Metodologia badań społecznych Wykłady I-III

1. Metodologia badań społecznychWykłady I-III Roman Dolata Zakład Ewaluacji Instytucji Edukacyjnych Dyżury: piątki, 15.30-17.00, s. 314 rdolata@uw.edu.pl

2. Podstawowe teksty i zaliczenie przedmiotu Podręcznik: - Earl Babbie (2008) Podstawy badań społecznych. Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN (załącznik F nieobowiązkowy) Uzupełniające teksty: • David Silverman (2009) Prowadzenie badań jakościowych. Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN • M. Jakubowski, A. Pokropek (2009) Badając egzaminy. Podejście ilościowe w badaniach edukacyjnych. (www.ewd.edu.pl) Zaliczenie wykładu Test sprawdzający opanowanie pojęć metodologii badań społecznych Test składać się będzie z ok. 35 pytań zamkniętych

3. Problemy z tożsamością metodologiczną pedagogiki • Pedagogika wykorzystuje warsztat badawczy przynajmniej czterech dyscyplin naukowych: • filozofii, • historii, • psychologii, • socjologii.

4. Czym zajmuje się metodologia? • Metodologia - nauka o metodzie naukowej • Hans Reichenbach: • Kontekst odkrycia: czynniki psychologiczne i społeczne wpływające na sformułowanie danej teorii naukowej • Kontekst uzasadnienia: przyjęte w danej nauce procedury racjonalnego akceptowania lub odrzucania teorii • Karl Popper • Świat I: świat obiektów i zjawisk fizykalnych • Świat II: świat przeżyć subiektywnych • Świat III: świat obiektywnej zawartości myśli, czyli zobiektywizowany (oderwany od procesu twórczego) świat nauki i sztuki • Metodologia zajmuje się nauką w kontekście uzasadnienia i wiedzą zobiektywizowaną • Metodologia nie jest psychologią, socjologią ani historią nauki • Nauka a wartości

5. Pożytki płynące z metodologii • Metodologia jest nauką normatywną • Postępowanie zgodnie z zasadami formułowanymi przez metodologię nie zapewnia naukowej owocności naszych działań • Postępowanie zgodnie z zasadami metodologii pozwala unikać typowych pułapek czyhających na (szczególnie początkującego) badacza • Zasady metodologii są nagminnie łamane: • Z niewiedzy • Z lenistwa i oportunizmu • Z racjonalnych powodów (ciężar dowodu, że złamanie zasad nie niweczy wartości poznawczej badania, spoczywa na łamiącym zasady)

6. Cechy postępowania naukowego • Język umożliwiający komunikację w obrębie danej wspólnoty naukowej: jasność i jednoznaczność pojęć • Zakorzenienie wiedzy w wynikach zaplanowanych i powtarzalnych badań • Krytycyzm wobec procedur badawczych i formułowanych twierdzeń • Problem falsyfikacji (Popper)

7. Struktura postępowania badawczego • Podejścia badawcze • Teorie naukowe • Pytania badawcze/Hipotezy • Wyniki • Modele analizy danych • Dane • Metody i schematy badawcze • Badane zjawiska ?

8. Podejścia badawcze • Wybór dyscypliny naukowej • Wybór w obrębie dyscypliny naukowej podejścia badawczego

9. Podejścia badawcze, cd • Podstawowe podejścia badawcze w psychologii: • behawiorystyczne • psychoanalityczne • humanistyczne • poznawcze • ewolucyjne

10. Podejścia badawcze, cd • Podstawowe podejścia badawcze w socjologii: • strukturalno-funkcjonalne • teorie konfliktu • interakcjonizm symboliczny • etnometodologia

11. Podejścia badawcze, cd • Podejścia niezależne od dyscypliny: • wyjaśnienia nomotetyczne vs idiograficzne • dane ilościowe vs jakościowe • strategia indukcyjna vs dedukcyjna • badania podstawowe vs badania stosowane (w tym ewaluacyjne)

12. Źródła pytań badawczych i hipotez: kontekst uzasadnienia i kontekst odkrycia Kontekst uzasadnienia Pytanie badawcze jest funkcją przyjętego podejścia i teorii naukowej danego zjawiska Hipoteza jest nowym (niepewnym) przewidywaniem postawionym na gruncie danej teorii naukowej Kontekst odkrycia Wykrycie źródeł pytań i hipotez w kontekście odkrycia to zadanie dla psychologów i socjologów nauki; dobre pytanie/hipoteza może się przyśnić, może być sformułowane na złość naukowemu rywalowi, może być dyktowana społeczną potrzebą, ideologiczną preferencją itp. Ważne, by kontekst odkrycia nie „obciążał” procesu badawczego.

