Neuropsychologiczne podstawy emocji

1. emocjonalność osób z dysfunkcjami płata czołowego różnego pochodzenia i problemy w opiece po uszkodzeniu mózgu

2. Neuropsychologiczne podstawy emocji • Emocje stanowią reakcję na wydarzenia zachodzące w otoczeniu i są ukierunkowane na obiekt. • Reakcja emocjonalna na dane wydarzenie zależy od otoczenia i ulega wpływowi stanu intencjonalnego człowieka. Reakcje te odczuwamy jako ujemne lub dodatnie, przyjemne lub nieprzyjemne.

3. o charakterze i stopniu nasilania afektu u drugiej osoby możemy wyciągać wnioski obserwując zachowanie oraz mierząc wybrane parametry fizjologiczne.

4. układ emocjonalny stanowi automatyczny system awaryjny, bazujący na procesach potrzebnych do szybkiej oceny wydarzeń w świecie zewnętrznym oraz do natychmiastowej aktywizacji ograniczonej liczby wrodzonych wzorców zachowania. Wzorce te są związane z kilkoma podstawowymi emocjami (np. strach, gniew, radość, smutek, zaskoczenie, obrzydzenie), które, na poziomie komunikacji interpersonalnej i skłonności ku akcji, reprezentują najważniejsze schematy interakcyjne człowieka z człowiekiem, • układ poznawczy zaś stanowi potężny system semantyczny, tworzący stwierdzenie faktu na bazie wyczerpującej analizy danych zmysłowych oraz złożone plany strategiczne. W porównaniu do układu emocjonalnego wymaga on jednak o wiele więcej czasu, aby wykonać swoje funkcje

5. kategorie zjawisk psychicznych • odruchy i popędy, należące do tych wzorców percepcji / akcji, którymi steruje pień mózgu w tym śródmózgowie, zgodnie z wrodzonymi algorytmami zachowania (Brown 2004), • emocje, zlokalizowane w domenie układu limbicznego, gdzie percepcja i akcja są bardziej oddzielnymi funkcjami (Kolb i Whishaw 2003), • uczucia, które zawierają znaczny element poznawczy i stanowią w miarę stałe nastawienie wobec określonych bodźców i obiektów (Gainotti 2003).

8. Na skutek historii ewolucji ludzkiego mózgu posiadamy jeden mózg, który składa się z trzech dających się wyróżnić warstw: • tyłomózgowie, tj. pień mózgu i środmózgowie, • międzymózgowie, wraz ze strukturami podkorowymi, • kresomózgowie, czyli nowa kora mózgowa.

9. kora mózgowa układ limbiczny pień mózgu

10. Wpływ uszkodzenia mózgu na układ emocjonalny • z jednej strony, jeżeli ulega uszkodzeniu układ limbiczny lub inne części mózgu dynamicznie z nim związane (np. dolna, przyśrodkowa część płatów czołowych), to na poziomie strukturalnym i funkcjonalnym układ emocjonalny może być w ten czy inny sposób niesprawny, • z drugiej strony uszkodzenie mózgu jest często przeżyciem traumatycznym, wcale nie obojętnym dla życia psychicznego pacjenta, który na różne sposoby może odczuwać fakt, że jego życie radykalnie się zmieniło i to bardzo rzadko na lepsze.

11. wpływ urazu na stan emocjonalny • W mózgu zachodzą niekorzystne zmiany biochemiczne, które powodują obniżenie poziomu niektórych neuroprzekaźników i hormonów (przede wszystkim serotoniny, noradrenaliny, dopaminy), co prowadzi do podwyższenia progu aktywizacji w całej sieci neuronalnej i następowego obniżenia (co dosłownie znaczy depressio) aktywności człowieka. • Pacjent znalazł się w wysoce niekorzystnej sytuacji, a tok jego życia został nagle, gruntownie i – jak się wydaje – nieodwracalnie zmieniony. W miarę wzrostu sprawności poznawczej zdaje sobie sprawę z osobistej tragedii, która go spotkała, jak również z utraty wielu zasobów fizycznych i psychicznych, którymi kiedyś dysponował w sytuacjach kryzysowych. Wobec takiej sytuacji depresja o charakterze reaktywnym jest nieomal nieunikniona.

