Hersengymnastiek NWO Cognitie Publieksdag 6 februari 2004 Dr. Rudolf W.H.M. Ponds Neuropsycholoog - Gezondheidszorgpsyc

1. Hersengymnastiek NWO Cognitie Publieksdag 6 februari 2004 Dr. Rudolf W.H.M. Ponds Neuropsycholoog - Gezondheidszorgpsycholoog Afdeling Niet-Aangeboren Hersenletsel - PMS Vijverdal Vakgroep Psychiatrie en Neuropsychologie – Universiteit Maastricht hersengymnastiek

2. Hersengymnastiek - onderwerpen • Geheugenklachten van jong tot oud • Waarom vergeten we wat we leren? • Geheugentraining / hersengymnastiek: zin en onzin hersengymnastiek

3. Hersengymnastiek - Geheugenklachten • 1971 personen • 39%: vergeetachtig • Toename met leeftijd • Leeftijd < 50 jaar: 30%! • Mate van hinder en bezorgdheid: weinig leeftijdsverschillen Vindt u zichzelf vergeetachtig? hersengymnastiek

4. Hersengymnastiek - Geheugenklachten Oorzaken vergeetachtigheid • Jonger dan 50 jaar: • Spanningen • Emotionele problemen • Interesse • Concentratie • Oorzaak ‘buiten’ • het geheugen • Ouder dan 50 jaar: • Leeftijd • Oorzaak ‘binnen’ • het geheugen hersengymnastiek

5. Hersengymnastiek - Geheugenklachten Vergeten ouderen ‘anders’ dan jongeren? 1358 personen, leeftijd 25-85 jaar Cognitive Failure Questionnaire (CFQ): Frequentie van 25 alledaagse cognitieve vergissingen zoals: • namen vergeten • wegwijzers niet zien • niet op woorden kunnen komen • afgeleid worden • spullen kwijt • vergeten wat je kwam halen • dagdromen hersengymnastiek

6. Hersengymnastiek - Geheugenklachten Cognitive Failures Questionnaire (CFQ) en leeftijd hersengymnastiek

7. Hersengymnastiek - Geheugenklachten Vergeten ouderen ‘anders’ dan jongeren? (subjectief) • ouderen ervaren meer vergeetachtigheid i.v.t. jongeren • ouderen meer bezorgd over hun vergeetachtigheid • geen typisch ‘ouderdomsvergeten’ (objectief - testonderzoek) • verschillen zijn niet zo groot als vaak gedacht • jong en oud: vooral opzoekprobleem hersengymnastiek

8. Hersengymnastiek - Geheugenklachten De top 5 van geheugenklachten (normale populatie) • Namen vergeten • Niet op woorden kunnen komen • Spullen kwijtraken • Teksten / gesprekken niet goed onthouden • Vergeten van plannen en voornemens hersengymnastiek

9. Hersengymnastiek - Geheugenklachten De top 5 van geheugenstrategieën (normale populatie) • Vaste / opvallende plek • Notitie agenda / kalender • In gedachten nalopen • Concentratie • Associaties: er omheen denken hersengymnastiek

10. Hersengymnastiek - Waarom vergeten wij? • Verval in de tijd (trace decay) vgl. zandspoor / voetstap op het strand • Geldt voor vrijwel alle informatie hersengymnastiek

11. Hersengymnastiek - Waarom vergeten wij? Vergeten door interferentie (beïnvloeding) A B tafel kaas voet otter ……. ……. ……. ……. man foto boor water auto duim Groep 1 (blauw): leert A  leert B  recall A Groep 2 (rood): leert niets  leert A  recall A hersengymnastiek

12. Hersengymnastiek - Geheugentraining automatisch sensorisch geheugen gecontroleerd werkgeheugen of kortetermijngeheugen verwerkingsmodule opslagmodules: visueel en auditief gecontroleerd langetermijngeheugen procedurele geheugen declaratieve geheugen episodisch geheugen semantisch geheugen hersengymnastiek

13. Hersengymnastiek - Geheugentraining Beperkte capaciteit: 7-9 eenheden informatie (bv telefoonnummer) Onderhoudsbewerking: door herhaling (in aandacht houden) blijft informatie aanwezig Elaboratieve bewerking: selectie, organisatie/ordening, associatie met bestaande kennis voor overdracht naar langetermijngeheugen (dit is ‘leren’ en ook ‘trainbaar’) ‘Diepte van elaboratieve verwerking’ is bepalend voor: 1. duurzaamheid opslag (minder verval in tijd) 2. onderscheidbaarheid (minder interferentie) werkgeheugen of kortetermijngeheugen verwerkingsmodule opslagmodules: visueel en auditief hersengymnastiek