13. Podstawowe typy pytań/hipotez naukowych • Pytania/hipotezymogą dotyczyć: • występowania (nasilenia) zjawiska • struktury (jawnej, ukrytej) zjawiska • funkcji (jawnej, ukrytej) zjawiska • przyczyn i konsekwencji zjawiska • zmiany zjawiska w czasie (zmiany ilościowe vs jakościowe)

14. Poziomy sformułowania hipotezy naukowej • Hipoteza teoretyczna • nowe (niepewne), warte testowania przypuszczenie sformułowane na gruncie dotychczasowej wiedzy • Hipoteza badawcza/operacyjna • hipoteza odniesiona do przyjętych metod badania (wskaźników), schematu badawczego i modelu analizy danych

15. Cechy dobrej hipotezy naukowej • Jest sformułowana w jasnym i jednoznacznym języku • Jest ogólna (dla każdego x należącego do X) • Jest falsyfikowalna • nie jest tautologią • jest tak sformułowana, iż można ją poddać empirycznemu testowi • ma dużą moc poznawczą, czyli dużo „zakazuje”: szeroki zakres potencjalnych wyników wskazuje na jej fałszywość • Jest prosta • nie mnoży bytów teoretycznych (pojęć) bez potrzeby (brzytwa Ockhama); zawiera najprostsze z prawdopodobnych wyjaśnień

16. Problem przyczynowości • Determinizm i indeterminizm • Przykłady podejść deterministycznych: behawioryzm, podejście strukturalno-funkcjonalne • Przykłady podejść indeterministycznych: psychologia humanistyczna, interakcjonizm symboliczny • Schemat przyczynowo-skutkowy to podstawowa kategoria wyjaśniająca zjawiska w podejściu nomotetycznym

17. Związek przyczynowo-skutkowy

18. Problem przyczynowości, cd • Pojęcie warunku koniecznego i wystarczającego • Determinizm mechaniczny i probabilistyczny • Probabilistyczny charakter praw odkrywanych w naukach społecznych

19. Warunki poprawnego uzasadnienia istnienia związku przyczynowo- skutkowego • Wg. Paula Lazarsfelda: • Przyczyna nie jest późniejsza niż skutek • Istnieje empiryczna korelacja między wystąpieniem przyczyny i skutku • Korelacja nie jest zależnością pozorną

20. Korelacja pozorna • Zaobserwowanie korelacji między zjawiskiem X i Y nie jest dowodem istnienia związku przyczynowo-skutkowego • Potrzeba kontroli zmiennych

21. Eksperyment

22. Eksperyment • Eksperyment jako jeden ze schematów badawczych • Eksperyment jako model „badania idealnego” • Eksperyment jako model działania pedagogicznego

23. Eksperyment, podstawowe pojęcia • manipulacja eksperymentalna, • zmienna niezależna i zależna, • grupa kontrolna i placebo, • losowy dobór osób badanych i randomizacja.

24. Eksperyment: randomizacja Losowy przydział

25. Różne schematy eksperymentalne • klasyczny • dwukrotny pomiar w jednej grupie • szereg czasowy • klasyczny bez pretestu • pełny schemat Solomona • schematy czynnikowe (np. 2x2, 2x3, 3x3 itd.) • schematy ze zmienną mediującą (np. 2x2)

26. Eksperymenty klasyczny: schemat badania

27. Kryteria oceny eksperymentu Trafność wewnętrzna Trafność zewnętrzna Powtarzalność Siła związku (problem determinizmu)

28. Zakłócenia eksperymyntu • Wg D. T. Cambella: • przypadkowe fluktuacje wartości zmiennych • czynniki zewnętrzne • samoistne trendy • wpływ pretestu • regresja do średniej • zmiana narzędzi pomiarowych • selektywny dobór grup • wypadanie osób badanych