Toplumun Akılcı İlaç Kullanımına Bakışı

1. Toplumun Akılcı İlaç Kullanımına Bakışı Prof. Dr. H. Zafer Güney Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Farmakoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzısıhha Mektebi Müdürlüğü Araştırma Serisi 9 -2011

2. AİK- DSÖ TANIMI • Hastaların ilaçları klinik ihtiyaçlarına uygun şekilde, kişisel gereksinimlerini karşılayacak dozlarda, yeterli zaman diliminde, kendileri ve toplum için en düşük maliyette almalarını gerektiren kurallar bütünüdür. • Hekimler, hastaların kendi üzerlerinde yarattıkları gereksiz ilaç yazma baskısını azaltma sorumluluğundadır T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzısıhha Mektebi Müdürlüğü Araştırma Serisi 9 -2011

3. Akılcı Olmayan İlaç Kullanımı Örnekleri • Fazla sayıda ilaç kullanılması (polifarmasi) • Yüksek maliyetli ilaçların kullanılması • Gereksiz yere antibiyotik kullanımı • Yanlış endikasyon, tedavi süresi • Uygun olmayan doz, farmasötik şekil • Gereksiz enjektabl formların kullanılması • Tedavi konusunda hastayla yeterli iletişimin sağlanamaması T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzısıhha Mektebi Müdürlüğü Araştırma Serisi 9 -2011

4. Akılcı Olmayan İlaç Kullanımının Nedenleri • Eğitim eksikliği • Alt yapı eksikleri • Maddi imkansızlıklar • Hasta baskısı • Kötü performans sahibi meslekdaşların taklit edilmesi • Yönetsel ve düzenleyici mekanizmalar • Dünya genelinde ilaçların %50’sinden fazlası uygun olmayan şekilde reçetelenmekte ve kullanılmaktadır (DSÖ) T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzısıhha Mektebi Müdürlüğü Araştırma Serisi 9 -2011

5. Sosyal Güvenlik Kurumlarının (SSK, Bağ-Kur, Emekli S., Yeşil Kart) yıllık toplam ilaç harcaması T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzısıhha Mektebi Müdürlüğü Araştırma Serisi 9 -2011

6. Akılcı İlaç Kullanımının Yaygınlaşması İçin • Hastalar tedavinin katılımcısı olmalıdır • Hastaların AİK konusundaki bilgi, tutum ve davranışları doğru yönde geliştirilmelidir • Hastaların ilaç kullanımı konusundaki davranışlarının doğru saptanması gerekmektedir • Eğitim çok önemlidir • Hastaların ilaç kullanma alışkanlıklarının izlenmesi gerekmektedir. T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzısıhha Mektebi Müdürlüğü Araştırma Serisi 9 -2011

7. Hedef Kitle • Rastgele seçilmiş devlet hastanelerine ve aile sağlığı merkezlerine başvuran hastalar • Çalışmanın gerçekleştirildiği yıllar: 2010 yılı Mayıs ayı • Aile hekimliği sistemine geçilen 12 il (Amasya, Bartın, Bayburt, Bilecik, Bolu, Çankırı, Denizli, Eskişehir, Karabük, Kastamonu, Kırşehir, Gümüşhane) • Katılan hasta sayısı: 4470, yüzyüze görüşme tekniği • 48 soruluk anket • Anketin yanıtlanma oranı: % 93,1 (Gönüllülerden onay alndı) T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzısıhha Mektebi Müdürlüğü Araştırma Serisi 9 -2011

8. Hastalara Ait Demografik Veriler • ASM : %49.4 DH: % %50,6 Toplam : 4470 hasta • ASM: 41 yaş DH: 41 yaş , 15 yaş altı hastaların ebeveynlerine anket uygulandı. • Hastaların %46,2’si 25-44 yaş arasında • 65 yaş üstü hastalar %10 , 15-24 yaş arası hastalar %14.7 • Kadın: %57,4 Erkek: %42.6 • ASM: %83,8 • DH: %81,4 SGK’lı , %3 dolayında sosyal güvencesi yok T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzısıhha Mektebi Müdürlüğü Araştırma Serisi 9 -2011

