Obserwacja, wywiad, wybrane badania eksperckie

1. Obserwacja, wywiad, wybrane badania eksperckie

2. Natura i źródła danych jakościowych • Istotą danych jakościowych jest możliwość uchwycenia badanego zjawiska z perspektywy respondenta. • Źródła danych jakościowych: notatki z obserwacji • transkrypcja wywiadów • notatki terenowe • dokumenty • Etapy analizy danych jakościowych: • selekcja i porządkowanie danych • poszukiwanie kategorii analitycznych (wybór typu kodowania) • analiza i interpretacja danych • wnioski i prezentacja wyników w teściach raportu z badań • Transkrypcja – spisanie na papier tekstu wywiadu najpierw trzeba wywiad zametryczkować • pytania w osobnych akapitach • uwagi ankietera • miejsce na kodowanie (prawy margines) • Notatki terenowe- struktura: miejsce uzyskania informacji • czas • wydarzenie • kto brał udział (osoba) • ich działania i czynności • cele • motywy • artykułowane odczucia • znaczenie dla uczestników • komentarze badacza

3. Badania jakościowe • ich metodologia nawiązuje do paradygmatu socjologii humanistycznej • indywidualne podejście do respondenta • badania jakościowe odpowiadają na pytania „jak?” i „dlaczego?” • są prowadzone na niewielką skalę, na małych próbach, wyniki trudno jest uogólniać na szersze populacje • narzędzia są zwykle niewystandaryzowane • rola badacza jest rozbudowana, jego obecność wpływa na osoby badane • interpretacje wyników mają bardziej subiektywny charakter – dobór próby zwykle w sposób celowy • badacz chce poznać i wydobyć od badanego informacje, które są głęboko ukryte, chce wyjaśnić i zrozumieć motywy działania respondenta

4. Indywidualny wywiad pogłębiony IDI (IN-DEPTH-INTERVIEW). Technika badań jakościowych. Badanie polega na wywiadzie pogłębionym przeprowadzonym z pojedynczymi osobami, rejestrowanym audio. W rozmowie nie biorą udziału osoby trzecie, które mogłyby wpłynąć na odpowiedzi badanego, chyba że jest to zabieg celowy, w przypadku tzw. diad lub triad. Inną formą techniki IDI jest wywiad swobodny, polegający na luźnej, swobodnej rozmowie z respondentem, którą nie kieruje żaden scenariusz czy plan rozmowy. Podczas takiego wywiadu ważny jest jedynie cel wywiadu oraz temat, który narzuca badacz. Rola osoby przeprowadzającej wywiad głównie sprowadza się do słuchania wypowiedzi, respondent ma całkowitą swobodę wypowiedzi. Wywiady swobodne mają zazwyczaj charakter rozpoznawczy. Są też najczęściej stosowane w pierwszej fazie badania, w sytuacji gdy obszar badawczy jest mało znany lub występują trudności w sformułowaniu problemów badawczych (wątków interesujących klienta). Pokrewnym tej technice jest wywiad ekspercki, stanowiący odmianę IDI realizowaną wśród ekspertów i specjalistów w danej dziedzinie. Wywiad taki musi być prowadzony przez doświadczonego i obeznanego w badanych zagadnieniach moderatora, który będzie potrafił poprowadzić rozmowę z wysokiej klasy specjalistą w taki sposób, aby uzyskać szeroki wachlarz eksperckich opinii.

5. Zogniskowany wywiad grupowy FGI (FOCUS GROUP INTERVIEW). Technika badań jakościowych. Badanie polega na dyskusji, prowadzonej przez moderatora w grupie celowo dobranych osób (od 6-10), rekrutowanych na podstawie wcześniej przyjętych kryteriów. Możliwe jest przeprowadzenie Focusa również w tzw. minigrupie (do 4 osób), w sytuacji szczególnie skomplikowanego tematu spotkania lub gdy kameralne grono sprzyjać będzie bardziej otwartym wypowiedziom. Wywiad przeprowadzany jest w specjalnie przystosowanym pomieszczeniu fokusowni, z lustrem weneckim pozwalającym na bezpośrednią obserwacje uczestników dyskusji przez Klienta. Rozmowa jest zogniskowana wokół określonego tematu, podczas którego zachodzą procesy grupowe. Uczestnicy nawzajem wpływają na swoje wypowiedzi, opowiadają o swoich doświadczeniach, weryfikują się wzajemnie, wspólnie dochodzą do wniosków. Wywiad grupowy jest procesem niezwykle twórczym i kreatywnym, przypomina często tzw. „burzę mózgów” na określony temat. Narzędziem badawczym jest scenariusz wywiadu zawierający szczegółowe problemy badawcze - zagadnienia ważne z punktu widzenia celów Klienta. Zebrany materiał poddawany jest analizie jakościowej, dzięki której Klient ma możliwość poznania interesujących wątków wypowiedzi badanych osób, wzbogaconych wieloma cytatami.

