Morza i oceany

1. Morza i oceany

2. Morza i oceany zajmują około 70% powierzchni Ziemi.

4. Podział mórz ze względu na położenie: • otwarte – mające szerokie połączenie z oceanem, np. Morze Arabskie, Morze Norweskie, Morze Północne • przybrzeżne – oddzielone od oceanu przez wyspy lub półwyspy, np. Morze Karskie, Morze Japońskie, Morze Południowochińskie • międzywyspowe – położone wyłącznie między wyspami lub ich archipelagami, np. Morze Irlandzkie, Morze Celebes, Morze Jawajskie • śródziemne –otoczone ze wszystkich stron lądami, połączone z oceanem lub innym morzem wąską cieśniną: - międzykontynentalne– leżące między kontynentami, np. Morze Śródziemne, Morze Czerwone, Morze Karaibskie - wewnątrzkontynentalne – leżące wewnątrz jednego kontynentu, np. Morze Bałtyckie, Morze Białe, Morze Azowskie.

5. Zasolenie wody morskiej  • Stopień zasolenia zmienia się zależności od klimatu. Zwiększone parowanie w strefie klimatów gorących i suchych powoduje wzrost średniego zasolenia do 38‰  (maksimum w Morzu Czerwonym – 45‰). W strefie klimatów zimnych notowane są znacznie niższe wartości – 25–30‰. Bardzo niskie zasolenie jest w Morzu Bałtyckim (w części północnej spada do 4‰), co jest wynikiem małego parowania, słabej wymiany wód z oceanem oraz dużego dopływu wód słodkich z lądu. • Zasolenie zwiększa się na skutek parowania wody (bliżej zwrotników i równika) i formowania się lodu, a zmniejsza gdy wody mórz nie mieszają się ze sobą, przy biegunach miesza się z wodą z topniejących lodowców oraz na skutek spływu wód rzecznych. • Zasolenie ma wpływ na barwę morza/oceanu. Przy dużym zasoleniu występuje mało planktonu i woda ma barwę niebieską (mniej soli – rozwój planktonu – barwa wody zielona)

6. Właściwości wody morskiej: • Wmorskiej wodzie występują wszystkie pierwiastki, których udział zmienia się w czasie i przestrzeni. Najwięcej jest chlorków – 78% ( w tym największy udział chlorku sodu, który nadaje wodzie słony smak), Duża grupę stanowią też siarczany magnezu i wapnia. • Temperatura zróżnicowana jest od szerokości geograficznej. Średnia temperatura wody wynosi 17.4 stopnie. Najwyższe temperatur występują w strefie równikowej, a najniższe w podbiegunowych. Wraz z głębokością temperatura wody maleje (do 1000m temp. obniża się , po 2000m wahania są niewielkie), a w górnych warstwach jest ona związana z porami roku. • Światło słoneczne dociera do 200m głębokości. • Ciśnienie wody rośnie wraz z głębokością.

7. Ruchy wód morskich i oceanicznych: Przyczyna ruchu wód morskich i oceanicznych są wiatry oraz siła przyciągania Księżyca i Słońca. Znane są 3 główne rodzaje ruchów wody morskiej:-falowanie (wiatrowe i sejsmiczne)-pływy (przypływy i odpływy)-prądy morskie (ciepłe, zimne i obojętne) • Falowanie:Fale wiatrowe wywoływane są przez wiatr, na skutek uderzenia mas powietrza o powierzchnię wody. Na otwartym oceanie nie są zbyt wysokie osiągają wysokość ok. 6metrow, natomiast czasie sztormu dochodzą do 20 metrów. Fale sejsmiczne: tsunami, fale wywołane trzęsieniami ziemi i wybuchami wulkanów, na otwartym oceanie jest niewidoczne ma około 50 cm, osiąga duże wysokości w strefie brzegowej, szybkość tsunami dochodzi do 900 km/godz.

8. Ruchy wód morskich i oceanicznych: • Pływy– regularnie powtarzające się pionowe wahania poziomu wód (przypływy i odpływy) wywołane są wzajemnym przyciąganiem przede wszystkim Księżyca. Powoduje on spiętrzanie wód, które napływają z innych miejsc - powstanie przypływu. Przypływy są w miejscach zwróconych bezpośrednio w stronę Księżyca, jak i po przeciwnej stronie globu. Na obszarach, którym zostały odebrane wody – odpływ. Pływy maja miejsce dwa razy w ciągu doby księżycowej – 24h 50 min. • Wielkość przypływu uzależniona jest od wzajemnej położenia względem siebie Księżyca i Słońca. Największy przypływ obserwowany jest okresie pełni i nowiu księżyca, gdy Słońce i Księżyc spotykają się w linii prostej, a ich siły przyciągania sumują się. Wysokość przypływów zależy tez od szerokości geograficznej, głębokości wód przybrzeżnych, kontaktu mórz z oceanami i pór roku. • Wysokość fali przypływowej na otwartych powierzchniach oceanu wynosi ok. 11 m. W morzach typu śródziemnego niedużych powierzchniach lub o utrudnionym kontakcie z oceanami przypływy są niewielkie (np. na Bałtyku 1-2m). W estuariach (poszerzone, lejkowate ujście rzeki), u wybrzeży kontynentów, wielkość przypływów wzrasta. Największe zanotowano w Zatoce Fundy (Kanada) 19-20 m i w Kanale La Manche: 16m.