9. Hastaların Öğrenim Durumu T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzısıhha Mektebi Müdürlüğü Araştırma Serisi 9 -2011

10. Başvuru nedenleri (sıklık sırasına göre) • Hastalıkların muayenesi amaçlı ilk başvuru (ASM: %53,9, DH: %69,3, Toplam : %61,7) • Hekime ilaç yazdırma amaçlı başvuru (ASM: %32, DH: %8,3, Toplam : %20) • Kontrol amaçlı başvuru (ASM: %10.6, DH: %17,4, Toplam : %14) • Rapor: (ASM: %2.3, DH: %2,7, Toplam: %2,5 ) T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzısıhha Mektebi Müdürlüğü Araştırma Serisi 9 -2011

11. Hekime ilaç yazdırmak için başvuran hastaların yazdırdıkları ilaç grupları T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzısıhha Mektebi Müdürlüğü Araştırma Serisi 9 -2011

12. Fizik Muayene Yapılan Hastalar • Hastaların %40.5’i hekimin muayene için 5 dk veya daha az zaman ayırdığını belirtmiş • FM için ayrılan ortalama süre: • ASM: 9 dakika 54 saniye • Devlet Hastanelerinde: 8 dakika 42 saniye • Hasta memnuniyeti kendisine ayrılan süreyle doğru orantılı T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzısıhha Mektebi Müdürlüğü Araştırma Serisi 9 -2011

13. Hekimin Yaklaşımı (Genel) T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzısıhha Mektebi Müdürlüğü Araştırma Serisi 9 -2011

14. Reçetenizde Yer Alan İlaçların Nasıl Kullanılacağını Biliyor musunuz?(genel) • Tamamını biliyorum : %69,5 (ASM: %76,4, DH: %62,7) • Bir kısmını biliyorum: %17,6 (ASM: %14,8, DH: %20.3) • Bilmiyorum: %11.4 (ASM: %7,6, DH: %20,3) T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzısıhha Mektebi Müdürlüğü Araştırma Serisi 9 -2011

15. Reçetedeki ilacı nasıl kullanacağınızı kimden öğreniyorsunuz? • Reçeteyi yazan hekimden: %80,2 (ASM: %86,4, DH: %73,6) • Hekim bu bilgileri ancak sorunca açıklıyor : ASM: %10,9, DH: %12,2 • Eczacıdan: %17.4 (ASM: %12, DH: %23,4) T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzısıhha Mektebi Müdürlüğü Araştırma Serisi 9 -2011

16. Hekiminiz ilaçları nasıl kullanacağınızı tekrarlatıyor mu? EVET • ASM: %37,3 • DH: %29,8 T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzısıhha Mektebi Müdürlüğü Araştırma Serisi 9 -2011

17. Hekim İlaçlarla İlgili Hangi Bilgileri Veriyor ? • Günlük doz (%69,5) • Tedavi süresi (%55,3) • Uygulama formu (%51,9) • İlacın adı (%39) • İlacın etkisi (%29,2) • İlacın ne zaman bırakılması gerektiği (%26,3) • İlacın olası yan etkileri : (%22,6) • ASM’de bilgi veren hekimler, DH’ne göre daha fazla bilgi veriyor. T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzısıhha Mektebi Müdürlüğü Araştırma Serisi 9 -2011

18. Hekimden İlaçlarla İlgili Hangi Bilgileri Almak İstiyorsunuz? • İlacın günlük dozu (%66.8) • İlacın olası yan etkileri (%64,1) • Tedavi süresi (%64) T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzısıhha Mektebi Müdürlüğü Araştırma Serisi 9 -2011

19. Daha önce kullanıp yararını gördüğünüz ilaçları yazdırmak istiyor musunuz? • Yazdırmak istiyorum: %51 • Bazen yazdırmak istiyorum: %35,5 T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzısıhha Mektebi Müdürlüğü Araştırma Serisi 9 -2011

20. Elinizdeki reçetede kendi isteğinizle yazılmış ilaç var mı? • ASM: %36,1 • DH: %25,8 • Reçete başına düşen isteğiniz üzerine yazılan ilaç sayısı: ASM : 1.84 DH: 1.54 • Reçete başına düşen ilaç sayısı: ASM : 3.18 DH: 3.36 T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzısıhha Mektebi Müdürlüğü Araştırma Serisi 9 -2011