6. Obserwacja uczestnicząca. Metoda badań jakościowych, polegająca na obserwowaniu przez badacza zachowań badanych w ich naturalnym środowisku (np. klientów, pracowników działu obsługi klienta, uczestników jakiegoś zdarzenia). Badacz obserwuje sytuację i jednocześnie ją współtworzy, jest aktywnym uczestnikiem, przyjmuje określoną rolę (np. klienta, nabywcy, pacjenta, kontrahenta), nawiązuje bezpośredni kontakt z obserwowanymi osobami, zadaje pytania, bierze udział w rozmowie, tym samym wpływa na zachowanie obserwowanych osób. Obserwacja może być również wspomagana takimi elementami jak fotografia, zebranie udostępnionych dla klientów ulotek, folderów, itp. Narzędziem badawczym jest arkusz obserwacji, a zebrany materiał poddawany jest analizie jakościowej. Mystery shopping. Technika badań jakościowych, „Tajemniczy klient". Procedurę Mystery Shopping stosuje się najczęściej dla uzyskania informacji pozwalających na ocenę postępowania personelu wobec klientów. Technika ta stanowi połączenie obserwacji uczestniczącej i wywiadu, ponieważ zakłada "wcielenie się" ankietera w rolę klienta. Realizowana jest zarówno w terenie, podczas gdy tajemniczy klient spotyka się bezpośrednio z obsługą, jak i telefonicznie, gdy prowadzona jest rozmowa według wcześniej określonego scenariusza (MysteryCalling). Symulowane kontakty w ramach MS i MC zostają rejestrowane, a następnie gruntownie analizowana w celu poprawy zachowań pracowników z punktu widzenia wizerunku firmy, jak również zwiększenia jakości i efektywności oferowanych usług. Zazwyczaj ocenie podlegają następujące aspekty zachowania personelu: czas oczekiwania na załatwienie określonej sprawy, warunki oczekiwania, uprzejmość wobec klienta, kompetencja działania, chęć udzielenia pomocy, kompletność udzielonej informacji.

7. Metoda obserwacji – sposób prowadzenia badań, w którym obserwacja odgrywa istotną rolę i którego stosowanie nie pociąga za sobą zmian w środowisku lokalnym. Zasadniczo skupia się na celowym poszukiwaniu faktów, jest celową czynnością poznawania za pomocą zmysłów. Stanowiąca jej część obserwacja naukowa to proces uważnego i celowego spostrzegania; rezultatem obserwacji naukowej są spostrzeżenia naukowe. Wartość poznawcza metody obserwacyjnej polega na opisie zjawisk, od którego często zaczynają się badania naukowe. Jest najstarszą metodą roboczą każdej pracy naukowej, a jej elementy występują w wielu innych metodach. Należyte przygotowanie do obserwacji wymaga określenia punktów widzenia i kwestii, na które można odpowiedzieć dzięki obserwacji; tworzą one schemat obserwacyjny lub przewodnik obserwacyjny. Podczas obserwacji znajduje się potwierdzenie lub zaprzeczenie hipotez postawionych w przewodniku. Obserwacja zatem jest techniką badawczą, która przeprowadzona według ustalonego planu, w konkretnym celu oraz w obiektywny sposób dostarcza badaczowi informacji na temat zachowania się zjawisk, zachowań, zdarzeń. Zaletą obserwacji jest możliwość zarejestrowania zdarzeń, których badacz wcześniej nie przewidział, zdarzeń, które są dla niego zaskoczeniem. Technika ta ma charakter najczęściej eksploracyjny.  Może być wykorzystana m.in. w: Badaniach opisujących – celem jest opisanie stanu teraźniejszego, Badaniach diagnostycznych – są logicznym przedłużeniem badań opisujących. Mają na celu odkrycie przyczyn stanu teraźniejszego Badaniach predykcyjnych – ich celem jest przewidywanie procesów w najbliższej przyszłości i potencjalnych reakcji społecznych (aprobaty, dezaprobaty, obojętności).

