Tomasz Rachwał, Monika Płaziak Zakład Przedsiębiorczości i Gospodarki Przestrzennej

1. GOSPODARKA PRZESTRZENNA – DOŚWIADCZENIA I WYZWANIA PROCESU KSZTAŁCENIA Poznań, 17 – 18 marca 2013 r. Przedsiębiorczość w kształceniu w zakresie gospodarki przestrzennej Tomasz Rachwał, Monika Płaziak Zakład Przedsiębiorczości i Gospodarki Przestrzennej Instytut Geografii Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie

2. Przedsiębiorczość jako kompetencja kluczowaw systemie edukacji (w formach szkolnych i kształcenia przez całe życie)

3. Przedsiębiorczość jako cecha osobowości – definicja KE dla systemu edukacji • W świetle definicji przyjętej przez Komisję Europejską kompetencje określone jako „inicjatywność i przedsiębiorczość” oznaczają zdolność osoby do wcielania pomysłów w czyn. • Obejmują one kreatywność, innowacyjność i podejmowanie ryzyka, a także zdolność do planowania przedsięwzięć i prowadzenia ich dla osiągnięcia zamierzonych celów. Stanowią one wsparcie dla indywidualnych osób nie tylko w ich codziennym życiu prywatnym i społecznym, ale także w ich miejscu pracy pomagając im uzyskać świadomość kontekstu ich pracy i zdolność wykorzystywania szans; są podstawą bardziej konkretnych umiejętności i wiedzy potrzebnych tym, którzy podejmują przedsięwzięcia o charakterze społecznym lub handlowym (gospodarczym) lub w nich uczestniczą. Powinny one obejmować świadomość wartości etycznych i promować dobre zarządzanie (Kompetencje… 2007).

4. Przedsiębiorczy człowiek w zmieniającej się gospodarce “Skoro zmienia się gospodarka, zmieniają się również cechy potrzebne do przetrwania w niej, nie mówiąc już o odnoszeniu sukcesów. (...) Nacisk ze strony konkurencji każe więc docenić ludzi, którzy potrafią sami motywować się do działania, wykazują inicjatywę, odczuwają wewnętrzną potrzebę prześcignięcia samych siebie i mają tyle optymizmu, że nie zniechęcają się niepowodzeniami i porażkami, lecz uporczywie kroczą naprzód.” Daniel Goleman(1999)

5. Przedsiębiorczość w badaniach naukowych • W badaniach naukowych przedsiębiorczość ujmowana jest w co najmniej czterech głównych podejściach: • przedsiębiorczość jako funkcja osobowości (postawa człowieka), • przedsiębiorczość jako funkcja prywatnego przedsiębiorcy (w tym chęć do założenia oraz prowadzenia własnego przedsiębiorstwa), • przedsiębiorczość jako funkcja mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw, • przedsiębiorczość jako funkcja czynności menedżerskich. (Wach, 2012) • „przedsiębiorczość” układów przestrzennych różnej skali - jednostek samorządu terytorialnego (przedsiębiorcze miasto, region, gmina?) czy „duch przedsiębiorczości” władz tych jednostek? (Jarczewski 2007, 2012 i in.)

6. Przedsiębiorczość w rozwoju układów przestrzennych różnej skali • coraz większa rola przedsiębiorcy: podejmuje on określone decyzje dotyczące lokalizacji i kierunków rozwoju przedsiębiorstwa, które poprzez swoje relacje w układach przestrzennych wpływa na ich rozwój bądź recesję, • procesy przemian gospodarczych, społecznych, kulturowych, a także zmiany elementów środowiska przyrodniczego w różnego typu układach przestrzennych, wynikają z podejmowania określonych decyzji, u podstaw których leży przedsiębiorczość konkretnych osób czy zespołów, w tym przedsiębiorców i przedstawicieli władz samorządowych i centralnych, • tym samym przedsiębiorczość można traktować jako jeden z podstawowych czynników przemian przyczyniający się do podnoszenia pozycji konkurencyjnej tych układów. (por. Zioło, Rachwał 2012)

