Doç.Dr.Çınar Yenilmez Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp Fak. Psikiyatri ABD

1. Doç.Dr.Çınar YenilmezEskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp Fak. Psikiyatri ABD

2. Akış • Stres • İş Stresi • Tükenmişlik • Hekimlerde durum ne? • Önleme Antalya, 31 Ekim 2009

3. Stres Kaynakları Antalya, 31 Ekim 2009

4. Stresin tanımı Stres, fiziksel, zihinsel ve duygusal yüklenmeler sonucu ortaya çıkan zorlanmalar ve gerilimlerdir. Antalya, 31 Ekim 2009

5. İş stresi • - İşin gereklilikleri; çalışanın yetenek, beceri ve ihtiyaçları ile uyuşmadığında • - İşin rol gereklilikleri; diğer yaşam alanlarının rol gereklilikleri ile çatıştığında ortaya çıkar Antalya, 31 Ekim 2009

6. İş stresi ve Çalışma ortamı • Birçok psikiyatrik morbidite ve daha kötü fiziksel sağlık • - aşırı iş stresi • - uzun çalışma saatleri • - düşük otonomi (özerklik) ve kontrol ile ilişkilidir. • Steven Pflanz. Work Overload, Burnout, and Empathy:The Struggle to Maintain Work-Life Balance in Psychiatric Practice Antalya, 31 Ekim 2009

7. 2006 ComPsych şirketi araştırması • Çalışanların % 55i, aşırı bir bitkinliğin ve kontrolsüzlük duygusunun eşlik ettiği yüksek seviyede strese sahip • %42si sabit fakat yönetilebilir strese sahip Antalya, 31 Ekim 2009

8. 2006 ComPsych şirketi araştırması • İlk üç sıradaki iş stresörleri • - insan kaynaklı • - iş yükü • - iş-yaşam dengesi Antalya, 31 Ekim 2009

9. Antalya, 31 Ekim 2009

10. Antalya, 31 Ekim 2009

11. Stres (Tükenme) Kaynakları iş Stres (Tükenme) Kaynakları Kurum Diğer İnsanlarla ilişkiler Doktor (kendi) İş-Yaşam Dengesi Antalya, 31 Ekim 2009

12. Stres Kaynakları-İş • Aşırı iş yükü • İş uygunsuzluğu • Zaman sıkışıklığı • İdari görevler • Uyku sorunları • Düzgün olmayan yeme davranışları • Malpraktis tehditi • Kötü organize iletişim • Net olmayan iş beklentileri (Rol Belirsizliği ve Çatışması) • Wong JGWS.Doctors and Stress. Medikal Bulletin.13 (6);4-7, 2008 Antalya, 31 Ekim 2009

13. Antalya, 31 Ekim 2009

14. Stres Kaynakları-Kurum • Kariyerde yükselişin olmayışı ya da iş güvenliğinin olmayışı • Kaynaklar ve şeflerde yetersizlik • Kıdemli desteğinin olmaması • Hak etmeyen kişilerin takdir edilmesi (Hakkaniyet Olmaması, Sadakatsizlik) • Monotonluk (tekdüzelik) • Özerklik olmaması • Kurum kültürü ve havası (aidiyet) • Karar alma mekanizmalarında çalışanların katılımının olmaması • İşyeri sosyal desteğinin olmaması • Wong JGWS.Doctors and Stress. Medikal Bulletin.13 (6);4-7, 2008 Antalya, 31 Ekim 2009

15. Antalya, 31 Ekim 2009

16. Psikolojik sözleşme • Biz önce bir organizasyon için çalışmaya başlamadan, ne olacağı (iş, iş yükü, kaynakları, kariyer, iş güvenliği, sosyal ve ekonomik durumlar ile gelecekteki önemli değişiklikler hakkında) bilgi verilmeli Antalya, 31 Ekim 2009

17. Stres Kaynakları-Doktor • Kişilik (örn. mükemmelliyetçi, kompulsif kişilik, Type A) • Aşırı sorumluluğun olması • Kendi ve başkaları için büyük beklentiler • Ölme ve ölüm ile ilişkili düşünceler • Duygusal ve Fiziksel acı ile yüzleşme • Wong JGWS.Doctors and Stress. Medikal Bulletin.13 (6);4-7, 2008 Antalya, 31 Ekim 2009

