Oznaczenia oceniające gospodarkę węglowodanową: glukoza, HbA1c, albumina w moczu, ciała ketonowe.

1. Oznaczenia oceniające gospodarkę węglowodanową:glukoza, HbA1c, albumina w moczu, ciała ketonowe. Agnieszka Stopkiewicz,gr B III OAM

2. Cukrzyca – choroba społeczna Cukrzyca to zespół zaburzeń metabolicznych dotyczących metabolizmu węglowodanów, w których glukoza jest słabo zużywana i produkowana w zwiększonych ilościach, co prowadzi do hiperglikemii.Hiperglikemia może wynikać też z upośledzenia wydzielania insuliny lub z upośledzenia jej działania albo też wynikać z obu tych zmian.

3. Rodzaje cukrzycy Typ I Typ II • Uszkodzenie komórek β wysp trzustkowych przez autoprzeciwciała, co powoduje znaczne obniżenie, a potem niedobór insuliny • Spadek poziomu insuliny powoduje aktywację procesów ketogenezy, stąd oprócz podwyższonego poziomu G, we krwi znajdują się także ciała ketonowe • Przyczyną jest insulinooporność spowodowana, np. mutacją rec. dla insuliny, zmiana jej aktywności, zaburzeniami konwersji proinsuliny do insuliny • Wydzielana jest insulina, jednak nie powoduje ona wnikania G do tkanek, wobec tego zwiększa się jej wydzielanie  hiperinsulinemię, następnie komórki β się wyczerpują, spada stężenie insuliny  hiperglikemia • Nieadekwatny poziom insuliny do stężenia G

4. Kryteria rozpoznania cukrzycy 1. Objawy: poliuria polidypsja polifagia, utrata masy ciała2. Glikemia przygodna oznaczona w osoczu> 11,0 mmol/l (200mg/dl)3. Glikemia na czczo (osocze krwi żylnej)> 7,0 mmol/l (126 mg/dl)4. OGTT po 2h> 11,0 mmol/l

5. Prawidłowy poziom G w surowicy wynosi3,6 – 5,4 mmol/l • W cukrzycy glikemia na czczo:> 7,0 mmol/l (osocze krwi żylnej i kapilarnej)> 6,0 mmol/l (krew pełna żylna i kapilarna) • Przygodne stężenie G:u osób zdrowych 2 godz. po posiłku d0 11,0 mmol/l> 11,0 mmol/l świadczy o cukrzycy • Hiperglikemia, gdy st G > 6,0 mmol/l (110 mg/dl)

6. Przyczyny hiperglikemii: • Cukrzyca i nietolerancja G – niedobór insuliny, insulinooporność, • Zespół, choroba Cushinga – nadmiar ACTH • Akromegalia – nadmiar GH • Udar mózgu, urazy, wstrząs, wzrost amin katecholowych (A, NA)

7. Powikłania cukrzycy ostre przewlekłe • Kwasica ketonowa:ciała ketonowe we krwi, moczu, hiperglikemia, • Kwasica mleczanowa:obniżone pH krwi, wzrost luki anionowej, kwas mlekowy w surowicy • Hipoglikemia – przy przedawkowaniu leków hipoglikemizujących • Mikro- i makroangiopatie naczyń • Retinopatia • Nefropatia • Neuropatia

8. Badania laboratoryjne w cukrzycy • Badania przesiewowe (dzieci, przyszli rodzice) • Diagnostyka w kierunku potwierdzenia cukrzycy • Diagnostyka w kierunku ustalenia typu cukrzycy • Badania w fazie ostrej cukrzycy • Monitorowanie leczenia osób z cukrzycą • Badania przesiewowe w kierunku powikłań cukrzycy • Diagnostyka w powikłaniach

9. Rola laboratorium w cukrzycy 1. Faza przedkliniczna(badania genetyczne , serologiczne, ocena glikemii) • Markery genetyczne HLA • Markery immunologiczne Ab przeciwko GAD, IAA, fosfatazie tyrozyny • Stężenie G (metoda zautomatyzowana) • Stężenie insuliny (na czczo, OGTT)

10. Rola laboratorium w cukrzycy 2. Faza kliniczna3. Leczenie – faza ostra • Stężenie G • OGTT • Ciała ketonowe (krew, mocz) • Insulina, peptyd C, testy stymulacyjne • Stężenie G (krew, mocz) • Ciała ketonowe (krew, mocz)

11. Rola laboratorium w cukrzycy 4. Leczenia – faza przewlekła • Stężenie G (krew, mocz) • Białka glikowane – HbA1c • Białka w moczu – wydalanie albumin  mikroalbuminuria, proteinuria • Lipidy, kreatynina

12. Stężenie G – podstawowa analiza w diagnostyce cukrzycy • Wykonywane przez certyfikowane laboratoria • Minimum 8 h głodzenia pacjenta do momentu pobrania krwi • Oddzielenie krwi od osocza w czasie < 1 h • Materiał biologiczny: krew pełna, osocze, surowica (ważne! Wyniki w zależności od materiału nieco się różnią!!!) o 11% więcej w surowicy i osoczu niż we krwi pełnej krwinki zużywają G • Pobranie na NaF inhibitor glikolizy • Stężenie G rano wyższe niż po południu • Kilkukrotny pomiar

13. Dobowy profil glikemii • Celem jest stwierdzenie skuteczności leczenia • Wykonywane u pacjentów z cukrzycą typu I • Krew pobrana przed i 2 godz. po każdym posiłku, przed snem, w nocy co 3 godz.

