720 likes | 733 Views
DANE INFORMACYJNE . Nazwa szkoły: ZST im. Leona Kruczkowskiego w Jastrowiu ID grupy: 97/4_mf_g1 Kompetencja: Matematyczno-fizyczna Temat projektowy: Zjawiska optyczne (świetlne) w atmosferze Semestr/rok szkolny: 2009/2010. Spis treści.
E N D
DANE INFORMACYJNE • Nazwa szkoły: ZST im. Leona Kruczkowskiego w Jastrowiu • ID grupy: 97/4_mf_g1 • Kompetencja: Matematyczno-fizyczna • Temat projektowy: Zjawiska optyczne (świetlne) w atmosferze • Semestr/rok szkolny: 2009/2010
Spis treści Wprowadzenie do optyki i wzory związane z nią. Zjawiska optyczne Zjawiska optyczne zachodzące w atmosferze i ich powstawanie Pomiary prędkości światła Soczewki Układy SI Doświadczenia związane z optyką Bibliografia
Optyka Optyka - to dział fizyki zajmujący się badaniem natury światła, prawami opisującymi jego emisję, zachowanie się, oddziaływanie z materią oraz pochłanianie przez materię. Optyka wprowadziła specyficzne metody pierwotne, przeznaczone do badania światła widzialnego, stosowane obecnie także do badania rozchodzenia się innych zakresów promieniowania elektromagnetycznego – podczerwieni i ultrafioletu, zwane światłem niewidzialnym
Najważniejsze zagadnienia i wzory Równanie soczewki Zależność odległości przedmiotu i obrazu od soczewki określa zależność zwaną równaniem soczewki. Wprowadzamy oznaczenia: x - odległość przedmiotu od soczewkiy - odległość obrazu przedmiotu od soczewkif - ogniskowa soczewki (odległość ogniska od środka soczewki) Wtedy równanie soczewki wyrazi się wzorem:
Bezwzględny współczynnik załamania światła Bezwzględny współczynnik załamania światła określa wzór: v - prędkość światła w danym ośrodkuc - prędkość światła w próżni (c = 299 792 458 m/s)n - bezwzględny współczynnik załamania Przykład: Prędkość światła w szkle wynosi ok. 2/3 prędkości światła w próżni. Współczynnik załamania szkła wynosi więc 3/2 - 1,5.
Względny współczynnik załamania światła Mając bezwzględne współczynniki załamania ośrodka z którego pada światło i ośrodka do którego załamuje się światło, można obliczyć względny współczynnik załamania n1 - bezwzględny współczynnik załamania ośrodka 1 (z którego wychodzi światło) n2 - bezwzględny współczynnik załamania ośrodka 2 (do którego przechodzi światło) n12 - współczynnik załamania (względny) ośrodka 2 względem ośrodka 1 Względny współczynnik załamania wskazuje na to jak bardzo światło zmieni swój kierunek podczas przechodzenia z jednego ośrodka do innego. Inaczej mówiąc - przy dużym względnym współczynniku załamania, światło będzie się silniej załamywać.
Gęstość optyczna Z dwóch ośrodków ten nazywamy gęstszym optycznie, który ma większy współczynnik załamania mniejszą prędkość rozchodzenia się światła Przykład: Szkło - o współczynniku załamania światła równym 1,5 ma większą gęstość optyczną niż woda o bezwzględnym współczynniku załamania wynoszącym ok. 1,33.
Najważniejsze wzory i zagadnienia Światło może być postrzegane jako strumień cząstek – fotonów, lub też jako fala elektromagnetyczna. Ta dwoista natura jest określana mianem dualizmu korpuskularno – falowego. Światło rozchodzi się w próżni z prędkością: c = 299 792 km/s Światło jako fala elektromagnetyczna zawiera długości fali z zakresu od 380nm do 770nm. Najmniejszą długość fali stanowi barwa czerwona a największą barwa fioletowa. Foton - kwant energii, cząstka bezmasowa będąca składnikiem światła.
Zasada Huygensa - gdy światło natrafi na jakąś przeszkodę, lub szczelinę której wielkość będzie większa od jego długości fali, to każdy punkt takiej szczeliny, lub przeszkody staje się źródłem nowej fali elektromagnetycznej. Dyfrakcja - jest to ugięcie się fali w przypadku gdy trafia ona na jakąś przeszkodę lub szczelinę. W skutek dyfrakcji powstaje nowe fale, które interferują ze sobą. Ośrodek optyczny - jest to taki ośrodek w którym możliwe Jest rozchodzenie się światła. Ośrodek optyczny jednorodny - jest to taki ośrodek którego wszelkie właściwości fizyczne i chemiczne są stałe dla całej jego objętości.