8. Sposoby obserwacji Procedury obserwacji

9. Etapy przygotowania i prowadzenia obserwacji

10. Budowa arkusza obserwacji

11. Warunki poprawnej obserwacji. celowość – obserwator określa sobie jasno cel, jaki chce zrealizować przez przeprowadzoną przez niego obserwację) planowość – obserwacja dokonuje się wg ściśle określonego planu tj. czas obserwacji, sposoby obserwowania, sposoby zapisu danych, zasady panujące podczas tej obserwacji itd.) selektywność obserwacji – polega na ścisłym postrzeganiu, przygotowanego uprzednio, rejestru kategorii zachowania się osób badanych, rejestr taki ułatwia uwzględnienie w obserwacji istotnych cech badanych zjawisk, a pomijanie wszystkiego tego, co nie pozostaje w związku z zasadniczym przedmiotem badań, zaoszczędza się tym samym energię i czas) dokładność – aby zaszła owa dokładność, musi wystąpić wnikliwość,  wyczerpalność i wierność, obserwacja pozostaje wierna kiedy zjawiska nie zostają zniekształcone wskutek obecności obserwatora, obserwacja pozostaje wyczerpująca jeśli umożliwia zaobserwowanie najdrobniejszych niemal szczegółów interesujących obserwatora przedmiotu badań, wnikliwa jest wtedy kiedy uwzględnia wzajemne relacje i uwarunkowania obserwowanych faktów, zdarzeń i zjawisk, dokładność to niemalże „fotograficzność”)

12. Wywiad kwestionariuszowy • Wywiad kwestionariuszowy, podobnie jak technika ankiety, należy do jednych z najpopularniejszych metod badań społecznych. Szczególnie często jest wykorzystywany przez ośrodki badań opinii publicznej w badaniach marketingowych, ale jest także dobrym narzędziem w badaniach społecznych, w tym w pedagogice. Cechą szczególną tej techniki jest wykorzystanie komunikacji bezpośredniej między badaczem (lub jego pośrednikiem – ankieterem) a respondentem. Wywiad kwestionariuszowy, podobnie jak ankieta należy do wysoko standaryzowanych technik badań społecznych. Oparty jest na uprzednio przygotowanym kwestionariuszu, który jest ujednolicony i sformalizowany. • Ogólna charakterystyka techniki • Wywiad kwestionariuszowy jest swoistą rozmową przeprowadzaną w sposób wysoce sformalizowany. Technika ta charakteryzuje się kilkoma podstawowymi dyrektywami, których spełnienie jest warunkiem koniecznym • Badanie powinno być przeprowadzone w sposób bezpośredni, czyli wymaga ono interakcji badacz – respondent. Obie strony muszą być fizycznie obecne w fazie jego realizacji. Rozmowa telefoniczna nie jest wywiadem, gdyż rozmówcy jedynie się słyszą. Brak fizycznego kontaktu z respondentem uniemożliwia obserwacje np. zachowań niewerbalnych respondenta. • Kwestionariusz ankiety z wydrukowanymi pytaniami jest podstawą przeprowadzenia rozmowy. Ankieter jest zobowiązany ściśle przestrzegać formuły pytań oraz ich kolejności. Formularz kwestionariusza jest identyczny dla wszystkich respondentów. • Rozmowa powinna byś przeprowadzona w sposób indywidualny jedynie z osobą, z którą przeprowadza się wywiad. Jeden ankieter rozmawia z jednym respondentem, niedopuszczalne są sytuacje, gdy w wywiadzie biorą udział osoby trzecie (w tej sferze istnieją pewne odstępstwa, jeżeli metodologia badania wymaga inaczej).

13. Wskazówki do konstruowania kwestionariusza wywiadu: • układ pytań musi tworzyć logiczny ciąg (bloki tematyczne) • przechodzimy od pytań ogólnych do szczegółowych • trudne pytania umieszczamy w środku kwestionariusza; te wymagające mniej zastanowienia na początku i na końcu • pytania nie mogą się powtarzać (z wyjątkiem tych, które są pytaniami kontrolnymi) • pytania muszą wynikać z podjętej problematyki badawczej i zasad budowy kwestionariusza • pytania powinny być przystępne i zrozumiałe dla każdego respondenta • znaczenie pytania musi być takie samo dla pytającego jak i respondenta • każde pytanie może się odnosić tylko do jednego zagadnienia • pytania muszą być neutralne – nie mogą sugerować odpowiedzi • pytania muszą być jednoznaczne • pytania muszą dawać możliwość udzielenia wyczerpującej odpowiedzi • nie możemy umieszczać pytań, które mogą stwarzać możliwość do udzielenia nieszczerych odpowiedzi • należy unikać pytań drażliwych i na tematy osobiste • najważniejsze przy opracowaniu kwestionariusza jest umieszczenie dokładnej instrukcji udzielania odpowiedzi