7. Przedsiębiorczość w Krajowych Ramach Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyższego • we wszystkich obszarach kształcenia z zakresu GP (społeczne, przyrodnicze, techniczne, rolnicze, a nawet ścisłe oraz kompetencje inżynierskie dla różnych obszarów) zarówno na I jak i II stopniu oraz profilu A i P, wpisano efekty z zakresu przedsiębiorczości, głównie w zakresie: • wiedzy, np.: • Zna ogólne zasady tworzenia i rozwoju form indywidualnej przedsiębiorczości, wykorzystującej wiedzę z zakresu dziedzin nauki i dyscyplin naukowych, właściwych dla studiowanego kierunku studiów (S, P, T, R, X – ścisłe, M – medyczne i in.,) • Ma podstawową wiedzę dotyczącą zarządzania, w tym zarządzania jakością, i prowadzenia działalności gospodarczej(Inz), • kompetencji społecznych, np.: • Potrafi myśleć i działać w sposób przedsiębiorczy (S, P, T1, X, R, Inz1) • Potrafi myśleć i działać w sposób kreatywny i przedsiębiorczy (T2, Inz2) a także w pewnym stopniu… • umiejętności: • Potrafi dokonać wstępnej analizy ekonomicznej podejmowanych działań inżynierskich (Inz, T). • Potrafi prawidłowo interpretować zjawiska społeczne (kulturowe, polityczne, prawne, ekonomiczne) - S

8. Przedmiot badań • miejsce i rola problematyki przedsiębiorczości w strukturze oferowanych na rynku edukacyjnym programów kształcenia na kierunkach studiów I i II stopnia z gospodarki przestrzennej, • analizie poddano „nowe” (zgodne z KRK dla SW) programy i plany studiów, ze szczególnym uwzględnieniem przewidywanych w ramach ich realizacji efektów kształcenia w różnych ośrodkach akademickich Polski, należący do Unii Uczelni na rzecz rozwoju kierunku GP.

9. Cel badań • analiza udziału efektów kształcenia oraz kursów z zakresu przedsiębiorczości, jaki mają w strukturze programu studiów, w oparciu o ilość godzin i punkty ECTS dla poszczególnych kursów, przy czym • przyjęto podział na przedmioty z zakresu przedsiębiorczości i związane z przedsiębiorczością oraz na obowiązkowe/fakultatywne, • wystąpiły ograniczenia i trudności związane z nazewnictwem kursów, przyjęto założenie, że nazwa kursu w pełni odpowiada zakresowi treściowemu; przy analizie przedmiotów zastosowano kryteria w oparciu o 4 funkcje przedsiębiorczości, • analizy zapisów programów przeprowadzono zgodnie z metodologią zastosowaną w art. opubl. w Journal of Curriculum Studies(Berger et al. 2012) • ocena oferty Unii w zakresie specjalności z zakresu przedsiębiorczości oferowanych na kierunku GP,

10. Wyniki – zapisy efektów kształcenia w programach studiów • w dostępnych programach studiów tylko w części odwołano się do bezpośrednio do przedsiębiorczości, przykłady • z wiedzy: • zna podstawy ekonomii oraz tworzenia i rozwoju form przedsiębiorczości w tym związanych z gospodarowaniem przestrzenią, • ma podstawową wiedzę dotyczącą funkcjonowania gospodarki w skali lokalnej i regionalnej, jednostek samorządu terytorialnego oraz zasad tworzenia i rozwoju form indywidualnej przedsiębiorczości, w tym prowadzenia działalności gospodarczej i zarządzania • ma podstawową wiedzę na temat różnych ścieżek własnego rozwoju oraz możliwości uczestnictwa w różnych formach aktywności naukowej i profesjonalnej, w tym możliwości prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie planowania przestrzennego, • zna zasady rozwijania indywidualnej przedsiębiorczości w zakresie planowania przestrzennego lub społeczno-gospodarczego, zna podstawowe pojęcia dotyczące prawa autorskiego, • zna ogólne zasady tworzenia i rozwoju form indywidualnej przedsiębiorczości, wykorzystującej wiedzę z zakresu dziedzin nauki i dyscyplin naukowych, właściwych dla gospodarki przestrzennej • posiada wiedzę na temat zagadnień rozpatrywanych w ramach organizacji i zarządzania; wie w jakich obszarach działalności gospodarczej mogą być one zastosowane; zna metody pozwalające na osiągnięcie lepszych efektów działań zarówno planowanych jak i realizowanych

