6. MÁL og máltaka

1. 6. MÁL og máltaka SÁL 203

2. INNGANGUR • Máltaka hefur ekki enn verið skýrð að fullu; hún er samt mikilvægt viðfangsefni, t.d. til að geta hjálpað þeim sem eiga í erfiðleikum með hana. • Fyrir 1960 var máltaka lítt rannsökuð en deila Chomskys og Skinners breytti því. • Helsta undantekningin voru rannsóknir á því hvenær ákveðnum þroskaáföngum máltöku væri að jafnaði náð (tafla 6.1 bls. 212).

3. Áfangar í máltöku á fyrstu árunum - Lenneberg

4. KENNINGAR UM MÁLTÖKU • Ekki er nóg að hafa lýsingar á máltöku til að öðlast skilning á henni heldur þarf einnig skýringar. • Málmyndunarfræði Chomskys hafði mikil áhrif um 1960. • Chomsky gerði ráð fyrir að börn fæddust með máltökutæki. • Skinner kom fram með umhverfiskenningu á máltöku um svipað leiti og Chomsky. • Skinner gerði ráð fyrir að málið lærðist með styrkingu.

5. Kenning Chomskys • Samvæmt Chomsky fæðist maðurinn með áskapaðar hugmyndir um mál og þess vegna er hann eina dýrið sem hefur svo flókið táknkerfi. • Hið áskapaða veldur því að börn læra mál en það er umhverfið sem ræður því hvert tungumálið er. • Með máltökutækinu búa börn sér til reglur sem gerir þeim kleyft að skilja og mynda nýjar setningar. • Á 2,5 árum, milli 1,5-4 ára aldurs, læra flest börn mikilvægustu reglur tungumálsins. • Chomsky taldi að styrking gæti ekki skýrt þennan mikla hraða. • Máltökutækið er eins í öllum tungumálum, það er algilt.

6. Frh. • Chomsky gerði greinarmun á mismunandi þáttum máltöku: • Málgögn er tungumálið í umhverfinu sem verður að málhæfni. • Málhæfni er þekkingin eða kunnáttan í tungumálinu sem er undirliggjandi fyrir málbeitingu. • Málbeiting er raunveruleg birting tungumálsins. Ýmislegt getur truflaða hana eins og lyf og þreyta. • Með rannsóknum færðist athyglin frá málbeitingunni að málhæfninni. • Nú telja margir að börn læri reglur tungumálsins eins og Chomsky gerði ráð fyrir en í samhengi við athafnir í samræmi við kenningar Piaget.

7. Máltökukenning Chomskys Málgögn LAD Máltökutæki -ferlun Málhæfni

8. Eftirhermun, styrking, tíðni og þjálfun • Eftirherma og styrking eru tvær umhverfismiðaðar skýringar á máltöku. • Skinner taldi að máltaka færi fram með virkri skilyrðingu. • Foreldrar styrki sum hljóðasambönd umfram önnur, t.d. með brosi og athygli. • Það að börn myndi eigin reglur frekar en hermi eftir reglum fullorðinna styður frekar kenningu Chomskys. • Börn eru oft lítið móttækileg fyrir fyrmyndum eða leiðréttingum samanber samtalið á bls. 215. • Styrking mótar hinsvega mjög hvernig fólk talar. • Sálfræðingar get auðveldlega haft áhrif á umræðuefni skjólstæðinga einfaldlega með því kinka kollinum. • Umbun fyrir fallegt eða ljótt orðbragð mótar málið í átt að því orðbragði sem umbunað er fyrir. Ljótt eða fallegt orðbragð getur ennfremur yfirfærst á hegðun.

9. Máltökurannsóknir Roger Browns • Rannsóknir Browns hafa sýnt að foreldrar umbuna miklu frekar fyrir sannleiksgildi setninga en rétta málfræði þeirra. • Brown: Ef styrking mótaði málið með einföldum hætti ættu börn að tala sannar en málfræðilega rangt mál. Það er ekki svo. • Brown telur einnig að sá munur sem er á máli barna í sama umhverfi hljóti þá að skýrast af mismunandi taugafræðilegum þroska og upplagi.

10. Samantekt um kenningar • Flestar rannsóknir hafa stutt kenningu Chomskys um að börn myndi sínar eigin reglur. • Málvillur barna eru oft mjög kerfisbundnar.

11. ÞEGAR FULLORÐNIR TALA VIÐ BÖRN • Fullorðnir tala við börn með ákveðnum hætti: • Þeir tala hægar. • Þeir nota stuttar, einfaldar setningar. • Þeir endurtaka orð og setningar. • Fullorðnir breyta einnig máli sínu ganvart börnum eins og Clark og Clark á bls. 220-221 sýnir. • Talið er að þessi sérstaka aðferð við að tala við börn auðveldi máltöku. • Börn læra lítið að tala af því að fylgjast með sjónvarpi en mun meira af samræðum við fullorðna.

12. UNDANFARI MÁLTÖKU • Því hefur verið haldið fram að í hjali ungabarna finnist öll mannleg málhljóð. • Málskynjun barna virðist næmari en fullorðinna. • Ungabörn virðast eiga auðveldara með að greina muninn á b og p en það eiga margir fullorðnir erfitt með (snuð-tilraunin bls. 222-223). • Japönsk börn greina muninn á l og r sem fullorðnir Japanir gera yfirleitt ekki. • Fortal er þegar börn mynda málhljóð eða hreyfa munninn eins og þau séu að tala. • Fortali fylgja handahreyfingar sem minna á þær handahreyfingar sem fullorðnir sýna til að leggja áherslu á mál sitt. • Fortalið þarf mótaðila sem er gjarna móðir. • Mikil samstilling virðist vera milli fortals barna og viðbragða móður.