21. Hangi ilaç formu daha çabuk etki etmektedir ? Enjekte edilebilen formlar: %67,5 • İlacın tedavi edici özelliği ile fiyatı arasında bir ilişki var mı ? Bu iki konunun hiçbir ilgisi yok: %43,2 • Hekime gitmeden eczaneden ilaç alıyor musunuz? Evet: %8,6 (ASM: %7,9, DH: %9,2) Bazen : %35,7 (ASM: %34,5, DH: %36,9) T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzısıhha Mektebi Müdürlüğü Araştırma Serisi 9 -2011

22. Hastalandığınızda İlk Olarak Ne Yapıyorsunuz ? • Hekime gidiyorum: %51,4 (ASM: %52,3, DH: %50,6) • Evdeki ilaçları kullanıyorum: %37,4 (ASM: %36,1, DH: %38,7) • Hekime gidenlerin ASM : %56,5, DH: %53,9’u erkek T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzısıhha Mektebi Müdürlüğü Araştırma Serisi 9 -2011

23. Öğrenim Durumunun Hekime Başvurma Üzerine Etkisi • Okur –yazar olmayanlar : ASM: %61,9 DH: %49,7 • Üniversite ve üzeri eğitim alanlar: ASM: %48,6 DH: %43,5 ilk olarak hekime başvuruyor. • Bu iki grupta ilk olarak hekime başvurma oranları daha yüksek T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzısıhha Mektebi Müdürlüğü Araştırma Serisi 9 -2011

24. Muayene Olabilmek İçin Ortalama Ne Kadar Bekliyorsunuz? • ASM: 13 dk 31 sn • DH: 45 dk 19 sn T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzısıhha Mektebi Müdürlüğü Araştırma Serisi 9 -2011

25. Sizi muayene ve tedavi eden hekime güveniyor musunuz? T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzısıhha Mektebi Müdürlüğü Araştırma Serisi 9 -2011

26. Daha önce hekimin size önerdiği ilaçları önerilen süreden önce bıraktınız mı? • ASM: Evet : %25,4 Bazen: %44.9 • DH: Evet: %28,6 Bazen: %42,2 T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzısıhha Mektebi Müdürlüğü Araştırma Serisi 9 -2011

27. İlaç Prospektüslerini Okuyor ve Okutuyor musunuz? • ASM: %59,1 DH: %61,6 • Prospektüsleri okuyup yararlanıyorum: ASM: %34,7 DH: %34,1 T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzısıhha Mektebi Müdürlüğü Araştırma Serisi 9 -2011

28. Evinizde kullanmadığınız, artmış veya yedek amaçlı sakladığınız ilaç var mı? • ASM: %49,9 • DH: %55,7 T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzısıhha Mektebi Müdürlüğü Araştırma Serisi 9 -2011

29. Kullandığınız ilaçların son kullanma tarihine bakıyor musunuz? • ASM: %81,7 Evet • DH: %78,1 Evet T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzısıhha Mektebi Müdürlüğü Araştırma Serisi 9 -2011

30. Evinizdeki SKT geçen ilaçları atıyor musunuz? • ASM: %65 evet • DH: %63,9 evet T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzısıhha Mektebi Müdürlüğü Araştırma Serisi 9 -2011

31. Size verilen sağlık hizmetinden memnun musunuz? • Hayır • DH: %9,9 • ASM: %5 T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzısıhha Mektebi Müdürlüğü Araştırma Serisi 9 -2011

32. SONUÇLAR • AİK konusunda yapılması gereken birçok faaliyet bulunmaktadır • Sadece 1. basamak değil, 2. basamakta da faaliyetler yapılmalıdır • Toplumun AİK konusundaki beklenti, bilgi ve tutumlarının değişimi uzun süre alabilir • AİK konusunda deneyimli sağlık personeline ihtiyaç vardır • AİK’nın yaygınlaştırılabilmesi için klinik farmakolojiye önemli ölçüde ihtiyaç vardır. T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzısıhha Mektebi Müdürlüğü Araştırma Serisi 9 -2011