigi zorluklar ve insanligin gelisimi, bizim bunlari haber olarak izlememize, bunlar hakkinda ilgi, sempati ve nefret duymamiza yol a�ar. Haber artik �o g�n �nemli ne oldugu� degil de �ilgin� ne oldugu� sekline d�nm�st�r.

7. Piyasa mantigina g�re en basarili gazete en �ok satan (tiraj); en basarili televizyon programi ise en �ok izlenendir (rating). Piyasadaki basarinin izlenme orani ve satis rakamlariyla �l��ld�g� bir ortamda magazin haberleri ve haberin magazinellestirilerek sunulmasinin gazetelerin tirajini ve televizyon kanallarinin ratingini arttirdigi yadsinamaz bir ger�ektir.

8. SAGLIK HABERCILIGI Saglik haberciligi, tipki ekonomi, i�-dis politika, polis-adliye, spor haberciligi, magazin haberciligi gibi basli basina bir ihtisas alanidir. Haberin toplanmasindan, yazimina ve sunumuna kadar; bu alanda �alisan habercilerin �alisma prensiplerinden, �alisma saatlerine, kullanilan fotograf makinelerinden, degerlendirilip se�ilen fotograflara ve bu fotograflarin ve haber metinlerinin teknik, i�erik, estetik ve etik kalitesine kadar her sey ama her sey diger ihtisas alanlarindan farklilik g�stermektedir. Saglik haberciliginin ayri bir ihtisas alani oldugunu kabul etmemiz gerekir.

9. Saglik haberleri ***Saglik haberleri (sicak haber; hastalik, yaralanma, organ nakli, yeni tedavi y�ntemleri, dogum, �l�m, kaza, intihar vs.. Bunlar haber degeri tasimali) Magazin degerindeki saglik haberleri (Depo haber. �rnegin enginar kansere iyi geliyor, yumurta kolestrol� y�kseltiyor/y�kseltmiyor, nar suyu zayiflatiyor, kansere �are bulundu, vs..) K�se yazilari (bir k�se yazarinin saglik konusunda k�sesinde yazmasi) Okur mektuplari (Okur mektuplarinin geldigi bir k�se burada bazi gazetelerde tek bir doktor bazi gazetelerde ise gelen mektuplara g�re uzmanlik alanina g�re degisen uzman doktorlar yaziyorlar) Rekl�m ve il�nlar (hastane, muayenehane, kaplicalar, tibb� cihazlar, il��lar, tabanliklar vs�)

10. BASIN AHL�KI (MEDYA ETIGI) Insanlari karalama, k���k d�s�rme, kisilik haklarina saldirma, �zel hayatlarina m�dahale, umut kirici haberler, kiskirtici haberler, toplumda korku ve panik yaratan haberler, etnik ayrimcilik yapan haberler, ulusal ya da uluslararasinda d�smanligi k�r�kleyen haberler, cinselligi ya da siddeti abartan sansasyonel haberler, taraf olma, yorum i�eren haberler, haber degeri olmayan haberler, muglak ve k�t� yazilan haberler, yanlis bilgi veren haberler, T�rk�e�nin yanlis kullanimi, gazete haberlerinde baslik ve i�erigin birbirini tamamlamamasi, �alinti haberler, rekl�m i�eren haberler, haber kaynagini belirtmeme vb� Bunlar size tanidik geliyor mu?

11. Etik, ahl�k ve hukuk arasinda sikismistir. Ilkeleri vardir ama hukuk kurallari gibi yaptirimi yoktur. Bunlar dogru davranisin ilkeleridir. Meslek ahl�kidir. Gazetecinin ahl�kindan, gazeteciligin etiginden s�zedebiliriz. Etigi i�sellestirmek gerekir. Temelinde baskalarina �saygi g�stermek� yatar.

