Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN 00-818 Warszawa, Twarda 51/55

1. Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN 00-818 Warszawa, Twarda 51/55 j.solon@twarda.pan.pl Jerzy SOLON Nowe inwestycje drogowe jako bariery w krajobrazie? Konferencja POLITYKA PRZESTRZENNA A TRANSPORTOWA - EWALUACJA IINWESTYCJI INFRASTRUKTURALNYCH, Warszawa 17-18.12.2012

2. Informacje wprowadzające • Bariera w krajobrazie: struktura uniemożliwiająca (bariera całkowita) lub ograniczająca (bariera częściowo przepuszczalna) przemieszczanie się zwierząt. • Bariera może mieć pochodzenie naturalne lub antropogeniczne, może być powierzchniowa lub liniowa, ciągła lub nieciągła • Efektem działania bariery może być m.in.: • - Ograniczenie w dostępności do bazy pokarmowej, miejsc rozrodu itd. • - Ograniczenie w wymianie osobników • Podział populacji na dwie subpopulacje lokalne • - Zmniejszanie się liczby osobników (efekt pochłaniania m.in. w wyniku śmiertelności na barierze) • Efekt barierowy struktur przestrzennych zależy m.in. od klasy wielkości zwierząt, od ich możliwości lokomotorycznych i wymagań ekologicznych Konferencja POLITYKA PRZESTRZENNA A TRANSPORTOWA - EWALUACJA IINWESTYCJI INFRASTRUKTURALNYCH, Warszawa 17-18.12.2012

3. Informacje wprowadzające Drogi asfaltowe, a szczególnie nowoczesne drogi wielopasmowe od dawna są uważane za poważne bariery ekologiczne w skali krajobrazu i w skali międzyregionalnych korytarzy migracyjnych. Poza nielicznymi badaniami szczegółowymi, dotyczącymi małolicznych populacji niektórych rzadkich ssaków, nieznane jest jednak oddziaływanie dróg na stan liczebny i charakter populacji większości kręgowców. Nieliczne są także badania bezpośrednie i pośrednie oszacowania śmiertelności zwierząt na drogach. Celem prezentowanych analiz jest oszacowanie liczby wypadków ze zwierzętami i uogólniona ocena wpływu barierowego dróg. Ze względu na brak szczegółowych informacji za ostatnie 3 lata nie analizowano wpływu najnowszych inwestycji (autostrady), budowanych wg innych założeń i wywierających niewątpliwie bardzo poważny efekt barierowy, który jednak najprawdopodobniej nie jest skorelowany z liczbą wypadków. Konferencja POLITYKA PRZESTRZENNA A TRANSPORTOWA - EWALUACJA IINWESTYCJI INFRASTRUKTURALNYCH, Warszawa 17-18.12.2012

4. Źródła danych Baza policyjna SEWIK – informacje o wypadkach Baza danych Polskiego Związku Łowieckiego – informacja o liczebności zwierzyny Baza BDL – informacja o lesistości i powierzchni lasów Konferencja POLITYKA PRZESTRZENNA A TRANSPORTOWA - EWALUACJA IINWESTYCJI INFRASTRUKTURALNYCH, Warszawa 17-18.12.2012

5. Liczba i udział wypadków ze zwierzętami SZRD (rodzaj zdarzenia) = 09 (najechanie na zwierzę) Łącznie w latach 2007-2009 zarejestrowano 1248147 zdarzeń w tym 49308 najechań na zwierzę 2007 2009 2008 Konferencja POLITYKA PRZESTRZENNA A TRANSPORTOWA - EWALUACJA IINWESTYCJI INFRASTRUKTURALNYCH, Warszawa 17-18.12.2012

6. Cykliczność liczby wypadków ze zwierzętami Ze względu na nierówną liczbę dni w miesiącach dane wyrażono jako „liczba wypadków ze zwierzętami na przeciętne 10 dni w miesiącu” Model (linia czerwona) – złożenie czterech sinusoid y=a*cos(2*π*(x-x0)/T - p) (1) a=117; T=6; p=-2.6; (2) a=37.9; T=36; p=-2.3; (3) a=45.9; T=12; p=-1.72; (4) a=34.7; T=3; p=1.27 R2=0.867; p= 1.06E-09 2007 2008 2009 Konferencja POLITYKA PRZESTRZENNA A TRANSPORTOWA - EWALUACJA IINWESTYCJI INFRASTRUKTURALNYCH, Warszawa 17-18.12.2012