Prawo odbicia - promień padający na granicę dwóch ośrodków zostaje odbity w tej samej płaszczyźnie, w jakiej padał. Kąt padania jest równy kątowi odbicia. Kąt padania - jest to kąt pomiędzy prostą prostopadłą do powierzchni a promieniem padającym. Kąt odbicia - jest to kąt pomiędzy prostą prostopadłą do powierzchni a promieniem odbitym Prawo załamania - kąt padania i kąt załamania promienia światła przy przejściu przez granicę dwóch ośrodków spełniają następującą zależność n1 sin a = n2 sin b
Współczynnik załamania ośrodka - jest to stosunek prędkości światła w próżni do prędkości światła w danym ośrodku: n = c/v Rozproszenie światła - spowodowanie, że równoległe padające promienie świetlne zostaną w ten sposób załamane lub odbite, że już nie będą one równoległe. Zjawisko rozpraszania światła zachodzi np. na powierzchniach chropowatych. Obraz pozorny jest to obraz jaki powstaje w wyniku przedłużenia rozproszonych na soczewce lub zwierciadle promieni świetlnych. Jest to obraz jakiego nie można uzyskać na ekranie. Powstają np. w przypadku użycia zwierciadeł płaskich (lustro), wtedy to też są rozmiaru przedmiotu, proste i symetryczne.
Obraz rzeczywisty - jest to obraz jaki powstaje w wyniku przecięcia się promieni świetlnych, załamanych na soczewce skupiającej, lub odbitych od zwierciadła kulistego wklęsłego. Ognisko - jest to taki punkt w którym zbiegają się wszystkie promienie świetlne, (lub ich przedłużenia) załamane przez soczewkę lub odbite od zwierciadła sferycznego. Ogniskowa - jest to odległość ogniska od środka soczewki. Dla zwierciadła sferycznego jest ona w przybliżeniu równa: f ~ 2r, gdzie r to promień krzywizny zwierciadła.
Powiększenie obrazu - jest to stosunek wysokości obrazu otrzymanego h1 do wysokości przedmiotu h2: P = h1/h2 Zwierciadło - to gładka powierzchnia pokryta luz wykonana z materiału prawie całkowicie odbijającego padające światło. Zwierciadło sferyczne wypukłe - jest to zwierciadło o powierzchni kulistej, w którym zewnętrzna jego powierzchni odbija światło. Promienie świetlne odbite od takiego zwierciadła zostają rozproszone, jednak ich przedłużenia przecinają się w tzw. ognisku pozornym. Zwierciadło sferyczne wklęsłe - jest to zwierciadło o powierzchni kulistej, w którym wewnętrzna jego powierzchnia odbija padające światło. Promienie odbite od takiego zwierciadła zostają skupione w jego ognisku.
Pryzmat - jest to bryła szkła - graniastosłup o trójkątnej podstawie, której specjalna budowa umożliwia rozszczepienie światła na barwy składowe. Kąt łamiący pryzmatu - jest to kąt pomiędzy powierzchniami pryzmatu na które pada światło i z niego wychodzi Zasada działania pryzmatu - na skutek podwójnego załamania się światła na powierzchni pryzmatu dochodzi do rozszczepienie się światła na składowe barwy. Efekt ten jest związany z zależnością współczynnika załamania od długości padającej fali. Barwa czerwona załamuje się w najmniejszym stopniu (jest najmniej odchylona), a barwa fioletowa w największym (jest najbardziej odchylona). Płytka równoległościenna - jest to przezroczysta płytka umożliwiająca równoległe przesunięcie padającej wiązki światła. Wielkość przesunięcia zależy od jej grubości, współczynnika załamania, a także od kąta padania wiązki.
Zjawiska optyczne Wstęp Zjawiska optyczne – są efektem szczególnej natury promieniowania widzialnego oraz składu i właściwości atmosfery. Nawet najpiękniejsze podlegają prostym prawom fizyki. Zjawiska te pojawiają się jako białe światło, choć w rzeczywistości są mieszaniną promieni o różnych długościach fal i odpowiadających im barw.