12. Bu ilkeler hangi eylemlerin iyi (ya da daha iyi oldugunu), hangi uygulamadan ka�inmak gerektigini belirterek gazetecilere yol g�sterir. Etik ilkeler Bati�da vardir. Bunlar gazeteciyi baski altinda tutmak i�in gelistirilmemistir. Ama� bu ilkelerle medyanin sayginligini ve g�venilirligini korumaktir.

13. OLMASI GEREKEN Medya, kamu hizmeti g�ren, sosyal sorumluluk anlayisi ile islemesi beklenen sahip oldugu nitelikleri ile hukuksal baglayiciliklari olan, ancak bundan daha �nemlisi her etkinligi, her islevi etik degerlerle donanmis profesyonel bir meslek alanidir. Medya en etkin g�c�n� haber verme islevinden alir. Haberin dogru, �arpitilmamis, kisilik hak ve �zg�rl�klerini g�zeten, �zel yasama saygili ve sosyal sorumluluk bilinciyle �retilmesi beklenir.

14. OLAN Medyadaki etik degerlerin uygulanamaz hale gelmesinin ana sebepleri; * Teknolojinin hizla gelismesi * K�resellesme ve neoliberal sistemle deger yargilarinin zayiflamasi (Bireylerin amaca ulasmak i�in her yolu m�b�h saymasi) * Medyanin tekellesmesi (edit�ryal bagimsizlik sorunu) * Magazinellesme (haberi sattirdigi i�in)

15. Gazeteci ilke olarak kitle iletisim ara�lari g�revini yerine getirirken �kamu yarari� �l��t�n� baz almayi benimsemelidir. Iste bu �l��t zaman zaman g�rev ahl�ki ile ger�eklerin a�iklanmasi arasinda bir �atisma ortaya �ikarabilir. Edit�r hangi haberin; fotograf edit�r� ise hangi haber fotografinin yayinlanacagina dair karar verirken kamu yararini g�z �n�nde bulundurmalidir. Burada �nemli olan edit�rlerin, gazetecilerin, haber fotograf�ilarinin veya k�se yazarlarinin haberi �retirken neye �ncelik verecegi, hangi kural, hangi �l��t ve kriterlere g�re karar verecegidir.

16. SINIR Haberin konusu �insan�dir, insanin i�inde yer aldigi onunla iliskili kurumlardir ya da toplumsal olaylardir. Diger bir deyisle, basinin temel mali olan �haber� insan �zerine kuruludur. Bu durumda ise basinin �insan� malzemesini nasil kullandigi, kullanmasi gerektigi �nem kazanir. Hangi insani ne zaman, nasil, neden, ne kadar s�re ile haber konusu olarak kullanmasi gerekir? T�m bu sorularin yaniti ise gazetecilik olgu ve s�recini olusturur. Haber alma, bilgilenme, aydinlanma islevlerini yerine getirirken basinin �insan� malzemesini nasil kullandigi �ok �nemli bir etik sorundur. Basin �zg�rl�g�ne karsi insan �zg�rl�g�n� karsilastirirken iki �zg�rl�k arasinda sinirin nerede bitip basladigi �nemli bir sorundur.

17. Saglik haberciliginde etik ihl�ller �zel hayata m�dahale (doktorun veya hastanin) Kisilik haklarina saldiri (doktorun veya hastanin) Halki yersiz umutlandiran ya da panige kapilmalarina sebep haberler (dezenformasyon, mezenformasyon). �rnek kene sokmasi, sars gribi, kus gribi, domuz gribi vb. Gazetecinin konuya vakif olmadan saglik haberi yapmasi (kaynak dogrulatmadan) Rekl�m-haber ayriminin yapilamamasi-�rt�l� Reklam- (�zel hastane, estetik merkezi, klinik, il�� rekl�mi, medikal cihaz vb.) Medyatik doktorlarin engellenemez y�kselisi. Doktorlarin hasta yakinlari tarafindan psikolojik ve fiziksel saldiriya ugramasina sebep olan hedef g�steren haberler.