9. Ruchy wód morskich i oceanicznych: • Prądy morskie to wielkie strumienie wody, podwodne rzeki, szerokości kilkudziesięciu kilometrów, płynące w określonym kierunku. Wody prądów morskich nie mieszają się, powstają głownie na skutek:-stałych wiatrów, głownie pasatowych-różnic gęstości wody związanych z różnica temperatury i zasolenia. • Kiedy prądy morskie przetaczają wody cieplejsze od otaczających je zwane są prądami ciepłymi, natomiast gdy chłodniejsze nazywane są prądami zimnymi. Prądy cieple płyną od równika w kierunku biegunów. Prądy zimne płyną od biegunów, niosąc wody chłodniejsze niż te na które wpływają. Ze względu na zmienności przepływu prądy można podzielić na stałe (związane ze stałymi wiatrami) oraz sezonowe (związane z cyrkulacją monsunową). W cieśninach często spotykany jest piętrowy układ prądów. • Na kierunek prądów morskich oddziałuje siłą Coriolisa. Pod jej wpływem prądy na półkuli północnej odchylają się w prawo, a na półkuli południowej w lewo. Po obu stronach równika istnieją zatem ogromne zamknięte obiegi wody. • Dzięki prądom oceanicznym następuje stałe mieszanie się wód powierzchniowych pomiędzy niskimi a wysokimi szerokościami geograficznymi, prowadząc do zmniejszenia się różnic temperatur między równikiem a biegunami. Prądy ciepłe i zimne wpływają również na klimat wybrzeży obok których wędrują. • El Nino: pojawia się u wybrzeży Ameryki Południowej, ciepły prąd, raz na 3-7 lat, powodując ogromne anomalie klimatyczne prawie na całej kuli ziemskiej (powodzie, susze, huragany, trąby powietrzne)

10. Strefa przybrzeżna • Strefa zbiornika wodnego przylegająca do brzegu lądu, jej głębokość nie przekracza 200m ; charakteryzuje się najlepszymi warunkami życia w wodach (dużo światła, tlenu, mniejsze zasolenie, urozmaicona rzeźba dna). • Najbardziej podatna jest na niestałość czynników środowiskowych, przede wszystkim na dobową i sezonową zmienność oświetlenia i temperatury, zlodzenie, w tej strefie powstaje największa ilość materii organicznej i zalega największa ilość detrytusu (martwa materia org.), przez co podlega największym wahaniom stężenia tlenu. • Organizmy żyjące w tej strefie muszą być odporne na wysychanie i zmianę temperatur, niszczące działanie fal (brzegi skaliste, uderzenia) oraz tolerować wodę słodką (opady deszczu). • Występują tu: glony (zielenice gł.30-40m, brunatnice gł.50m, krasnorosty gł. 60m), koralowce, konik morski, płaszczka, iglicznia, węgorz, sola, dorsz, sardynka, ptaszor, żagielek, makrela, rekin ludojad, flądra, jeżowiec, małż, sercówka, gąbki, rozgwiazda, rak, krab, babka, delfin, kaszalot. • W toni wodnej ok. 100m od brzegu unosi się plankton- drobne organizmy jednokomórkowe roślinne (fitoplankton) i zwierzęce (zooplankton) oraz larwy jeżowców , rozgwiazd, mięczaków, krabów, żebropłazów, jaja ryb i narybek. Stanowi pożywienie ławic śledzi, sardynek, fok, wielorybów i ptaków morskich.

12. Strefa otwartej toni wodnej • W morzach i oceanach strefa ta obejmuje wody nad szelfem. Płytsza część podlega bezpośrednim wpływom lądu, dopływowi wody i substancji przez nią niesionych po deszczach. • Strefa stoku kontynentalnego – zaczyna się poniżej 200m głębokości, dochodzi tam znacznie mniej światła. • Fauna tu żyjąca cechuje się największym bogactwem gatunkowym spośród wszystkich środowisk życia w wodach. Występują tam organizmy bierne unoszone przez wodę, czyli plankton, aktywnie się poruszające, czyli nekton -np.: tuńczyk, krewetki, żółw morski, rekin błękitny i płaszczowy, kałamarnice, ośmiornice, żabnica oraz zwierzęta żyjące na dnie – mięczaki, rozgwiazdy, wężowidła, robaki, których skład gatunkowy zmienia się wraz z głębokością.

14. Strefa głębinowa • W strefie dennej (poniżej 400m) woda jest zmętniała, charakteryzuje się brakiem światła, wysokim ciśnieniem i słabym ruchem wody. • Organizmy żyjące w głębinach przystosowały się do życia w tej strefie poprzez: • wyrostki świetlne • ciemne ubarwienie • długie i ostre zęby w szerokiej paszczy • ogromne oczy, lub ślepota • rozciągliwe żołądki (ułatwiają pożeranie większych ofiar) • Zwierzęta te odżywiają się innymi organizmami opadającymi z wyższych warstw.

16. Fauna hajduczek koralowce miękkie iglicznia szkaradnica ustniczek korys

17. mewa albatros rybitwa