18. Stres Kaynakları- Diğer insanlar ile ilişkiler • Amirlerle çatışmalar • Disfonksiyonel kişilerarası dinamikler • Mesleki izolasyon • Hastaların beklenti ve istekleri • Aile ve arkadaşlardan gelen desteğin seviyesi • Wong JGWS.Doctors and Stress. Medikal Bulletin.13 (6);4-7, 2008 Antalya, 31 Ekim 2009

19. Stres Kaynakları-İş-Yaşam Dengesi • Stresi işten eve yada evden işe taşımak • Diğer boş zaman etkinliklerinin olmaması • Serbest zamanın olmaması • Ev gereksinimleri • Sosyal yaşamın bozulması • Wong JGWS.Doctors and Stress. Medikal Bulletin.13 (6);4-7, 2008 Antalya, 31 Ekim 2009

20. Stres Kaynakları-Diğer • Eğitim: Önceleri daha çok patofizyoloji, tanı ve tedavi ağırlıklı eğitim verilirken, şimdi ilave olarak iletişim becerileri, hukuk ve etik önem kazanmıştır. • Yönetimsel ve Parasal yönetim zayıf • Wong JGWS.Doctors and Stress. Medikal Bulletin.13 (6);4-7, 2008 Antalya, 31 Ekim 2009

21. İş Devamsızlığı • 66%: Ruhsal Bozukluklar ( Depresyon/Anksiyete / diğer ruhsal bozuklar ) • 60%: Stress • 44%: Yönetici ile negatif ilişkiler • 35%: Çocuk bakımı sorunları • 28%: İş yerinde çalışma arkadaşı ile çatışma • 20%: Bağımlılık / Madde sorunları Antalya, 31 Ekim 2009

22. Antalya, 31 Ekim 2009

23. Stresin Çalışana Maliyeti • Sıkıntı ve güçlük • Hastalık • Yetersizlik • Kararsızlık • Finansal durumda değişiklikler • Benlik saygısında kayıp • Kimlik kaybı (otonomi-özerklik) • Steven Pflanz. Work Overload, Burnout, and Empathy:The Struggle to Maintain Work-Life Balance in Psychiatric Practice Antalya, 31 Ekim 2009

24. Doktor olmanın bir stres faktörü olduğu iyi bilinmektedir. Genel populasyon ile karşılaştırıldığında daha yüksek stres görülmektedir ( Firth-Cozens1 cross-sectional ve longitudinal çalışmalarda %28--%18). Birçok stresörün olduğu ilgi gerektiren bir iş Hekimler arasında çoğalan düş kırıklığı Hekimler için özerklik (otonomi ) çok önemli Önemli, anlamlı ve büyülü iş sevimsiz, ihtiyacı karşılamayan ve yararsız bir iş haline dönüşür. Enerji bitkinliğe, bağlılık ve ilgi sinmeye, etkinlik etkisizliğe döner Antalya, 31 Ekim 2009

25. Doktor Olmak • Tüm doktorlarda olmasına karşın özellikler en sık gençlerde ve bayan doktorlarda, stres oranları yüksektir. • Doktorlar olarak hastalara stresle ilgili ve onunla nasıl mücadele edeceğimizi anlatırız. Kendimiz yaşadığımızda onu yönetmek ve yardım aramada ne kadar başarılıyız? • Wong JGWS.Doctors and Stress. Medikal Bulletin.13 (6);4-7, 2008 Antalya, 31 Ekim 2009

26. Hekimler üzerindeki baskılar • Yüksek kişisel beklentiler • Başkalarının yüksek beklentileri • Sınır koymada zorluk • Kendinden önce iş için aşırı istek • Sıklıkla kompulsif kişilik özelliklerine sahip olmak • Kronik olarak iş yaparken kendini ihmal etmek Antalya, 31 Ekim 2009

27. Antalya, 31 Ekim 2009

28. Genel Adaptasyon Sendromu Seviye 1 Alarm Reaksiyonu Seviye 2 Direnç Seviye 3 Bitkinlik-Tükenme Normal Direnç Seviyesi Antalya, 31 Ekim 2009

29. Stress Burnout Inter-relationship Antalya, 31 Ekim 2009

30. Değişik Araştırma Sonuçları • Emosyonal Tükenme: 46% - 80% (orta ve yüksek) • Depersonalizasyon: 22%- 93% (orta ve yüksek) • Azalmış Kişisel Başarı: 16% - 79% (düşük ve orta) • Physician Burnout .Sameer S. Chopra; Wayne M. Sotile; Mary O. Sotile JAMA. 2004;291 Antalya, 31 Ekim 2009

31. Beck Depresyon ölçeği: 31% (hafif ve şiddetli depresyon ve 5 yılda % 13 tedavi almış. • Emosyonal Tükenme: 80% (orta ve yüksek) • Depersonalizasyon:61%(orta ve yüksek) • Azalmış Kişisel Başarı: 44% (düşük ve orta) • Thommasen ve ark. Mental health, job satisfaction, and intention to relocate. Opinions of physicians in rural British Columbia. Canadian Family Physician, Vol 47, Issue 4, 737-744 Antalya, 31 Ekim 2009

32. Türkiye’de Tabip Odalarına Kayıtlı Olan Bir Grup Hekimde Tükenmişlik Sendromu Ve Etkileyen Faktörler • Birinci basamak sağlık çalışanlarının görev ve sorumluluklarının açıkça belirtilmemiş olması, • Çalışanların farklı öğrenim düzeylerine sahip olmaları, • Bazı meslek gruplarının vardiya sistemi ile çalışıyor olması, • Sağlık sektöründe altyapı ve yönetsel yetersizlikler, • Özlük hakları sorunları, • Uzun çalışma saatleri, • Olumsuz çalışma koşulları olarak dikkat çekmektedir Antalya, 31 Ekim 2009

33. Emosyonel Tükenme Fizyolojik, psikolojik, ve davranışsal sonuçlar Alaycılık Azalmış Etkinlik İşe Bağlı Tükenme Süreci Kişilerarası ve Rolle İlgili stresörler Antalya, 31 Ekim 2009

34. Stresin Sonuçları Fizyolojik Kardiovaskuler hastalık, hipertansiyon, başağrısı Davranışsal İş performansı, kazalar,işe gitmeme, öfke, yanlış kararlar Psikolojik İş doyumsuzluğu, huysuzluk, depresyon, emosyonal yorgunluk Antalya, 31 Ekim 2009

35. Fiziksel tükenmişlik belirtileri Yorgunluk Güçsüzlük Enerji kaybı Sık baş, göğüs, boyun-bel vs ağrısı Bulantı, gastro-intestinal sorunlar Kısa nefes almalar Hipertansiyon Kas krampları Uyku bozukluğu Hastalıklara hassas olmak Artmış alkol ve sakinleştirici kullanımı Antalya, 31 Ekim 2009

36. Duygusal tükenmişlik belirtileri Depresif duygulanım Desteksiz ve güvensiz hissetme Ümitsizlik Evde gerilim ve tartışmalarda artış Kızgınlık-sabırsızlık-huzursuzlukta artış Nezaket-saygı-yardımlaşma duyg. Azalma Davranışsal belirtiler; öfke patlamaları, huzursuzluk, uykusuzluk, gevşeme zorluğu, hiperaktivite, sinirlilik, sabırsızlık, unutkanlık, can sıkıntısı, mizaç değişikliği ve konsantrasyon güçlüğünü İçerir. Uç durumlarda intiharı düşünme Antalya, 31 Ekim 2009

37. Zihinsel tükenmişlik belirtileri Doyumsuzluk Kendine-işine, diğer insanlara ve genel olarak yaşama karşı olumsuz tutumlar içinde olma İşi bırakma-savsaklama vs davranışlar Yaratıcılık ve yenilik yaratmada azalma Kişisel başarı eksikliği Kararlar, sorunlar veya iş yerinde değişiklikten kaçınma Antalya, 31 Ekim 2009

38. Tükenme için kim aday? • İşkolik, idealist veya inatçı, oldukça başarılı veya işine çok adanmış bireyler dahil olmak üzere belirli kişilik özelliklerine sahip olanlar • Kariyer, aile ve kişisel gelişim arasındaki algılanan dengesizlik ve kariyer gelişimi ile ilgili olan stresörler • Eğitimsiz, deneyimsiz veya tecrübesiz olanlar • Aşırı yük ve zaman baskısı ile çalışanlar Antalya, 31 Ekim 2009

39. Ayırıcı tanı -Enfeksiyon hast:grip-nezle-brusella -Endokrin hast:tiroid-şeker -Nörolojik hast:parkinson-miyopati -Hematolojik hast:anemi -Romatolojik hast:kas-iskelet sist hast -Ruhsal hast:depresyon -Diğer durumlar:ilaç yan etkileri,saman nezlesi,tansiyon düzensizliği Antalya, 31 Ekim 2009

40. Nedenleri a)BİREYSEL ETKENLER Kişilik özellikleri:mükemmeliyetçi, hassas, duygusal, içe atan- Gerçek dışı hedefleri olanlar Benlik saygısı düşük olanlar Kendi işi ile ilgili hissettikleri Çalıştığı hasta grubunun kendi öyküsündeki önemi Antalya, 31 Ekim 2009

41. Nedenleri B-1)ÇEVRESEL-ÇALIŞMA ORTAMINA BAĞLI ETKENLER Ağır iş yükü ve dinlenme zamanının az olması Hastaların gereksiniminin finansal-bürokratik ve idari nedenlerden karşılanamaması Önderlerin yetersizliği-denetim eksikliği Yetersiz uzman eğitimi ve yönlendirmesi Çalışanlar arasında yeterli destek ve sosyal ilişkinin olmaması Düşük motivasyonlu kişilerle çalışmak Antalya, 31 Ekim 2009

42. Nedenleri B-2)ÇEVRESEL-ÇALIŞMA ORTAMINA BAĞLI ETKENLER Aşırı zor ve yoğun hastalardan oluşan iş ortamı. Özellikle düzelmeyen-ölüm oranı yüksek yerlerde çalışanlar Bürokratik ve sekreterlik işleri yapmak zorunda kalmak. Rollerle ilgili belirsizlik Karmaşık araç gereç kullanmak zorunda kalmak Personel yetersizliği Hasta yakınlarına bilgi verme, onlardan gelen talepleri karşılama güçlükleri Antalya, 31 Ekim 2009

43. Nedenleri C)YÖNETİCİLERİN TUTUMUNA BAĞLI ETKENLER Devlet kurumlarında çalışanların özel sektör çalışanlarına göre daha fazla hayal kırıklığı yaşadığı gözlenmiştir.(???) Gözlemcilerin tavrı-ekip çalışmasına verilen önem Görüşlerin ifade edilmesindeki tutumları İzin-dinlenme odası-kreş gibi özlük hakkı sorunlarına yaklaşım Antalya, 31 Ekim 2009

44. Klinik belirtileri • İrritabilite Etkisiz hissetme • Bitkinlik Artmış olumsuzluk • Uyku bozukluğu Zevk almada azalma • Düşük konsantrasyon Umutsuzluk • Düşük performans Sosyal izolasyon • Yaratıcılığın kaybı Başağrıları • İş devamsızlığı Mide yakınmaları • İş tatminsizliği Depresyon • Düşük moral Anksiyete • İşe gitmekten korkmak Evlilikle ilgili problemler • Boğulma hissi Madde kötüye kullanımı Antalya, 31 Ekim 2009

45. UZUN DÖNEM ETKİLERİ -Ruh sağlığı etkilenir Depresyon-anksiyete-alkol-sigara ve madde bağımlılıkları -Beden sağlığı etkilenir Sağlık harcamalarını artığı saptamıştır.Kalp damar hast.,iskelet-sırt bel-oyun ağrıları,mide bağırsak hast.,enfeks direncinde azalma sıklıkla olur. -İş verimi etkilenir -Hasta-müşteri memnuniyeti azalır ve iş stresi artacak şekilde kısır döngü olur. Antalya, 31 Ekim 2009

46. Doktorların kaçı hasta?” En sık Depresyon, Anksiyete Alkol ve madde bağımlılığı Tıp öğrencileri ve internlerde: Anksiyete, depresyon ve stres yüksek Wong JGWS.Doctors and Stress. Medikal Bulletin.13 (6);4-7, 2008 British Medical Journal, March 2003 Antalya, 31 Ekim 2009

47. Stres, depresyon ve intihar • Doktorlarda Genel topluma göre stres 18% fazla(Wall et al, 1997). • Doktorlarda anksiyete nadir ancak depresyon sık değerlendirilmiş. Doktorlarda diğer profesyonel gruplardan yüksek (Caplan, 1994). • Cinsiyet ve genç olma tartışmalı(Firth-Cozens, 2005). • Hasta bakımını kalitesi bozulur, tıbbi hata artar. Antalya, 31 Ekim 2009

48. Antalya, 31 Ekim 2009

49. Stres, depresyon ve intihar • Özellikle kadın doktorlarda genel topluma göre intiharlar fazla (Hawton et al, 2001). Bir başka çalışmada kadın doktorlarda genele göre % 130 artmış. • USA’da doktorlarda genel toplumdan daha fazla tek ölüm nedeni intihar olarak bulunmuş (Torre et al, 2005). Antalya, 31 Ekim 2009

50. Antalya, 31 Ekim 2009