18. Haberin Kahramanlari Hukuk ve iletisimciler haberi konu olan insanlari ikiye ayirir. Bunlar: 1. Kamuya mal olmus insanlar (�nl�ler) - Kazanilmis �nl�ler (�l�mlerinden sonra bile para kazandirtan, haberi yapilan kalici �nl�ler) - Biyolojik �nl�ler (aileden kazanilan �n) - Atfedilen �nl�ler (Yildizi bir anda parlayip s�nen medyanin insanlari) - K�t� �nl�ler (kamuoyu bu insanlari da merak eder) 2. Kamuya mal olmamis insanlar (siradan vatandaslar)

19. Nasil habere konu olurlar? �nl�ler her zaman her yaptigi ile habere konu olur. �nl� olmanin bedeli �zel alaninin darligi ve korunmasizligidir. Siradan vatandas cinayet, cinnet, intihar, trafik veya ev/is kazasi, bi�aklanmalar, yaralanmalar, aile i�i siddet vs.. Siradan insanlar genellikle 3. Sayfada yer alirlar.

20. Kisilerin Yasam Alanlari 1. Kamusal Alan (evin disindaki her yer) 2. �zel Alan (ev, balkon, bah�e, teras) 3. Mahrem (sir) Alan (yatak odasi, hastane odasi, otel odasi)

21. Bildirinin ana konusu Siradan kisiler ya da �nl�lerin saglik durumlarina ait bilgilerin bir b�l�m�n�n veya tamaminin basin araciligiyla duyurulmasi ve onlarin hastane odalarindan gizli fotograf ve g�r�nt�lerinin �ekilerek haberde yer almasi. Bu durumun tip etigi, hukuk ve basin etik ve hukuku tarafindan degerlendirilmesidir.

22. Saglik ile Ilgili Bilgiler Kisinin mevcut saglik durumu, uygulanacak islemler, bunlarin faydalari ve muhtemel sakincalari, alternatif tibbi m�dahale us�lleri, tedavinin kabul edilmemesi durumunda ortaya �ikabilecek muhtemel sorunlar, doktoru tarafindan kisiye verilen �zel ve gizli bilgilerdir. Hastayla ilgili her t�rl� bilgi ve belge gizli/sir kapsamindadir.

23. Haklar �akisinca Basin �zg�rl�g� (halkin bilgi alma hakki) ile kisinin saglik bilgilerinin a�iklanmamasini talep etme hakki (�zel hayatinin par�asi olan sagligi ile ilgili haberi kamuoyu ile paylasmak istememesi) �akistiginda ne olur? Hukuk ikisini birden ayni anda koruyamaz!

24. Hukukun bu durum karsisindaki temel �l��t� �kamu yarari� �l��t�d�r. Bunun disinda o haber ger�ek olacak, toplumsal ilgi olacak ve konu g�ncel olacak. �rnegin: Basbakan�in hastaligi merak ediliyor. Kamuoyu bu nedenle medyadan haber bekliyor.

25. Siradan kisilerle ilgi haberlerde kesinlikle kam ilgisi olmadigi i�in daha dikkatli olmak gerekir. Ancak o haberin a�iklanmasi kamu yarari tasiyorsa, bulasici bir hastaliksa (�rn: HIV vir�s� tasiyan bir hayat kadini, kuduz olan bir vatandas gibi.) �zel hayati d�s�n�lmeksizin haber yapilabilir.

26. �ZEL HAYATA M�DAHALE Hi�bir gazeteci sizin sagliniz hakkindaki bilgileri sizin izniniz ve rizaniz olmadan yayinlayamaz! UNUTMAYIN Hastane odalari ��zel alan�dir. �zel alandan izinsiz olarak fotograf veya g�r�nt� �ekilemez.

27. �zel yasam �rahatsiz edilmeme� hakkidir.

28. Bu tarz haberler neye dayanilarak yapilir? 1. Haberin �znesi �nl� bir kisi ise �zel alanin daraldigini varsayiyorlar (yanlis) 2. Haber �kamu yarari� i�eriyorsa. �zel alana gerekirse gizli kamera ile bile girebilirler (dogru).