14. Doustny test obciążenia glukozą (OGTT) • Badanie stosowane w diagnostyce cukrzycy, polega na podaniu pacjentowi G i obserwacji reakcji organizmu: wydzielanie insuliny, szybkość regulacji poziomu cukru we krwi, szybkość wchłaniania G do tkanek • Wykonywany na czczo, rano, po przynajmniej 8 godz. od ostatniego posiłku, po przespanej nocy • Wskazania: glikemia na czczo 5,6 – 7,0 mmol/l glikozuria • Wadą jest słaba powtarzalność testu, brak standaryzacji G, przygotowanie pacjenta, czasochłonność • Jest lepszym badaniem niż G na czczo, ponieważ nieprawidłowe uwalnianie insuliny w odpowiedzi na G pojawia się wcześniej w typie I niż podwyższone st G na czczo

15. Doustny test obciążenia glukozą (OGTT) • Etapy testu: 1. Pobranie próbki krwi – oznaczenie poziomu G w osoczu krwi2. Obciążenie G: dorośli 75g, dzieci 1,75g/1kg m.c. rozpuszczona w szklance wody – wypić przeciągu 5 min3. W trakcie (2 godz.) badania pacjent pozostaje w spoczynku, w pozycji siedzącej4. Pobranie drugiej próbki krwi (po 2 godz.) w celu ponownego oznaczenia poziomu G w osoczu

16. Glukoza w moczu • Prawidłowo brak, lub w ilościach śladowych • Oznaczenie glikozurii ma wartość skrinningową • Najprostszy i najszybszy sposób oznaczenia to test paskowy • Istnieją testy chemiczne, które często dają wyniki FD ( Fehlinga, Benedicta) • Oznaczenie za pomocą paska jest oznaczeniem półilościowym

17. Test paskowy • Przy niskich st G niska precyzja (wpływają na to rozcieńczenie moczu oraz obecność inhibitorów enzymów w moczu) • Brak czułości i swoistości • Wynik ujemny nie rozróżnia normoglikemii od hipokligemii • Wynik FD przy obecności innych związków redukujących (wit. C, salicylany) • Stosowany wyłącznie do monitorowania, jeżeli wynik będzie dodatni należy go potwierdzić badaniami w laboratorium, • Test szybki, wygodny użyciu

18. Ciała ketonowe • aceton • kwas acetylooctowy • kwas β-hydroksymasłowy (stanowi najwyższą frakcję) • Są produktami utleniania WKT w wątrobie, • Stężenie ciał ketonowych w surowicy nie przekracza 0,2 mmol/l, • Przyczyny ketonemii i ketonurii:alkaloza, głodzenie, częste wymioty, cukrzyca

19. Oznaczenie ciał ketonowych • ACETEST:odczynniki: Gly, nitroprusydek sodu, fosforan sodu, laktoza.acetooctan i aceton  niebieskofioletowy kompleks z nitroprusydkiem sodu • Oznaczenie β-hydroksymaślanu:przekształcenie go do acetooctanu w obecności NAD i dehydrogenazy β-hydroksymaślanu, pomiar powstałego NADH • Test paskowy: oznaczenie półilościowe, nie wykrywaβ-hydroksymaślanu wyniki FD: leki z grupami –SH wyniki FU: wit. C, pozostawienie na powietrzu pasków, ulatnianie acetonu z moczu

20. HbA1c – hemoglobina glikowana • Powstaje w procesie przyłączenia cząsteczki glukozy do wolnych grup aminowych N-końcowej waliny łańcucha beta globiny, jest to proces nieenzymatyczny (glikacja), • Występuje kilka frakcji hemoglobiny glikowanej, które różnią się miedzy sobą rodzajem przyłączonego monosacharydu oraz lokalizacją glikowanej grupy aminowej, • Prawidłowa wartość hemoglobiny glikowanej nie powinna przekraczać 6%,

21. HbA1c – hemoglobina glikowana • Błona erytrocytu jest przepuszczalna dla G, stąd ilość zawartej w nim Hb glikowanej odzwierciedla średnie st. G we krwi w ciągu poprzednich 3 miesięcy  najlepszy parametr do monitorowania glikemii • Jej poziom nie zależy od wysiłku fizycznego, wahań st. G czy posiłku • Ocena jej poziomu powinna być wykonywana co 3 miesiące

22. Oznaczanie HbA1c • Materiał: krew pełna żylna pobrana na EDTA lub heparynę lub włośniczkowa pobrana do zheparynizowanych kapilar i probówek zawierających odczynnik hemolizujący • Oznaczenie metodą referencyjną (HPLC), elektroforeza, SM, spektrofotometria, metody immunochemiczne, • Interferencje: próbki lipemiczne niedokrwistośćprzewlekłe spożywanie hemolit. alkoholu hemoglobinopatie leki

23. Oznaczenie HbA1c - HPLC • Krew na EDTA lub heparynę, może być przechowywana do tygodnia w temp +4 C • Czynniki zakłócające: pre-HbA1c, skrócenie życia RBCs, hipertriglicerydemia, hiperbilirubinemia, hemoglobinopatie, Hb powstała pod wpływem leków, alkoholu, mocznicy • Wykonanie: 1. rozpuszczoną próbkę w rozpuszczalniku nakłada się kolumnę wypełnioną żelem krzemionkowym2. zachodzą oddziaływania pomiędzy próbką a wypełnieniem kolumny i następuje rozdział, • Wynik to stosunek Hbglikowanej do całkowitej ilości Hb w próbce

24. Albumina w moczu • Pojawia się, gdy u osób chorujących na cukrzycę dochodzi do uszkodzenia nerek • Test paskowy nie wykrywa mikroalbuminurii, • Prawidłowo brak, fizjologicznie pojawia się jednak do ok. 15 mg albuminy, • Albuminę w moczu można zmierzyć metodą RIA albo HPLC.

25. Dziękuję za uwagę