14. Kwestionariusz wywiadu służy ankieterowi jako plan zadawanych pytań i uzupełniany jest przez niego. Elementy składowe kwestionariusza wywiadu

15. Badania eksperckie • Jednym z przykładów badań eksperckich są wywiady eksperckie realizowane są ze specjalistami z danej branży, na podstawie scenariusza rozmowy. Najczęściej są to wywiady pogłębione, a rzadziej mini focus grupy eksperckie. • Tematyka takich badań najczęsciej obejmuje: • inspiracje dla procesów decyzyjnych, orgnizacyjnych i technologicznych, • selekcję pomysłów, • weryfikację procesu innowacyjnego, • szacowanie potencjału i możliwości skutecznej realizacji planowanych działań, • weryfikację realności realizacji projektu, • analizę SWOT.

16. Kolejną metodą badania eksperckiego jest dyskusja ekspercka – często jest jedną z metod stosowanych w ramach projektów typu foresight*. Celem inicjatyw tego typu jest tworzenie wizji średnio i długoterminowych, przy zaangażowaniu specjalistów z danej dziedziny. Przewidzenie, a raczej zaplanowanie scenariusza rozwoju zachodzi dzięki analizie danych zastanych. Dokonują jej ludzie związani z konkretną branżą czy projektem. Metodologia dotycząca foresight'u jest wieloetapowa i czasochłonna, ponieważ horyzont czasowy jest odległy (nawet 20 lat), bądź też dotyczy sytuacji gdzie bardzo trudno przewidzieć dalszy rozwój wydarzeń (np. manewry wroga na polu walki). Przewidzenie trendów rozwoju nie jest w tym przypadku celem samym w sobie, a narzędziem które pozwala na podjęcie odpowiednich działań odpowiednio wcześniej. Może chodzić zarówno o inwestycje technologiczne, rozpoczęcie szkolenia kadr, współpracę pomiędzy podmiotami gospodarczymi, lub podjęcie odpowiednich kroków przez ustawodawcę. W metodologii foresight'u oprócz dyskusji eksperckiej mieszczą się takie metody jak burza mózgów, mapowanie myśli, metoda Delphi, krzyżowa analiza wpływów. Zbudowanie długofalowego scenariusza wymaga dokładnego zaplanowania całego procesu badawczego, oraz użycia wielu metod. * Foresight to systematyczny, przyszłościowy sposób docierania do informacji w celu budowania średnio lub długookresowej wizji rozwojowej, jej kierunków i priorytetów, służący jako narzędzie podejmowania bieżących decyzji i mobilizowania wspólnych działań. Foresight tworzy język debaty społecznej oraz kulturę budowania społecznej wizji myślenia o przyszłości. W przypadku projektów typu foresight analizy i oceny przeprowadzane są przy szerokim udziale aktorów społecznych, takich jak: przedsiębiorcy, naukowcy, przedstawiciele administracji publicznej, organizacji pozarządowych i społecznych, politycy, którzy mając bezpośredni kontakt z nauką i gospodarką oraz regulacjami jej dotyczącymi, zapewniają merytorycznie poprawny opis problemów oraz wskazują na możliwości ich rozwiązania. Foresight po raz pierwszy zastosowano w Japonii w roku 1970 i upowszechniono na świecie na przełomie XX i XXI wieku w takich krajach jak: USA, Holandia, Niemcy, Wielka Brytania, Nowa Zelandia, Szwecja, a także na Węgrzech i w Czechach. Pojęcie foresight w języku angielskim oznacza „przewidywanie” i nie ma jednowyrazowego polskiego odpowiednika. Można je rozumieć jako spojrzenie lub sięgnięcie w przyszłość, przy czym nie chodzi tu tylko prognozę, ale także o możliwość wpływu na bieg wydarzeń. Foresight ma na celu wskazanie i ocenę przyszłych potrzeb, szans i zagrożeń związanych z rozwojem społecznym i gospodarczym oraz przygotowanie odpowiednich działań wyprzedzających z dziedziny nauki i techniki.