Podstawowe wiadomości związane z zjawiskami optycznymi • Odbicie fali – jest to zmiana kierunku rozchodzenia się fali na granicę dwóch ośrodków np. powietrze i woda, powodująca, że pozostaje ona w ośrodku, w którym się rozchodzi. Odbicie może dawać obraz lustrzany lub być rozmyte, zachowując tylko właściwości fali, ale nie dokładny obraz jej źródła. Waza odbita w lustrze
Legenda P – promień padającyO – promień odbityLinia normalna - prostopadła do płaszczyzny granicy ośrodków w miejscu padania promienia świetlnego Definicje • Kąt padania - kąt między promieniem padającym a normalną do powierzchni (osią prostopadłą do powierzchni) • Kąt odbicia - kąt między promieniem odbitym a normalną do powierzchni (osią prostopadłą do powierzchni)
Prawo odbicia Kąt odbicia jest równy kątowi padania, a promień padający, promień odbity i normalna do powierzchni odbicia leżą w jednej płaszczyźnie. W wyniku odbicia zmienia się tylko kierunek rozchodzenia się fali, nie zmienia się jej długość. • Załamanie fali – zwana również refrakcją, to zmiana kierunku rozchodzenia się fali związana ze zmianą jej prędkości, gdy przechodzi do innego ośrodka. Inna prędkość powoduje zmianę długości fali, a częstotliwość pozostaje stała.
Legenda A – ośrodek AB – ośrodek BP – promień fali podążający do punktu SS -punkt załamujący promieńZ – promień fali podążający po załamaniu w innym kierunkuθP –kąt padaniaθZ –kąt załamania Objaśnienie Promień P pochodzący z Ośrodka A w punkcie S załamuje się na granicy ośrodków i podąża jako promień Z w Ośrodku B. Kąt padania oraz kąt załamania określa się między odpowiednim promieniem, a prostopadłą do granicy ośrodków w punkcie padania S.
Zjawiska optyczne zachodzące w atmosferze i ich powstawanie Gloria • Definicja - jest zjawiskiem optycznym polegającym na wystąpieniu barwnych pierścieni wokół cienia obserwatora widocznego na tle chmur lub mgły, przy czym niebieski pierścień ma mniejszą średnicę od czerwonego. • Występowanie - gloria występuje na wprost przed obserwatorem, albo niżej od niego, tj. w górach lub przy obserwacjach z samolotu. Na te same chmury pada cień obserwatora i wówczas wydaje się, że gloria otacza cień jego głowy.
Powstawanie – to zjawisko powstajena wskutek dyfrakcji – inaczej nazywając to ugięciem fal - i odbicia światła na kroplach wody. Podobna do wieńca, ale gloria nie powstaje dookoła Słońca lub Księżyca, lecz dookoła punktu położonego po stronie przeciwnej względem tarczy ciała niebieskiego. !!Uwaga!! Jeśli chmura lub mgła są dość blisko obserwatora, jego cień wydaje się bardzo duży; nazywa się to wówczas zjawiskiem Brockenu, niezależnie od tego czy jest otoczony, czy też nie jest otoczony barwną glorią
Zdjęcia Gloria widziana z samolotu Gloria widziana we mgle
Słup słoneczny • Definicja – słup słoneczny zwany również świetlnym jest zjawiskiem optycznym w atmosferze polegającym na ukazaniu się kolumny świetlnej. • Występowanie i powstawanie – jeśli powstanie to najłatwiej jest go zaobserwować tuż przed wschodem Słońca lub tuż po jego zachodzie. Przybiera wtedy formę świetlnej kolumny, na ogół zabarwionej czerwonawo, przemieszczającej się wraz z ruchem Słońca pod horyzontem. Gdy Słońce jest ponad horyzontem często mogą towarzyszyć mu także parhelia.
Halo • Definicja – grupa skomplikowanych zjawisk optycznych w atmosferze, uwarunkowanych załamaniem i odbiciem światła w kryształach lodu, z których zwykle składają się górne warstwy chmur. • Występowanie – halo występuje o każdej porze roku, ponieważ zjawisko to jest generowane przez chmury wysokie, które zwykle poprzedzają front ciepły. • Powstawanie – najczęściej halo występuje w postaci pierścieni wokół Słońca lub Księżyca o średnicy kątowej około 22°(to halo nazywa się wtedy „halo 22°”). Halo 22° jest generowane przez załamanie promieni w opadających kryształkach lodu losowo ułożonych w płaszczyźnie prostopadłej do padających promieni świetlnych.