12. Czynniki neurologiczne • W sytuacji, gdy uszkodzeniu ulega przypodstawna i przyśrodkowa część płatów czołowych, ciało migdałowate, lub inne struktury istotne dla funkcjonowania układu limbicznego dochodzi do znacznego zakłócenia pracy tego całego sytemu

13. Stronność uszkodzenia mózgu – asymetria półkulowa • u pacjentów po udarze prawej półkuli mózgu zaobserwowano nieadekwatne podwyższenie nastroju połączone z obojętnym lub lekceważącym stosunkiem do realnie istniejących deficytów poznawczych, percepcyjnych lub ruchowych – Babiński (1914) • u pacjentów z uszkodzeniem lewej półkuli mózgu i afazją występowanie tzw. reakcji katastroficznej - Goldstein

14. asymetria mózgu zaburzenia reakcji emocjonalnych (Herzyk 1992): • niekontrolowane wybuchy płaczu u pacjentów z uszkodzeniami lewej półkuli mózgu i śmiechu z uszkodzeniami prawej • odmienne zaburzenia w reakcjach emocjonalnych w przypadkach lewostronnych i prawostronnych hemisferektomii(usunięcia jednej z półkul). Zaobserwowano tendencję do występowania stanów depresyjnych po usunięciu lewej i stanów podwyższonego nastroju po usunięciu prawej półkuli; • wybuchy niekontrolowanego płaczu lub śmiechu jako objawy aury przed atakiem przy zlateralizowanych ogniskach padaczkowych. W objawach aury padaczkowej wybuchy płaczu występują istotnie częściej przy prawostronnej lokalizacji ogniska, a śmiechu – przy lewostronnej, co wiąże się z nadaktywnością bioelektryczną odpowiedniej półkuli w czasie ataku (jest to odwrotny proces niż przy uszkodzeniu, w którym zachodzi obniżenie aktywności).

15. Pacjenci z uszkodzeniem prawej półkuli demonstrują generalnie obniżone wskaźniki wzbudzenia neurofizjologicznego w postaci: • słabszej reakcji galwanicznej skóry, • obniżonego przepływu krwi w mózgowiu • obniżonego metabolizmu glukozy • niższych amplitud potencjałów wywołanych • Wskaźniki te są rejestrowane nawet wtedy, gdy nie występują różnice na poziomie behawioralnym, tzn. nie obserwuje się zmian emocjonalnych typowych dla uszkodzeń prawej półkuli.

16. zaburzenia emocjonalne u pacjentów z uszkodzeniami płatów czołowych • zespół Klüvera-Bucy’ego- występuje w następstwie uszkodzenia ciała migdałowatego i wiąże się z zanikiem reakcji lękowych. • zespół grzbietowo-boczny cechujący się występowaniem zachowania kompulsywnego, stereotypów i sztywności w zachowaniu ze współwystępowaniem apatii i inercji (tj. braku inicjatywy) oraz trudności w inicjowaniu działania, co określa się też mianem pseudodepresji • zespół orbitalny (podstawno-przyśrodkowy) który powstaje w następstwie uszkodzenia przypodstawnych i brzusznych obszarów struktur czołowych, które mają liczne połączenia z układem limbicznym; wymiana informacji między tymi dwoma systemami integruje procesy motywacyjne, emocjonalne i poznawcze, co pozwala na podejmowanie właściwych społecznie decyzji.

17. Uszkodzenie może prowadzić do rozerwania połączenia tych procesów oraz zakłóceń w wymianie informacji (Beer i wsp. w druku). Wiąże się to z zaburzeniami w hamowaniu (blokowaniu, wstrzymaniu) reakcji emocjonalnych, prowadzących do zachowań impulsywnych i nieadekwatnych emocjonalnie, np. rozhamowanie werbalne i seksualne, wesołkowatość, brak koncentracji, labilność nastroju. Osoby z tym zespołem przejawiają znaczną patologię zachowań społecznych (Kaczmarek 1993, Ledwoch 2003 i 2005) oraz motywacyjnych (Pąchalska 2003). Wielu autorów podkreśla, że pacjenci ci nie wykazują zaburzeń w zakresie funkcji poznawczych

18. Patologiczny śmiech i płacz • występuje na ogół u pacjentów z uszkodzeniem struktur podkorowych • Zachowania te często wyglądają na łatwo wywołany afekt, podobnie jak w przypadku „labilności emocjonalnej”. • Pacjent często śmieje się lub płacze w odpowiedzi na wydarzenia, które wydają się nieważne, nie warte takich silnych reakcji, nie tylko w ocenie otoczenia, ale nierzadko jego własnej ocenie. (Dochodzi tu do swoistego odłączenia afektu wewnętrznego od afektu zewnętrznego, któremu towarzyszy nadpobudliwość afektu zewnętrznego, co prowadzi do nadmiernego i słabo umotywowanego śmiechu lub płaczu) • Patologiczny płacz i śmiech jest na ogół stereotypowy i mechaniczny. Brakuje w nim zróżnicowania głośności i rytmu, tak charakterystycznego dla płaczu i śmiechu osób zdrowych.

19. osoba z zespołem czołowym przejawia: • dezorganizację spontanicznej, celowej aktywności, • dysocjację między reakcjami emocjonalnymi a doznawanymi przeżyciami, • skłonność do dowcipkowania, • brak przestrzegania zasad współżycia społecznego (np. brak dystansu, zachowania wulgarne, zachowania agresywne), • euforię (która ma dość powierzchowny charakter) • niepokój, • nagłe napady depresji, • nieadekwatną ocenę sytuacji społecznych.