13. HIN EIGINLEGA MÁLTAKA • Við 9 eða 10 mánaða aldur eru börn farin að aðlagast hljóðkerfi móðurmáls síns. • M og p hljóð eru einnig fyrst. Það er því eðlilegt að fyrstu orðin séu gjarnan mamma og pabbi. • Fyrstu orð mynda börna gjarnan um eins árs aldur. • Milli 1-2 ára læra þau talsvert af orðum • Það eru einkum nafnorð og sagnorð sem börn mynda. Orð einfaldrar merkingar koma á undan orðum með flókna merkingu. • Þetta bendir til þess að börn þurfi að skilja orð til að læra þau.

14. Stig máltöku má skipta í 6 þrep sem ekki eru bundin við ákveðinn aldur en koma í tiltekinni röð.

15. Alhæfingar í barnamáli • Orðaforði 2 ára barna er um 50 orð. Það er þá engin furða að þeim hættir til að alhæfa þessi orð. • Samkvæmt merkingarþátta-kenningu Evu Clark spretta alhæfingar barna af því að þau styðjast ekki við eins marga merkingarþætti og fullorðnir. • Þau skortir því merkingarþætti sem skilja að mismunandi hluti. • Dæmi: Merkingarþáttinn sem skilur milli hunda og katta.

16. ÍSLENSKAR RANNSÓKNIR Á BARNAMÁLI • Kerfisbundnar rannsóknir á máltöku íslenskra barna eru nýlegar. • Máltöku var ekki veitt veruleg athygli fyrr en eftir deilu Chomskys og Skinners. • Báðar kenningarnar höfðu áhrif á máltöku-rannsóknir. • Þekking á máltöku enskumælandi barna er orðin góð. • Stig máltöku hjá enskumælandi börnum hafa verið yfirfærð á önnur tungumál. • Tungumál hafa samt sín sérkenni og því er þörf á sérstökum rannsóknum á hverju tungumáli fyrir sig.

17. Framburðar- og fleirtölurannsóknir • 1978 hófst rannsókn þar sem borin var saman málhæfni 4 ára og 6 ára barna. • Meðal niðurstaðna var að fleirtölumyndir sumra algengra orða eins og maður og hvalur reyndist börnum erfið. • Hljóðin s og r voru sérstaklega erfið. • Meginniðurstöður fleirtöluprófsins var að 4 ára börn notuðu eintölumyndir í fleirtölu eða alhæfðu –ar endinguna. Þetta var minna áberandi við 6 ára aldur.

18. Frh. • Félagslegur munur: • Ekki munur á kynjunum. • Munur var eftir búsetu og komu reykvísk börn best út. • Skólaganga foreldra hafði nokkur áhrif einkum móður. Þeim mun lengri skólaganga þeim mun betri árangur. • Börn útvinnandi mæðra náðu betri árangri! • Ekki var munur á börnum á dagvistarstofnunum og öðrum börnum. • Börn eldri foreldra stóðu sig betur. • Slæmt heilsufar hafði neikvæð áhrif á frammistöðu.

19. Aðrar athuganir • Rannsókn með bullorð eru notaðar til að athuga hvaða málreglur börn nota. • Börn áttu að finna fleirtölu bullorða sem gefin voru í eintölu (tafla 6.5 bls. 237 og mynd 6.8 bls. 236). • Það var ekki fyrr en við 7 ára aldur að 90% barna réðu við fleirtölu. • Íslensk börn voru heldur seinni en enskumælandi börn að tileinka sér fleirtölu.

20. Lokaorð um íslensku rannsóknirnar • Tilgangur rannsókna er: • Almennur fræðilegur tilgangur enda tungumálið mjög mikilvægt. • Hagnýtur tilgangur, að að bæta starf þeirra sem vinna með börnum s.s. lækna og talkennara.

21. Bálkur 6.6: Málið og heilinn • Málstöðvar eru yfirleitt í vinstra hveli heilans. • Málstöðvar eru í 96% tilvika vinstra megin hjá rétthentum. • Málstöðvar eru í 70% tilvika vinstra megin hjá örvhentum. • Á Broca-svæði virðist líkamleg stjórnun tals vera. • Skaði á Broca-svæði leiðir til hægs og hikandi máls. • Á Wernicke-svæði virðist málskilningur vera. • Þeir sem eru með skaða á Wernicke-svæði getur verið mjög liðugt um mál en það er merkingarlaust. • Á milli Wernicke-svæðis og Broca-svæðis er bogaknippi. Það flytur upplýsingar á milli svæðanna. • Skaða á bogaknippi fylgir merkingarlaust tal en meiri skilningur á máli annarra en hjá þeim sem hafa skaða á Wernicke svæði.

22. FYRSTU ORÐIN • Um eins árs er orðaforði upp á 1 – 3 orð t.d. mamma, bless, datt • Orðaforðinn smá eykst • Það liggur mun meira að baki réttri notkun orða en að heyra það sagt og fá ábendingu um merkingu • Málnotkun byggist á vitrænni þróun – flokkunarhæfni • Mörg börn lenda á villigötum í upphafi • Bolti yfir allt sem er hnöttótt eða pabbi yfir alla karla

23. Frh. • Þekking byggð á athöfnum og skynjunum barna • Fyrstu orðin sem eru tákn hluta sem tengjast þeirra eigin athöfnum • Barnið nefnir t.d. flíkur sem það reynir sjálft að klæða sig í og hluti sem það getur haft einhver áhrif á eða gera eitthvað sjálfir • Í orðaforðann koma snemma orð yfir persónur sem þau umgangast mest • Með einu orði tjá börn það sem fullorðnir tjá í heilli setningu