Z halo mogą również wystąpić inne zjawiska związane z rozpraszaniem światła na kryształach lodu, podobne do halo:
Iryzacja • Definicja i powstawanie – iryzacja jest zjawiskiem optycznym polegającym na powstawaniu tęczowych barw w wyniku interferencji światła białego odbitego od ciał przezroczystych lub półprzezroczystych. • Występowanie – zjawisko to występuje m.in. na na powierzchni minerałów, macicy perłowej, plamach cieczy, bańkach mydlanych a czasem w atmosferze – na chmurach. Iryzacja może zostać wywołana sztucznie – jest wtedy wykorzystywana do produkcji iryzowanych wyrobów ceramicznych i szklanych.
Zdjęcia Iryzacja występująca na plamie benzyny Zjawisko iryzacji na płycie CD
Miraż • Definicja – zwana również fatamorganą, jest zjawiskiem pozornego powstania obrazu odległego przedmiotu w wyniku załamania światła w warstwach powietrza o różnej temperaturze, a co za tym idzie – gęstości. Miraż dzieli się na miraż górny (powstający w wyniku załamania się warstw powietrza) i miraż dolny (pojawiający się w wyniku silnego nagrzania dużej powierzchni podłoża np. asfaltu) • Występowanie – fatamorgana pojawia się i jest najefektowniejsza w Cieśninie Mesyńskiej, ale też występuje w Polsce, w takich miejscach jak Pustynia Błędowska i na Wyżynie Śląskiej.
Zdjęcia Miraż dolny na drodze powstały w wyniku upałów Fatamorgana w Egipcie
Tęcza • Definicja – jest zjawiskiem optycznym, jak i meteorologicznym, występujący w postaci wielobarwnego łuku. Tęcza jest widoczna, gdy Słońce oświetla krople wody w ziemskiej atmosferze. • Powstawanie – tęcza powstaje w wyniku rozszczepienia światła załamującego się i odbijającego się wewnątrz kropli wody o kształcie zbliżonym do kulistego.Kolory tęczy powstają, kiedy światło słoneczne przenika przez kropelki deszczu, woda rozprasza światło białe na składowe o różnych długościach fal
Widmo Brockenu • Definicja – jest jednym z rzadkich zjawisk optycznych, obserwowanych w górach. To zjawisko polega na zaobserwowaniu własnego cienia na chmurze znajdującej się poniżej obserwatora. Może się zdarzyć, że cień obserwatora będzie otoczony tęczową obwódką, czyli glorią. • Występowanie – mamidło górskie można najczęściej zaobserwować w wyższych górach w warunkach, gdy obserwator znajduje się na linii pomiędzy Słońcem a chmurą, która położona poniżej obserwatora odgrywa rolę ekranu.To zjawisko obserwowane w górach daje również efekt pozornego powiększenia cienia obserwatora.
Wieniec • Definicja – jest to jedna lub kilka (rzadko więcej niż trzy) serii barw pierścieni o stosunkowo małym promieniu, otaczających bezpośrednio tarczę ciała niebieskiego (lub sztucznego źródła światła). • Powstawanie – wieńce wywołane są ugięciem światła w znajdujących się przed tarczą Słońca lub Księżyca cienkich chmurach, zbudowanych z drobnych, jednorodnych kropelek wody, zazwyczaj są to chmury średnie kłębiaste - Cirrocumulus, Altocumulus i Stratocumulus.