20. kategorie zaburzeń emocji po urazie mózgu • zespół głębokiej apatii, cechujący się brakiem reakcji emocjonalnej na wydarzenia przyjemne czy nieprzyjemne oraz brakiem zachowania ukierunkowanego na cel. • labilność, czyli niezdolność panowania nad społecznie nieakceptowanymi reakcjami emocjonalnymi (np. wybuchy agresji w sytuacjach frustrujących), • niespecyficzne reakcje lękowe czy depresyjne, cechujące się poczuciem silnego zagrożenia czy smutku bez wyraźnej przyczyny, któremu mogą towarzyszyć objawy wegetatywne.

21. Czynniki psychiczne i psychodynamiczne • wynikają z procesu oceny pacjenta dotyczącej: • znaczenia następstw uszkodzenia mózgu w swoim życiu osobistym i zawodowym, • rzeczywistej i percypowanej własnej zdolności do radzenia sobie z tymi następstwami

22. Rodzaje reakcji emocjonalnych • reakcja katastroficzna - trudny do opanowania napad lęku graniczącego z paniką i rozpaczą. Treść lęku może być różna jednak najczęściej pojawiają się lęki biologiczne lub społeczne (Susułowska, 1985) • zespół lękowo-depresyjny • patologiczny brak zainteresowania • apatia

23. Zespół zaprzeczania • anosognozja – (z gr. a=brak nosos=choroba gnosis=wiedza ) czyli zaburzenie spostrzegania własnej choroby; • Wg Pąchalskiej wyróżnić można • Anozognozję specyficzną • Anozognozję niespecyficzną (typową dla pacjentów po urazach głowy) • prymitywna forma mechanizmu radzenia sobie z sytuacją trudną.

24. Osoby z anozogonzją mogą maskować niewiedzę wnioskując o swoich ograniczeniach z obserwacji i usłyszanych wypowiedzi np. lekarzy • „tak, cierpiałem na coś takiego” (Prigatano, Altman, 1990; Damasio, 1999) • Zmiany w emocjonalności – niewłaściwemu ustosunkowaniu do swoich deficytów (obojętność, podwyższony nastrój) towarzyszy brak potrzeby rehabilitacji

25. Chory z dysfunkcją mózgu w rodzinie

26. Ocenia się, że najtrudniejszymi dla rodziny są takie objawy, jak: • impulsywność, • rozhamowanie popędów, • zaburzenia tożsamości, • osobowości, np. wybuchy złości, • egocentryzm, • brak wrażliwości społecznej

27. Przyczyny rozpadu więzi • inna ocena stanu zdrowia i emocjonalnego przez pacjentów i opiekunów • zmiana osobowości pacjenta (nie jest juz taką samą osobą) • zmiana pełnionych ról społecznych

29. „zespół opiekuna”, • cechuje się • szeregiem objawów psychosomatycznych, • ogólną nadpobudliwością, • nerwowymi ruchami, • charakterystyczną intonacją (głos lekko ściszony czasem z manierą pretensji, przyspieszone tempo mowy), • nasilonych „błędnym kołem” przewlekłego stresu i zaniedbania własnych potrzeb i problemów. • Większość opiekunów, dotkniętych tym zespołem, odczuwa przewlekłe zmęczenie, związane z nieustanną pracą przy chorym, zaprzątaniem myśli sytuacją chorego, brakiem wystarczającej ilości snu.

30. opiekunowie często przejawiają agresywną postawę wobec personelu medycznego, • wytykają błędy w leczeniu i opiece. • raczej nastawieni są na widzenie negatywnych rzeczy. • mimo prób pomocy ze strony innych, w tym bardzo bliskich osób, mają poczucie zostawienia samemu sobie, niezrozumienia.

31. czynniki prowadzące do zespołu opiekuna • frustracja (związana z zależnością od personelu medycznego i terapeutycznego), • przewlekłe zmęczenie (związane z permanentną opieką nad chorym), • lęk i depresja (wynikające przede wszystkim z niepewnej przyszłości zarówno osoby chorej, jak i opiekuna), • dolegliwości psychosomatyczne (nadciśnienie itp.), • użalanie się nad własnym losem, • stresujące poczucie braku czasu zarówno dla siebie, jak i dla rodziny, przyjaciół, a nawet dla chorego, • zdenerwowanie związane z rozwiązaniem ważnych spraw pacjenta, • konieczność zaniedbania własnych spraw i potrzeb, • zaburzenia emocjonalne (wybuchy agresywności, załamanie się), • problemy finansowe (związane z rozlicznymi potrzebami pacjenta), • utrata kontaktu ze środowiskiem, prowadząca do samotności i poczucia izolacji.

32. - zaburzenia procesów poznawczych (pamięci, koncentracji uwagi, zdolności rozwiązywania problemów); • - zaburzenia emocjonalne (obniżony nastrój, apatia, poczucie bezwartościowości); • - zaburzenia wegetatywne (zaburzenia snu, przewlekłe zmęczenie, utrata apetytu).