29. �nl� de olsaniz siradan bir vatandas da olsaniz kamu yarari s�zkonusu degilse �zel alaniniza rizaniz olmadan hi�bir gazeteci giremez. Burada �izin� ve �riza� �ok �nemli. Unutmayin siradan bir vatandassaniz (hasta veya doktor) gazeteci b�y�k bir su� islemistir. Haber kamuoyunun tanidigi �nl� (siyaset�i, sanat�i, sporcu) biri ise �zel alanini gazetecilerden saklamak zorundadir. �zel alan ihl�l edildiginde gazeteci buna her an ge�erli bir sebep bulabilir.

30. �nl�lerin saglik durumlariyla ilgili haberler �ogunlukla �kamu ilgisi�ne y�neliktir. Etige aykiridir. Ancak magazin d�nyasinda danisikli d�v�s s�zkonusu oldugu i�in �nl�ler hastane odalarinda paparazziye yakalandiklarinda susmaktadirlar. Basin ve �nl� varolma a�isindan birbirine muhta�tir. Bu tarz saglik haberinin �reticisi genellikle de paparazzi olmaktadir.

31. B�lent Ecevit�in gizli �ekimi

32. Hakk�ri�de mayin patlamasi sonucu yaralanan K���k Zeynep

33. Cizre�de ilk organ bagisi: Gurbet Yavuz

34. Hastaneden izinli ilk fotograf

35. Kadina siddet

36. Isin Karaca Dogum Ani

37. Doktora siddet

38. Michael Jackson �ld�

39. Michael Jackson

40. Hastane bah�esinde hayranlari

41. Merakli bekleyis

42. MEDYA ILE M�CADELE 1. Yargiya basvurun! Ceza Yasasi�nin 134.maddesine g�re �Kisilerin �zel hayatini ihlal eden kimse 6 ayda 2 yila kadar hapis veya adli para cezasi ile cezalandirilir. Gizliligin g�r�nt� ve seslerin kayda alinmasi suretiyle ihlal edilmesi halinde cezanin alt siniri 1 yildan az olamaz. Bunlari ifsa eden kimse 1 yildan 3 yila kadar hapis cezasi ile cezalandirilir. Fiilin basin ve yayin yolu ile islenmesi halinde ceza yari oraninda arttirilir�. UNUTMAYIN! Yasa bu b�l�mde yer alan su�larin sorusturmasi ve kovusturmasini sik�yete bagliyor. Sik�yet olmadigi taktirde �riza� oldugunu var sayiyor.

43. Kisilik Haklarina Saldiri Basin yoluyla mesleginize, kisiliginize saldiri s�zkonusu ise (Haber abartili, yanlis, yalan yazilmissa, isim karisikligi olmussa, fotografla ve a�ik isminizle �rnegin bulasici hastaliginiz a�iklaniyor, meslek kariyerinizi sarsacak ifadeler kullaniliyorsa) kisilik haklariniza saldiri s�z konusudur. Bu hak t�zel kisilere de taninir.

44. MEDYA ILE M�CADELE 2. Cevap ve D�zeltme Hakkinizi Kullanin! Bu, yalan veya kisilik haklarini ihl�l eden haberlerin en kisa s�rede d�zeltilmesini ve yanitlanmasini saglayan bir hukuk yoludur. Bu hak yayinin/basilmis yazinin, herkesin g�rebilecegi yerlerde g�sterilmesi, dagitilmasi, dinletilmesi ve satisa sunulmasiyla dogar.

45. Basin Kanunun 14. maddesi bu hakki d�zenler. Yayindan sonra 2 ay i�erisinde cevap ve d�zeltme metni yazin ve bunu gazetenin sorumlu m�d�r�ne g�nderin. M�d�r bu yaziyi aynen 3 g�n i�inde haberin �iktigi sayfanin ayni yerinde, ayni puntoda yayinlamak zorundadir.Cevap ve d�zeltme, ilgili metinden uzun olamaz.Bu haber birden �ok mecrada yayinlandiysa d�zeltme yazisi hepsinde birden yayinlanmalidir.

46. Sorumlu yaziisleri m�d�r� cevap ve d�zeltme metninizi yayinlamamis veya aynen yayinlamamissa 15 g�n i�inde bulundugunuz yerin Sulh Ceza hakimine basvurun! Hakim bu basvuruyu 3 g�n i�inde degerlendirecek, durusma yapmadan karara baglayacaktir.

47. Hakimin kesinlesmis yayin kararina sorumlu m�d�r uymazsa 10 bin liradan 100 bin liraya kadar para cezasi ile cezalandirilir.

48. Radyo ve televizyon yayini ile kisilik haklarina saldiri Kisilik haklariniza radyo-televizyon mecrasi ile saldirilmissa yayindan en ge� 10 g�n i�inde ulusal televizyon kanaliysa Ankara sulh ceza; yerel televizyon kanali ise bulunulan yerin sulh ceza mahkemesine basvurun. D�zeltilmesi istenen yayin i�in hazirlanan metinle birlikte dogrudan yargiya basvuru sonucunda, yargi gerekli incelemeyi yapar. Basvuru yerinde g�r�l�rse d�zeltme ve cevap, saldiri teskil eden veya ger�ege aykiri yayinin yapildigi saatte program i�inde yayinlanmalidir.

49. Yayini yapmayan veya karara uygun sekilde yapmayan veya geciktiren kurulusun yayinlarindan sorumlu en �st y�neticisi ile kurulusun sahibi olan anonim sirketin y�netim kurulu baskanina y�ksek oranlarda para cezasi verilecegi h�k�m altina alinmistir. Ayrica, kurulusa �st kurulca eylemin agirligina g�re �� aya kadar gelir getirici yayin yapma yasagi verilebilecegi ve ikinci kez tekrar halinde yayin izninin iptal edilecegi ayrica en y�ksek para cezasina h�kmolunacagi da belirtilmistir (3984 Sayili Radyo ve Televizyonlarin Kurulus ve Yayinlari Hakkinda Kanun, 28.madde).

50. Doktora siddet haberleri Son zamanlarda bu tarz haberlere �ok sik rastliyoruz. Doktoru bu asagilayici bir durumda habere konu yapmak dogru degildir. Ancak bazen de muhabir komplikasyon ve yanlis tedavi arasindaki farki bilmeksizin, haberi bilirkisilere dogrulatmaksizin yazar ve hasta yakinlarina doktoru hedef olarak g�sterir. Bu haberler kesinlikle meslek etigine aykiridir. Basin kimseyi hedef g�steremez!

51. ��Z�M �NERILERI

52. 1. HASTA/HASTA YAKINI DOKTOR VE GENEL OLARAK KAMUYA �NERILER a. Cevap ve D�zeltme Hakki isteyin. b. Yargiya basvurun. c. Ombudsmana yazin.

53. 2. BASINA �NERI a. Ombudsman kurulmali b. Saglik edit�rleri istihdam edilmeli c. Saglik habercilerinin danisacagi bir kurul olmali

54. 3. ILETISIM FAK�LTELERINE �NERI Saglik haberciligini bir ihtisas alani olarak kabul edip bu alani A�dan Z�ye kapsayacak bir ders konmalidir. Fak�lteye gerektiginde Tip Fak�ltesinden hocalar davet edilmeli ve �grencilerimize hasta haklari ve meslekle ilgili ETIK ILKELER gazeteci adaylarina �gretilmelidir.

55. SON S�Z G�n�m�zde her mahremiyet ihl�li bir haber degeri tasimaya baslamistir! Medya okur yazari olarak bizler de bu ihl�lin maalesef g�n�ll� katilimcilariyiz.

56. Tesekk�r ederim�.