Pomiar prędkości światła Zakres materiału ,którym uczeń powinien zrozumieć po wykonaniu tego doświadczenia • Podstawowe wiadomości o fali elektromagnetycznej: czym jest, jakie wektory opisują pola z nią związane; zależności pomiędzy częstością, okresem, długością i prędkością fali : dlaczego światło rozchodząc się w ośrodku materialnym ma mniejszą prędkość niż w próżni; współczynnik załamania dla fali świetlnej. • Elementarnewiadomości o działaniu diody świecącej; co pobudza ją do świecenia i w jaki sposób najprościej modulować natężenie emitowanego po przez nią światła. • Podstawowe wiadomości o działaniu oscyloskopu; w jaki sposób na ekranie oscyloskopu kreślone są świecące linie, rola układów odchylania poziomego i pionowego; na czym polega tryb pracy XY oscyloskopu. • Najprostszy przypadek figur Lissajous; sumowanie prostopadłych wektorów podlegających oscylacjom o tym sam okresie ale przesuniętych w fazie o 0,90, 180 stopni ( 0, π/2, π radianów )
Metoda pomiaru Generator wytwarzający sygnał elektryczny o częstotliwości około 50 MHz moduluje prąd zasilający diodę elektroluminescencyjną (LED). Dlatego wysyła ona światło, którego natężenie zmienia się właśnie z taką częstotliwością. Wiązka światła przebiega pewien odcinek w powietrzu i oświetla detektor, który zmiany jej natężenia przetwarza na sygnał elektryczny o tej samej częstotliwości (50 MHz). Sygnał modulujący świecenie diody LED i sygnał z fotodetektora podawane są na wejścia X i Y oscyloskopu. Metodą figur Lissajous porównywane są fazy sygnału modulującego świecenie diody LED i sygnału z fotodetektora. Obserwując zachowanie (kształt i orientacja) figury Lissajous na ekranie oscyloskopu można stwierdzić, że przy wydłużaniu drogi przebytej przez światło opóźnienie sygnału z detektora względem sygnału modulującego świecenie osiąga w pewnym momencie 1800. To oznacza, że przebycie tej wydłużonej drogi trwało połowę okresu modulacji, który dla 50 MHz wynosi 2×10-8sek. Mierząc odpowiednią odległość i znając czas jej pokonania można prosto obliczyć prędkość fali świetlnej w powietrzu c.
Układ pomiarów • Układ pomiarowy przedstawiają Fot.1. i Rys.1. • Jego zasadnicza część, zwana dalej przyrządem pomiarowym, zawiera w sobie: • diodę LED jako źródło światła • generator sinusoidalnego sygnału modulującego świecenie (częstotliwość 50.1 MHz) • fotodiodę jako detektor światła powracającego • generator dodatkowego sygnału elektrycznego o częstotliwości 50.05 MHz • dwa mieszacze (heterodyny). • Mieszacze połączone są z generatorem sygnału 50.05 MHz oraz dodatkowo, jeden z generatorem zasilającym diodę LED a drugi z fotodetektorem. Sygnały wyjściowe z mieszaczy mają częstotliwości zredukowane do 50 KHz, ale zachowują różnicę faz jaka występuje dla prądów diody świecącej i fotodiody. • Uwaga! Funkcje przyrządu pomiarowego, traktowanego jako „czarna skrzynka”, czyli bez wnikania co dzieje się w środku, można określić następująco: • wysyła strumień światła o natężeniu zmieniającym się z częstotliwością 50 MHz • zamienia powracającą falę świetlną na sygnał elektryczny o tej samej częstotliwości • na wyjściach oznaczonych jako X i Y daje napięcia odpowiadające sygnałowi modulującemu świecenie diody LED i sygnałowi z fotodetektora, po tysiąckrotnym zredukowaniu ich częstotliwości (do 50 KHz), przy zachowaniu różnicy faz.
Oscyloskop Zwierciadło Przeźroczysty blok Soczewki Rura z wodą Przyrząd pomiarowy Zdjęcie układu pomiarowego. Pozostałe elementy układu pomiarowego to: • Oscyloskop • Soczewki ogniskujące • Dzielone zwierciadło • Blok z tworzywa sztucznego i rura z wodą (do pomiaru współczynnika załamania w ciele stałym i cieczy)
Pomiary Czynności wstępne: Soczewki ogniskujące ustawiamy w odległości kilku centymetrów od przyrządu pomiarowego (patrz Fot.1) a zwierciadło w punkcie 0 skali. Początkowo oscyloskop może pracować w trybie dwukanałowym (sygnały z diody LED i fotodiody pokazywane są na ekranie jednocześnie i niezależnie od siebie). Regulujemy dokładnie pozycję soczewek i pochylenie płaszczyzn zwierciadła tak by sygnał z fotodiody był jak największy. Wzmocnienie w obydwu kanałach dobieramy tak by oba sygnały miały zbliżone amplitudy. Po przełączeniu oscyloskopu na tryb XY i pojawieniu się na ekranie figury Lissajous w postaci elipsy, używając pokrętła przesuwnika fazy (działa on tylko na jeden z sygnałów) uzyskujemy linię. Uwaga! Dla sprawdzenia poprawności ustawienia soczewek i kątów nachylenia zwierciadeł odsuwamy zwierciadła w okolice końca skali i sprawdzamy, co widać na ekranie przy zwiększaniu wzmocnienia kanału Y. Jeśli nawet dla największych wartości wzmocnienia na ekranie widać prawie horyzontalną linię, to znaczy, że soczewki i zwierciadła wymagają dalszej regulacji. W takim przypadku proponuje się przeprowadzić ustawienie elementów przy maksymalnym odsunięciu zwierciadeł. Można pomóc sobie niedużą, białą kartką do sprawdzania oświetlenia zwierciadeł, soczewki przed fotodetektorem i otworu detektora
1. Wyznaczanie prędkości światła w powietrzu: Odsuwamy zwierciadło wzdłuż skali aż do uzyskania linii nachylonej w stronę przeciwną (obraz na ekranie przechodzi w tym czasie przez różne stadia elipsy) i zapisujemy położenie zwierciadła. W trakcie odsuwania należy stopniowo zwiększać wzmocnienie kanału, do którego doprowadzony jest sygnał z fotodiody, ponieważ jej oświetlenie bardzo słabnie. Powtarzamy 10 razy. Rys.1. Schemat układu do pomiaru prędkości światła w powietrzu oraz elementów przyrządu pomiarowego.