14. Hersengymnastiek - Geheugentraining langetermijngeheugen procedurele geheugen declaratieve geheugen episodisch geheugen semantisch geheugen • Onbeperkte capaciteit: geen grens qua tijd en omvang • Procedurele geheugen: - vaardigheden, conditionering • - kennis kan niet worden verwoord • (beschrijf hoe je fietst!) • Declaratieve geheugen: - kennis kan worden verwoord • (semantisch: beschrijf een fiets) • (episodisch: beschrijf jouw fiets) hersengymnastiek

15. Hersengymnastiek - Geheugentraining NEEN ! Komen er binnenkort geheugenpillen?: NEEN ! (duurt nog lang, geheugen te complex) Werken de middelen die ik bij de drogist koop (bv. Ginko Biloba)? NEEN ! JA ! (maar laat ze ook eens staan) Bestaan er geheugenpillen?: hersengymnastiek

16. Hersengymnastiek - Geheugentraining • Niet meer capaciteit door training/oefening geheugentaken • Geheugen is geen spier, geen kwestie van meer planken (LTM) vgl bibliotheek • Wel efficiente opslag en retrieval door organisatie (verbanden leggen, verrijken, associaties, etc.), goed ordeningssysteem (werkgeheugen) bibliotheek • In dit geval: strategie van ‘chunking’ tot kleinere betekenisvolle eenheden Leren van betekenisloze rijen cijfers (820945820237647 … 432) hersengymnastiek

17. Nog niet duidelijk of het effectief is:extra mentaal en sociaal actief (schaken, bridgen, lezen, computer, fitness, ….)- onderzoeken spreken elkaar tegen- kip of het ei probleem - lichamelijk fit lijkt zeker goed - te weinig prikkels is niet goed (rust roest), maar dat wel niet zeggen dat extra prikkels verbetering geven!- wat is de norm voor ‘actief’, hoe vul je dat in? Hersengymnastiek - Geheugentraining hersengymnastiek

18. Hersengymnastiek - Geheugentraining Vergeten door bezorgdheid: ‘psychologisch’ vergeten Geheugenfalen Verlies zelfvertrouwen door overbezordheid of catastrofale reacties Selectieve waarneming: - letten op missers - normaal wordt abnormaal Cognitieve inspanning - te veel inspanning - te weinig inspanning Versterking gevoel van falen hersengymnastiek

19. Hersengymnastiek - Geheugentraining De bezorgde bibliothecaris: Angstig naar het werk Angstig op het werk: Controleren / vermijden Veel spanning / faalangst “dat lukt me niet” “doe alles fout” “val zo door de mand” “ben vast iets vergeten” hersengymnastiek

20. Slecht geheugen? Stap 1 - Wat is de oorzaak !!!GeheugendagboekDag Wat Reactie Oorzaak OplossingMa sleutels onrust, zelf in de nadenken! zoek gejaagd, jaszak met tas op kop rits gedaan Di afspraak schaamte afgeleid door geen, normaal vergeten excuses telefoontje vriendin (ziek) - 3 weken lang, elke dag- vast tijdstip- ook opvallende momenten van niet-vergeten noteren Hersengymnastiek - Geheugentraining hersengymnastiek

21. Inzichten dagboek1. Vergeten valt mee: niet veel of steeds hetzelfde2. Slechte randvoorwaarden geheugen: onvoldoende aandacht, tijd, organisatie en ordening3. Geheugenangst: overbezorgd, irritatie, faalangst4. Kwetsbaar geheugen: wat helpt dan? Hersengymnastiek - Geheugentraining hersengymnastiek

22. Interne geheugenstrategieën (bijna altijd inprenting/opslag) - Herhaling (eenvoudig, effectief, spreiden) - Ordening, systeem - Verbanden leggen (wat weet ik hier al van) - Visualiseren / verbeelden - Ezelsbruggetjes (MVDWOP) - Wie, wat, waar, wanneer (systematisch terugzoeken)Bruikbaar en effectief, maar …. voor beperkte informatie veel oefening vereist creativiteit vereist Hersengymnastiek - Geheugentraining hersengymnastiek

23. Externe geheugenstrategieën - Mensen om je heen - Agenda / notities altijd bij je hebben, direct opschrijven links de dag, rechts notities (dagboek) - Vaste plekken, vaste gewoonten (regelmaat) - Varianten op de knoop in de zakdoekEffectief en zeer algemeen bruikbaar en …het geheugen wordt niet lui Hersengymnastiek - Geheugentraining hersengymnastiek

24. Hersengymnastiek - Geheugentraining Moraal van het verhaal Iedereen vergeet! U weet meer dan u denkt! Blijf actief zoals dat bij u past! Niet ‘paniekeren’, maar persisteren! Gebruik uw verbeelding Orden! en leg verbanden Gebruik een agenda hersengymnastiek