Anita Bokwa, Wojciech Maciejowski Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej

1. Anita Bokwa, Wojciech Maciejowski Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytet Jagielloński Kraków Walory przyrodnicze i kulturowe ścieżek dydaktycznych w okolicach Zbiornika Dobczyckiego Natural and cultural values of the didactic routes in the Dobczyce Water Reservoir’s vicinity

2. Ścieżki dydaktyczne w gminie Dobczyce: •  w Dobczycach: „Śladami historii” - zabytki architektoniczne, • etnograficzne, pamiątki historyczne, • w Brzezowej – wieża obserwacyjna koło Zbiornika i Stacja Naukowa UJ, • w Kornatce – baszty skalne, zakola rzeczne, kurhany, kompleks leśny, • punkty widokowe.

3. Ścieżka dydaktyczna w Dobczycach: „Śladami historii” Zamek królewskiw Dobczycach  wybudowany w XIII w.,  z biegiem wieków popadł w ruinę,  w 1960 r., z inicjatywy W. Kowalskiego, rozpoczęto odgruzowanie ruin zamku,  obecnie Muzeum Regionalne PTTK im. W. Kowalskiego.

4. Obok zamku znajduje się skansen i kościół p.w. św. Jana Chrzciciela

5. Wokół zamku ciągnęły się kiedyś mury obronne (dziś tylko ruiny). Przy Rynku znajduje się kościół kościół parafialny pw. Matki Bożej Wspomożenia Wiernych.

6. Ścieżka dydaktyczna w Brzezowej • Wieża obserwacyjna: • na Zuchowej Górze (300 m n.p.m.), na terenie UJ, • powstanie w ramach projektu „New environmental touristical strategy for rural sustainable tourism” (Nowa strategia trwałego rozwoju turystyki na obszarach wiejskich w oparciu o środowisko naturalne), jako element programu SMART, •  umożliwi obserwację krajobrazu i ptaków.

7. Stacja Naukowa Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego w Gaiku-Brzezowej Przed wybudowaniem Zbiornika: • założona w 1963 r., w pałacu z 1818 r. zbudowanym z materiału pochodzącego z ruin zamkowych, • pomiary meteorologiczne, profil topoklimatyczny, • stacja główna: Terasa (259 m n.p.m.)

8. Po wybudowaniu Zbiornika: stacja główna: Kopiec (302 m n.p.m.) • przeniesienie stacji głównej na pobliską wierzchowinę, • zachowanie pomiarów topoklimatycznych, • pomiary tradycyjne i automatyczne, zakres znacznie szerszy niż IMGW

10. Po wybudowaniu Zbiornika: profil topoklimatyczny Punkty pomiarowe: Las Zbocze Brzeg

11. Wybrane, opublikowane wyniki badań

12. Przy obecnych zabudowaniach Stacji widoczny jest fragment alei akacjowo-lipowej, kiedyś prowadzącej do dworu w Gaiku, a obecnie w kierunku Zbiornika.

13. Z wieży widać także ujęcie wody znajdujące się na lewym brzegu zbiornika, powyżej zapory, w formie ujęcia wieżowego przylegającego do zbocza Jałowcowej Góry. • Zapewnia pobór wody w pełnym zakresie zmienności poziomów zbiornika. Wodę ze zbiornika można pobierać z trzech głębokości: • 3,45 m (poziom I), • 9,65 m (poziom II), • 15,8 m (poziom III). • Pozwala to na pobór wody w danym momencie z poziomu o najlepszych parametrach chemicznych i biologicznych.

14. Na Jałowcowej Górze znajduje się Ośrodek Wypoczynkowo-Szkoleniowy MPWiK „Jałowcowa Góra”.

15. W 1983 r. w Brzączowicach została założona Stacja Biologiczno-Rybacka Zakładu Biologii Wód Instytutu Ochrony Przyrody PAN, zajmująca się badaniami ekosystemów zbiornika i jego dopływów oraz nadzorem nad gospodarką rybacką. Prowadzone na Stacji badania dotyczą oceny potencjału biogenicznego zlewni zbiornika, czyli rytmu rocznych przepływów substancji biogennych oraz rozwoju zbiorowisk roślinnych i zwierzęcych. Stacja wraz z bazą rybacką i wylęgarnią ryb zajmuje powierzchnię 1 ha.

16. Na brzegu zbiornika, w Gaiku-Brzezowej widoczne są osuwiska.

17. Niestety, na brzegu Zbiornika można zobaczyć także śmieci, nanoszone przez Rabę, a wrzucane bezpośrednio do rzeki tak przez mieszkańców jak też turystów.

18. Na zach. od wieży znajdują się zabudowania Drogini, gdzie wybudowano nad Zbiornikiem w 1991 r. kościół filialny pw. św. Wojciecha, w miejsce wyburzonego w 1986 r. kościoła znajdującego się kiedyś na terenie zajętym obecnie przez wody Zbiornika.

19. Od 1997 r. przed kościołem znajduje się barokowa figura św. Jana Nepomucena z I połowy XVIII w., wykonana z piaskowca.

20. Ścieżka dydaktyczna w Kornatce Początkowo prowadzi ona w kierunku wschodnim i schodzi na dno doliny Olszanicy, po której pokonaniu rozpoczyna się podejście na górę Dąbrowę (410 m n.p.m.) biegnące w dużej części w środku boru jodłowo-świerkowego.

21. Po dojściu do asfaltowej drogi w pobliżu osady Zajazd można w słoneczne dni podziwiać piękną panoramę okolicy w kierunku wschodnim, w stronę doliny Krzyworzeki.

22. Obserwując bieg koryta Rokitki możemy zobaczyć świetne przykłady procesów erozji bocznej w postaci licznych zakrętów, które rzeczka wycięła w mało odpornym, żwirowym materiale aluwialnym. Na uwagę zasługują też rosnące miejscami naturalne płaty górskiego łęgu nadrzecznego.

23. Na końcu spłaszczenia stokowego, należącego do wzniesienia Wielkiej Góry (402 m n.p.m.) i opadającego ku dolinie Brzezówki, znajduje się wspaniała baszta skalna zbudowana z piaskowca. Osiąga ona wys. 5 m i średnicę 8 m.

24. W lesie Burletka, na północnych stokach wzniesienia Trupielec, zachowało się 14 prasłowiańskich kopców, stanowiących wczesnośredniowieczne mogiły (kurhany całopalne). Po raz pierwszy przebadano je w okresie międzywojennym i znaleziono popiół, węgielki oraz kilka skorup. Badania te były potem kontynuowane przez Muzeum Archeologiczne w Krakowie po II wojnie światowej.

25. W masywie góry Styrek (366 m n.p.m.) w pobliżu osiedla domków letniskowych, od strony zatoki Brzezówki wznosi się skalny ostaniec zwany „Diabelski Kamień”. Stanowi go skalna baszta zbudowana z odpornego piaskowca istebniańskiego o wymiarach 5,0 x 3,5 m i wysokości 4,5 m. Stąd też roztacza się wspaniała panorama w kierunku południowym.

26. W lasach wokół Zbiornika spotkać można wiele zwierząt, np. jeża wschodniego, dzika czy motyla sadownika pawie oczko.

27. Wnioski  Promocja już istniejących i wytyczanie nowych ścieżek dydaktycznych w gminie Dobczyce są narzędziem aktywizacji tych terenów pod kątem turystyki rozumianej jako element zrównoważonego rozwoju regionu.  Należy zmienić nastawienie turystów odwiedzających gminę i pomóc im dostrzec jej bogactwo przyrodnicze i kulturowe. • Ścieżki dydaktyczne mają nakłaniać osoby odwiedzające gminę do odpoczynku aktywnego także intelektualnie.  Ścieżki mają wysokie walory edukacyjne i mogą być wykorzystane przez nauczycieli szkół podstawowych i ponadpodstawowych do kształtowania u młodzieży, czyli przyszłych turystów, właściwych postaw wobec środowiska geograficznego. •  Ścieżki dydaktyczne prezentują najciekawsze obiekty przyrodnicze i kulturowe południowej części gminy, przy czym do właściwej i pełnej ich percepcji konieczna jest znajomość szerszego kontekstu geograficznego i historycznego (tablice informacyjne na trasie ścieżek i atrakcyjne materiały informacyjne w formie ulotek itp.).

28. Dziękuję za uwagę! … i zapewniam, że okolice Zbiornika Dobczyckiego to magiczne miejsce…