Wyznaczenie współczynnika załamanie dla światła W tor wiązki światła wstawiamy przezroczysty blok z tworzywa lub rurę z wodą. Zwierciadło umieszczamy tuż za wstawionym elementem, regulujemy ustawienie płaszczyzn zwierciadła i soczewek (te ciągle pozostają blisko przyrządu pomiarowego). Dobieramy wzmocnienia kanałów i położenie pokrętła przesuwnika fazy tak by figura Lissajous była linią. Zapisujemy położenie zwierciadła. Wyjmujemy dodatkowy element z toru wiązki, co zamienia linię w elipsę. Odsuwamy zwierciadło wzdłuż skali aż znów uzyskamy linię nachyloną w tę samą stronę co poprzednio (kąt nachylenia będzie inny). Powtarzamy 10 razy.
Rys.2. Schemat pokazuje odległości wyznaczane przy pomiarze współczynnika załamania w ciele stałym lub w cieczy.
Uwagi ogólne Przy próbie uzyskania linii, czy to przez obracanie pokrętła przesuwnika fazy, czy przy przesuwaniu zwierciadła istnieje pewien zakres, dla którego prosta na ekranie nie zmienia się, mimo małych zmian fazy sygnałów. Efekt ten (związany z szerokością linii rysowanej na ekranie oscyloskopu) może mieć wpływ na dokładność pomiaru, co można oszacować. Obliczanie prędkości światła w powietrzu Chcąc znaleźć prędkość światła w powietrzu zwiększamy drogę wiązki światła w powietrzu o Co daje zmianę fazy o 180 stopni. Oznacza to, że światło potrzebuje na przebycie tej dodatkowej drogi czas równy połowie okresu modulacji sygnału: , - gdzie częstotliwość modulacji f = 50.1 MHz. Prędkość światła w powietrzu obliczamy więc dzieląc drogę przez czas w jakim światło ją przebiega:
Obliczanie współczynnika załamania światła dla wody lub ciała stałego Prędkość światła w wodzie lub w bloku ciała stałego cM mierzy się przez porównanie z prędkością światła w powietrzu c. W pierwszym pomiarze (z wodą lub przezroczystym blokiem umieszczonym w torze wiązki) światło przebywa odległość l1 w czasie t1:
Soczewki Soczewka - jest to proste urządzenie optyczne składające się z jednego lub kilku bloków przezroczystego materiału (np.szkła,żeli). Może powstać z dwóch pryzmatów o odpowiednio wyprofilowanym ośrodku. Istotą soczewki jest to, że jedna z powuerzchni roboczych jest zakrzywiona - jest wycinkiem sfery, innej obrotowej krzywej stożkowej jak parabola, hiperbola lub elipsa, albo walca. ( ilustracja – dwa połączone)
Typy soczewek - Soczewka sferyczna jest najczęściej spotykanym typem soczewki, której przynajmniej jedna powierzchnia jest wycinkiem sfery. Każda z powierzchni takiej soczewki może być wypukła, wklęsła lub płaska i stąd mówi się o soczewkach dwuwypukłych, płasko-wklęsłych czy dwuwklęsłych Równanie soczewki: Oznaczenia:Y - odległość obrazu od środka soczewki; X - odległość przedmiotu od środka soczewki; f - ogniskowa soczewki