7. Rozkład przestrzenny wypadków ze zwierzętami Suma wypadków w latach 2007-2009 na 10 km2 lasu Suma wypadków w latach 2007-2009 Lesistość w 2009 r. Konferencja POLITYKA PRZESTRZENNA A TRANSPORTOWA - EWALUACJA IINWESTYCJI INFRASTRUKTURALNYCH, Warszawa 17-18.12.2012

8. Zależność liczby wypadków od powierzchni lasu Suma wypadków w latach 2007-2009 Konferencja POLITYKA PRZESTRZENNA A TRANSPORTOWA - EWALUACJA IINWESTYCJI INFRASTRUKTURALNYCH, Warszawa 17-18.12.2012

9. Analiza szczegółowa: Augustów-Szypliszki Konferencja POLITYKA PRZESTRZENNA A TRANSPORTOWA - EWALUACJA IINWESTYCJI INFRASTRUKTURALNYCH, Warszawa 17-18.12.2012

10. Analiza szczegółowa: Garwolin-Kurów Konferencja POLITYKA PRZESTRZENNA A TRANSPORTOWA - EWALUACJA IINWESTYCJI INFRASTRUKTURALNYCH, Warszawa 17-18.12.2012

11. Ograniczenia wynikające z jakości danych 1. W bazie SEWIK jest kategoria SPIP (przyczyny pozostałe) = 08 (obiekty, zwierzęta na drodze) oraz SZRD (rodzaj zdarzenia) = 09 (najechanie na zwierzę). Przeciętnie w wykazie SPIP jest o 10-15% więcej zdarzeń niż w wykazie SZRD 2. Nie można rozróżnić między zwierzęciem dzikim, hodowanym i domowym 3. Wykaz na pewno nie uwzględnia drobnych ssaków i innych niewielkich zwierząt 4. Inne badania wskazują, że jedynie około 20-25% zdarzeń jest zgłaszanych (gdy występują szkody) – pozostałe stanowią „ciemną liczbę” Konferencja POLITYKA PRZESTRZENNA A TRANSPORTOWA - EWALUACJA IINWESTYCJI INFRASTRUKTURALNYCH, Warszawa 17-18.12.2012

12. Wnioski Bezwzględna liczba wypadków ze zwierzętami (SZRD=9 najechanie na zwierzę) oraz udział tych wypadków w ogólnej liczbie wypadków zmieniają się w sposób cykliczny Obserwuje się dwa maksima: wiosenne (kwiecień, maj) i jesienne (październik, listopad) Obserwuje się również słaby ale istotny trend wzrostowy liczby (r2=0.21) i udziału (r2=0.195) zdarzeń „najechanie na zwierzę” Najlepszy model opisujący zmienność cykliczną to złożenie czterech sinusoid o okresach kolejno: 6, 36, 12 i 3 miesiące. Po wyeliminowaniu trendu liniowego wystarczająco dobre są dwie sinusoidy o okresach 6 i 3 miesiące Konferencja POLITYKA PRZESTRZENNA A TRANSPORTOWA - EWALUACJA IINWESTYCJI INFRASTRUKTURALNYCH, Warszawa 17-18.12.2012

13. Wnioski Obserwuje się słabą ale istotną korelację między liczbą „najechań na zwierzę” a powierzchnią leśną w gminie Rozkład przestrzenny liczby wypadków ze zwierzętami wynika z rozmieszczenia lasów i stopnia udrogowienia gmin W gminach o lesistości powyżej 30% w latach 2007-2009 przeciętnie występowało od 0.3 do 1 wypadku ze zwierzętami na każde 10 km2 lasu. Można przypuszczać, że większość z tych zdarzeń dotyczyła dużych ssaków dziko żyjących W przypadku gmin o niższej lesistości (oraz gmin miejskich lub terenów miejskich w gminach miejsko-wiejskich) w zarejestrowanej liczbie wypadków wyraźnie wzrasta udział zdarzeń ze zwierzętami hodowlanymi i zwierzętami domowymi (psy, koty) Konferencja POLITYKA PRZESTRZENNA A TRANSPORTOWA - EWALUACJA IINWESTYCJI INFRASTRUKTURALNYCH, Warszawa 17-18.12.2012

14. Wnioski Liczba ginących na drogach dużych ssaków nie wpływa w sposób istotny na ograniczanie populacji tych gatunków, choć może wpłynąć na zmiany zachowania Efekt biologiczny jest jednak większy im mniejsze są kompleksy leśne przecinane drogami Tradycyjne drogi (nawet zmodernizowane) nie stanowią poważnych barier dla dużych ssaków w skali krajobrazu Konferencja POLITYKA PRZESTRZENNA A TRANSPORTOWA - EWALUACJA IINWESTYCJI INFRASTRUKTURALNYCH, Warszawa 17-18.12.2012

15. Dziękuję za uwagę