11. Wyniki – zapisy efektów kształcenia w programach studiów – cd. • z umiejętności: • potrafi właściwie interpretować elementy teorii ekonomii i finansów oraz zastosować je w praktyce gospodarki przestrzennej • z kompetencji społecznych: • potrafi myśleć i działać w sposób przedsiębiorczy, posiada umiejętność negocjacji, • potrafi myśleć i działać w sposób przedsiębiorczy, rozumie potrzebę uczenia się przez całe życie oraz potrzebę upowszechniania przedsiębiorczości i postaw sprzyjających zaangażowaniu w przygotowywanie, propagowanie i realizację projektów społecznych i gospodarczych, • potrafi myśleć i działać w sposób przedsiębiorczy oraz umiejętnie ważyć interes prywatny z celami publicznymi w gospodarowaniu przestrzenią, • wykazuje się przedsiębiorczością oraz zdolnością do krytycznej oceny własnej wiedzy i umiejętności, a także otwartością na zmiany i świadomością konieczności dostosowywania się do zmieniającego się otoczenia, • ma świadomość, że wizerunek nowoczesnej firmy wymaga nowoczesnej organizacji i zarządzania oraz stworzenia w niej warunków pracy bezpiecznych dla zachowania zdrowia i życia oraz optymalnych z punktu widzenia potrzeb i możliwości psychospołecznych osób tam pracujących,

12. Wyniki – struktura oferowanych kursów wg stopni/form kształcenia

13. Wyniki – struktura oferowanych kursów wg kryterium obligatoryjności

14. Wyniki – struktura oferowanych kursów wg kryterium obligatoryjności oraz stopnia/formy

15. Wyniki – udział godzin i punktów ECTS w ogólnej liczbie godzin/ECTS

16. Wyniki – udział godzin w ogóle wg uczelni, stopni i form

17. Wyniki – udział punktów ECTS w ogóle wg uczelni, stopni i form

18. Wyniki – specjalności z zakresu przedsiębiorczości • tylko Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie ma osobną specjalność „przedsiębiorczość w aktywizacji układów przestrzennych”, obok specjalności: • geoinformacja; • gospodarka odnawialnymi źródłami energii; • gospodarka przestrzenna obszarów miejskich; • rozwój lokalny i regionalny; • zarządzanie środowiskiem geograficznym. • Budowa programu „modułu specjalności” • 300 godzin w cyklu kształcenia na I stopniu, 25 punktów ECTS • osobny program i efekty bez odwołania do efektów obszarowych, bez włączania do kierunkowych (rozwiązanie unikatowe zatwierdzone przez Senat UP dla całej Uczelni)

19. Wyniki – specjalność z zakresu przedsiębiorczości: przykład UP • kursy w ramach specjalności: • Uwarunkowania rozwoju przedsiębiorczości w układach przestrzennych • Gospodarka finansowa • System podatkowy • Polityka gospodarcza • Polityka społeczna • Strategie rozwoju układów przestrzennych • Podstawy marketingu terytorialnego • System bankowy i ubezpieczeniowy • Komunikacja interpersonalna • Wprowadzenie na rynek pracy • Aktywizacja gospodarcza układów lokalnych i regionalnych (w tym ćwiczenia terenowe 2 dni) • Ćwiczenia terenowe specjalnościowe (3 dni)

20. Podsumowanie • 2 modele (ścieżki) włączenia przedsiębiorczości w efekty kształcenia: • bezpośrednie odwołanie do efektów z zakresu przedsiębiorczości w programach: • dominuje w uniwersytetach ekonomicznych (SGH, UE_Kr, UE_Kat, UE_Poz) i UP • często są to identyczne bądź podobne zapisy jak w efektach obszarowych, • dominują efekty w zakresie wiedzy i kompetencji społecznych, niewiele efektów z zakresu umiejętności  wynik zapisów efektów obszarowych? • brak odwołania w programach studiów do efektów w zakresie przedsiębiorczości, • pomimo zapisów efektów obszarowych w Rozporządzeniu MNiSW  włączanie ich realizacji do innych kursów, niezwiązanych bezpośrednio z przedsiębiorczością? • konieczność przeprowadzenia dalszych, pogłębionych badań nad sylabusami  czy efekty dla poszczególnych kursów je zawierają?

21. Podsumowanie • duże zróżnicowanie oferowanych kursów, w strukturze dominują obligatoryjne z zakresu przedsiębiorczości • udział kursów z zakresu przedsiębiorczości i kursów związanych z przedsiębiorczości wykazuje związek z profilem uniwersytetu (wydziału, na którym jest prowadzony)  więcej w UE i UP, kursy fakultatywne często nieobecne w P/UR, • generalnie uczelnie nie oferują specjalności z zakresu przedsiębiorczości – wyjątek UP Kraków  efekt rzadkiego pojawiania się specjalności na studiach I stopnia?

22. GOSPODARKA PRZESTRZENNA – DOŚWIADCZENIA I WYZWANIA PROCESU KSZTAŁCENIA Poznań, 17 – 18 marca 2013 r. Dziękujemy za uwagę! Tomasz Rachwał, Monika Płaziak Zakład Przedsiębiorczości i Gospodarki Przestrzennej Instytut Geografii Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie