Seçim Sistemleri ve Siyasal Sonuçları: İstikrar ve Temsiliyet

1. Seçim Sistemleri ve Siyasal Sonuçları: İstikrar ve Temsiliyet Dr. Emre Erdoğan

2. Seçim Sistemlerinin Tanımı: • ““vatandaşların oylarının temsilcilerin sandalyelerine çevrilme mekanizması” (Lijphart, 1994)

3. Seçim Sistemlerinin Asli Boyutları • Formül: “vatandaşların kullandıkları oyların partilere göre dağılımlarını göz önünde tutarak sandalyeleri dağıtmakta kullanılan formül”; • Çevre Büyüklüğü: “bir seçim çevresinde seçilecek milletvekili sayısı”; • Seçim Barajı: “bir partinin milletvekillikleri kazanabilmesi için çıkarması gereken en az milletvekili sayısı”

4. Seçim Sistemlerinin İkincil Boyutları • Parlamentonun büyüklüğü, • Sandalyeleri illere dağıtma metotları (Çarkoğlu ve Erdoğan 1998)

5. Seçim Formülleri: Oransal Olmayan Formüller • Basit Çoğunluk (first past the post): • Genelde tek üye, • Oyların çoğunu alan kazanır, • Birden fazla üyenin seçildiği durumlar (Türkiye, 1950-60) • Salt Çoğunluk: • Belirli bir kota (yüzde 50) belirlenir, • Kotayı geçen aday çıkmazsa, ikinci tur yapılabilir, • Fransa’da uygulanan sistem • Alternatif Oy Formülü: • 1870’ler, Ware tarafından geliştirildi, • Adayların tercih sıralamasına göre sıralanması, • Adayların hiçbiri yüzde 50’yi geçememişse, en az oy verilen adaya verilen oylar ikinci tercihlere dağıtılır. • Avusturalya’da kullanılmaktadır

6. Seçim Formülleri: Oransal Formüller • En Yüksek Ortalamalar (D’Hondt) • Partilerin aldıkları oylar sırasıyla 1,2,3 gibi tamsayılara bölünerek “ortalama”lar bulunur. • Her aşamadan sonra en yüksek “ortalama”ya sahip olan parti bir sandalye kazanır. • İskandinav ülkeleri, Lüksemburg, Hollanda, İspanya, Portekiz, İsrail ve Türkiye • En Yüksek Kalanlar • Önceden bir kota hesaplanır • Kotaya göre sandalyeler dağıtılır • Artan oylar sıralanır ve sandalyeler dağıtılır • Ülke ölçeği: Milli Bakiye (1961 ve 1965)

7. Oransal Formüller: Taşınabilir Tek Oy • Seçmenler adayları partilere bakmaksızın tercih sırasına sokar. • İlk aşamada adayların aldığı birinci tercih oyları daha önce hesaplanmış bir kotaya göre dağıtılır. • İkinci aşamada kotayı aşmış adayların oylarının kotadan fazlaları bu adaya oy verenlerin ikinci tercihlerin oransal dağılımına göre diğer adaylara dağıtılır. • Bu işlem bütün sandalyeler dağıtılıncaya kadar devam eder.

8. Seçim Bölgesi Büyüklüğü • Klasik dar bölgeden (1), bütün ülkenin tek bir bölge olduğu sisteme (İsrail) kadar değişir

9. Seçim Barajları • Seçim yasalarında belirlenen bir partinin milletvekili çıkarabilmesi için alması gereken en az oy miktarı; • Herhangi partinin bu barajın altında kalması durumunda o partinin kazanmış olduğu milletvekillikleri diğer partilere dağıtılır. • Ülke ya da çevre bazında belirlenebilir; • “Etkin baraj”= f(çevre büyüklüğü)

10. Seçim Sistemlerinin Statik Sonuçları • Seçim sistemleri parti sayısını doğrudan belirler, • Hangi partinin kaç milletvekiliyle temsil edileceğini belirler,

11. Seçim Sistemlerinin Dinamik Sonuçları: • Seçmen davranışını oyunun kuralını gözönünde tutarak değiştirebilir: Psikolojik Faktör (Duverger): “çoğunluk sisteminin küçük partilere verilen oyları heba etmesi nedeniyle, enerjilerini ve oylarını ziyan etmek istemeyen seçmenler oylarını büyük partilere kaydırırlar”. • Partiler davranışlarını değiştirebilirler: seçim koalisyonu oluşturabilirler • Partiler oyunun kurallarını değiştirebilirler: Gerrymandering • Seçim sistemi sürekli olarak bir toplumsal grubu parlamentodan dışlamaktaysa: Meşruiyet krizi

12. Seçim Sistemlerini Değerlendirme Kriterleri: • Temsiliyet: • “toplumsal yapının bir mikrokosmos olarak yasama organında varolabilmesi” • İstikrar: • “seçimler, ülkeyi yönetecek istikrarlı hükümetler doğurur”

13. Kuramsal Beklentiler:Çoğunluk Formülleri Çoğunluk Formülleri: • Statik Sonuçlar: • Büyük partiler daha çok, küçük partiler daha az temsil edilirler; • Belli bölgelerde güçlü olmayan küçük partiler dışlanacak ve parlamentodaki parti sayısı azalacaktır; • Büyük partilerin Meclis çoğunluğunu alması daha kolay olacaktır; • Küçük partilerin koalisyon sürecinde pazarlık gücü daha az olacaktır; • Dinamik Sonuçlar: • Seçmen büyük partilere (ikinci tercihe) oy kaydıracaktır; • Küçük partiler seçim koalisyonları kurarlar; • Yeni partilerin siyasete atılması kolay olmayacaktır; • Her seçimde toplumun bir kısmı parlamentodan dışlanacaktır: geleneksel olmayan katılımın artması; • Kısıtlı seçeneklerden memnun olmayan seçmen sistem dışına kaçarak sisteme yabancılaşabilir; • Alternatif oluşturmanın zorluğu seçmeni sistem dışına iter; • Kısa vadede istikrar, orta vadede temsiliyet krizi

14. Kuramsal Beklentiler:Salt Çoğunluk/İki Turlu Çoğunluk Formülleri • Çoğunluk formülüyle benzer sorunları taşır. • Statik Sonuçlar • İki turlu seçim olması ikinci turdaki seçim ittifaklarını ön plana çıkarır. • Aday stratejisi: İlk turda kendi tabanından yeterli miktarda oy almak, ikinci turda ise diğer seçmenlerden oy çekebilmek: Yumuşak rekabet; • Büyük partileri kayırmaktadır, ancak seçim ittifakları temsiliyet sorununu doğrudan etkiler; • Seçime katılan parti sayısı değil parlamentodaki parti sayısı azalır; • Küçük partilerin pazarlık gücü daha fazladır; • Dinamik Sonuçları: • Seçmen stratejik oy verebilir, dolayısıyla birleştirici etkisi daha azdır; • Seçim ittifakları yerel düzeyde olabilir, dolayısıyla kurumsallaşması beklenmemelidir. • Yeni partiler sisteme daha kolay dahil olurlar; • Seçmenlerin tercihleri kısıtlanmamış, meşruiyet krizi olasılığı daha az; • Toplumun bir kesimi sürekli olarak sistemden dışlanmaz; • Kısa vadede daha az istikrar, orta vadede temsiliyet krizi olasılığı daha az

15. Kuramsal Beklentiler: Alternatif Oy Formülleri • Statik Sonuçlar: • Seçmenin birden fazla tercihini gözönünde tutar; toplumun istemediği tercih söz konusu olamaz; • Büyük partiler lehine çalışacaktır; • Küçük partilerin mecliste olması hükümeti bu parti seçmenlerinin talebine duyarlı hale getirecektir; • Dinamik Sonuçlar: • Küçük partilerin seçime girmesi daha kolaydır; • Seçmen stratejik tercihini ilk turda yapar; • Yeni partilerin yaşama şansı daha fazladır; • Reaksiyoner seçmenlerin gidebilecekleri alternatifler vardır; • Değişen seçmen talepleri daha kolay sisteme yansır; • İstenmeyen tercihlerin seçilememesi istikrara katkıda bulunur • Kısa vadede daha fazla istikrar, orta vadede temsiliyet krizi olasılığı daha az

16. Kuramsal Beklentiler: Oransal Oy Formülleri • Statik Sonuçlar: • Sistemdeki parti sayısını azaltması beklenmez; • Küçük partiler hükümet kurma sürecinde söz sahibi olacaklardır; • Dinamik Sonuçlar: • Bütün seçmenler temsil edildiğinden sistemden dışlanma olmaz; • Küçük partiler yaşamlarını sürdürürler; • Yeni partilerin kurulması kolaydır; • Kısa vadede daha az istikrar, orta vadede temsiliyet krizi yok

17. Kuramsal Beklentiler: Seçim Çevresi Büyüklüğü • Seçim çevresi ne kadar büyürse, seçim sonuçlarında o kadar oranlılığa yaklaşılır. • Seçim çevresi büyüklüğünün temsiliyete pozitif etkisi vardır; • Seçim çevresi büyüdükçe küçük partiler daha fazla temsil edilir; • Etkin Baraj: T(%)=%50/M • Seçim çevresi büyüklüğü oransal seçim formüllerinin yol açtığı istikrarsızlık riskini yönetmekte kullanılabilir;

18. Kuramsal Beklentiler: Yasal Barajlar • Yasal baraj yükseldikçe mecliste temsil edilen parti sayısı azalır; • Ülke ve bölge barajları yükseldikçe temsiliyetten uzaklaşılır; • Parti oyları ülkeye homojen dağılmadıkça bölgesel partiler barajdan yararlanabilirler;

19. Görgül Bulgular: Temsiliyet • Rae’nin I:

20. Seçim Formülleri ve Temsiliyet

21. Seçim Çevresi Büyüklüğü ve Temsiliyet

22. Etkin Barajlar ve Temsiliyet

23. Görgül Bulgular: İstikrar • Etkin Parti Sayısı: • “parlamento çoğunluğu”: bir seçim sisteminin belli bir seçimler dizisinde ürettiği parlamento çoğunluğunun toplam seçim sayısına oranı. • “üretilmiş çoğunluk”: oyların yarısından azını alan bir partinin seçim sistemi sayesinde mecliste çoğunluğu ele geçirmesidir. “Üretilmiş çoğunluk” oranları da bir seçim sisteminin belli bir seçimler dizisinde ürettiği üretilmiş çoğunluğunun toplam seçim sayısına oranıdır

24. Seçim Sistemleri ve İstikrar

25. Seçim Sistemleri ve İstikrar

26. Parlamentoda ve Seçimde Etkin Parti Sayısı

27. Çevre Büyüklüğü ve SEP

28. Çevre Büyüklüğü ve PEP

29. Etkin Baraj Büyüklüğü ve SEP

30. Etkin Baraj Büyüklüğü ve PEP

31. İstikrar ve Seçim Formülleri

32. Çevre Büyüklüğü ve Parlamento Çoğunluğu

33. Çevre Büyüklüğü ve Üretilmiş Çoğunluk

34. Etkin Baraj Büyüklüğü ve Parlamento Çoğunluğu

35. Etkin Baraj Büyüklüğü ve Üretilmiş Çoğunluk

36. Seçim Sistemleri Türkiye Örneği

37. Seçim Sistemi Uygulamaları: 1950-1969

38. Seçim Sistemi Uygulamaları: 1983-

39. Türkiye’de Seçimler ve Temsiliyet

40. Türkiye’de Seçimler ve Temsiliyet

41. Türkiye’de Seçimler ve İstikrar

42. Kaynaklar: • Aleskerov, Fuad ve Ali Çarkoğlu, 1998, “Seçim Sistemleri ve İstikrar”, Boğaziçi Üniversitesi Araştırması • Aleskerov, Fuad, Hasan Ersel ve Yavuz Sabuncu; 1999, Seçimden Koalisyona: Siyasal Karar Alma, (Yapı Kredi Yayınları) • Çarkoğlu Ali, Emre Erdoğan, 1998; “Fairness in the Apportionment of Seats in Turkish Legislature: Is There Room for Improvement", New Perspectives on Turkey • Erdoğan, Emre., 1999, Seçim Sistemleri ve Siyasal Sonuçları: İstikrar ve Temsiliyet, Manuscript; www.urbanhobbit.net • Gürsel, Seyfettin; 1996, “Seçim Sistemleri ve Siyasete Etkileri”, 5. Ulusal Kalite Kongresi: Özgeçmişler ve Tebliğler, cilt:1, (TÜSİAD) • Gürsel, Seyfettin; 1996, Seçim Sistemi Tartışması ve İki Turlu Sistem, (TÜSİAD) • Gürsel, Seyfettin; 1998, Siyasal İstikrar ve İki Turlu Dar Bölge Seçim Sistemi Simülasyon Modeli, (TÜSİAD) • Kalaycıoğlu, Ersin ve Murat Sertel; 1995, Türkiye İçin Yeni Bir Seçim Yöntemi Tasarımına Doğru, (TÜSİAD) • Taagepera Rein ve M. S. Shugart, 1989, Seats and Votes: The Effects and Determinants of Electoral Systems, (Yale University Press)