Təsərrüfatda yeri :

1. Noxudunaskoxitozu • Solğunləkəliaskoxitoz – Ascochytapisi Lib. • Tündləkəliaskoxitoz- Ascochytapinodes L.K. Jones. Təsərrüfatdayeri: Fungi vəyaMycotaaləmi, Anamorfic fungi şöbəsi, Coelomycetessinfi, Sphaeropsidalessırası, Sphaeropsidaceaefəsiləsi, Ascochytacinsi Biolojiqrupu: Hemibiotrof

2. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. SolğunaskoxitozxəstəliyinintörədicisiAscochytapisiəsasənpaxlavətoxumları, azmiqdardaisəgövdəvəyarpaqlarıyoluxur. Paxla, gövdəvəyarpaqlardaləkələrəmələ gəlir. TündləkəliaskoxitozuntörədicisiAscochytapinodesbitkininbütünorqanlarınıyoluxur. Göbələk yarpaqlarda qabarıq, müxtəlifşəkilli, ölçülü, formalıtündqəhvəyiləkələrəmələgətirir. Ləkəninkənarındatündçalaryoxdur, mərkəztünddür. Gövdələrüçünkiçik, nöqtəlivəyauzunsovyaralarxarakterikdir. Paxlalardaləkələrtünd-qəhvəyi, qabarıqvəyaşişkindir. Piknidlərşarşəkilli, yastı, tünd-qonur, ölçüləri 143-287 mkm-əqədərdir. Piknosporlarrəngsiz, uzunsov (A.pisi), silindrik(A.pinodes), əyilmişuclu, ikihüceyrəlidir. A.pisigöbələyindəpiknosporlarınölçüləri 9,6-19 x 3,3-6,0 mkm, A.pinodes–dəisə 10-21x 2,7-6,1 mkm-dir. A.pinodeskisəmərhələsinitündqonurpsevdotesikisələrləəmələgətirir. Kisələrsancaqşəkillivəyasilindrikdir. Hərkisədəadətən 8 ədədrəngsizhəlqəli- elleptikikihüceyrəliaskosporlaryerləşirlər. İnfeksiyanınəsasmənbəyi – xəstətoxumlarvəsirayətlənmişbitkiqalıqlarıdır.

7. a-piknosporlar; b- piknid kəsikdə

9. Yayılması. Askoxitoz noxud becərilən hər yerdə yayılmışdır. O, Avropa ölkələrində, ABŞ və Kanadanın Şərq hissəsində, Yaponiya, Marokko, Cənubi Afrika, Yeni Zellandiya, Avstraliya kimi ölkələrdə böyük zərər vurur. Rusiya Federasiyasının Qaratorpaq zonasında, cənub vilayətlərində və Sibirdə xəstəlik geniş yayılmış və ciddi itkilərə səbəb olur. Azərbaycanda becərilən noxud əkinlərində xəstəliyin hər iki formasına rast gəlinir. Ekologiyası. Bitkilərin sirayətlənməsi 40C-dən yuxarı temperaturda və 90%-dən yüksək rütubətdə baş verir. Askoxitozun güclü inkişafı kifayət qədər yağışlar yağanda və 20-250C temperaturada baş verir. Xəstəliyin inkubasiya dövrü ekoloji amillər və törədicinin növü nəzərə alınmaqla 2-4 gündür. Rütubətli və quru havalar növbələşən zaman xəstəliyin inkişafı ləngiyir, 350C-dən yuxarı temperaturda isə tamamilə dayanır. Xəstəlik rütubəti yüksək olan rayonlarda daha intensiv inkişaf edir. Təsərrüfatəhəmiyyəti. Xəstəliklə digər dənli paxlalı bitkilər yoluxsa da noxuda daha ciddi ziyan vurur. Zərərlilik toxumların cücərmə qabiliyyətinin aşağı düşməsi, cücərtilərin yatması, məhsuldarlığın aşağı düşməsi, yaşıl noxudun dad keyfiyyətlərinin pisləşməsi ilə xarakterizə edilir.

11. Noxudunpası - Uromyces pisi (Pers.) de Baryi U. fabae (Pers.)DB. f. pisi-sativaeHirats. Təsnifatdayeri: FungivəyaMycotaaləmi, Basidiomycotaşöbəsi, Urediniomycetessinfi, Uredinalessırası, Pucciniaceaefəsiləsi, Uromycescinsi Biolojiqrupu: Biotrof

12. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Noxudunyarpaqvəgövdəsindəuredinosporludağınıqçəhrayı-qəhvəyiyastıcıqlarəmələgəlirlər. Yayınsonunayaxınhəminorqanlardatelilərləteliosporlardanibarəttünd- qəhvəyiləkələrformalaşırlar. Güclüyoluxmazamanıyarpaqlarquruyurlarvətökülür, paxlalarinkişafdanqalırlar. U.pisiikievligöbələkdir. Aralıqsahibbitkisisüdləyən (Euphorbia) bitkisidir. Südləyənbitkisindəxəstəliktörədicininyazmərhələsispermaqonivəetsimərhələlərinkişafedirlər.Uredinosporlarbirhüceyrəli, şəffaf- çəhrayı, şarşəkilli, 21-25 mkmdiametrli, azsaylıziyilciklərləörtülüdür. Teliosporlartünd-qonur, birhüceyrəli, 20-31 x 14-22 mkmölçülü, qısa, rəngsiz, düşənayaqcıqlıvəkiçikəmziklidir. U.fabae f. pisi-sativaegöbələyibirevlidir. Törədicininbütüninkişafmərhələlərinoxudunüzərindəəmələgəlir. Uredinalarşəffafqəhvəyidir. Uredinosporlardairəvi, tək-tək, tikanlı, şəffafqəhvəyivəölçüləri 21-30 x18 x 26 mkm-dir. Telilərtündqonur, deməkolarki, qaradır. Teliosporlarbirhüceyrəli, həlqəvi, hamar, rəngsizayaqcıqdadır. Ölçüləri 25-40 x18-28 mkm-dir. Patogenlərnoxuddabirneçənəsiluredi-nosporlarverirlər. Sporların yayılmasıküləyinköməyiiləbaşverir. İnfeksiyamənbəyi- yoluxmuşbitkiqalıqlarıvəsüdləyəndir. Törədicitoxumlarlaötürülmür. Noxudunpasxəstəliyinintörədicilərisoya, acıpaxla, çölnoxuduvəs. bitkiləridəyoluxur. Ekologiyası. Pas xəstəliyinin inkişafına tez-tez düşən yağışlar, şeh və havanın temperaturunun 20-250C olması müsbət təsir göstərir. Quru və çox isti hava xəstəliyin inkişafını ləngidir. Təsərrüfatəhəmiyyəti. Xəstəliyin təsirindən bəzən məhsul itkisi 25-30%-ə çatır. Mübarizətədbirləri. Dərin şum, erkən səpin, aralıq sahib bitkilərinin məhv edilməsi, tezyetişən sortların əkilməsi, fungisidlərin tətbiqi önəmlidir.

16. Uredinosporlar

18. Lobyanın antraknozu – Colletotrichum lindemuthianum Br. et. Cav. Təsnifatda yeri: Fungi və ya Mycota aləmi, Anamorfic fungi şöbəsi, Coelomycetes sinfi, Melanconiales sırası, Melanconiaceae fəsiləsi, Colletotrichum cinsi Biologiqrupu: Hemibiotrof

19. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Göbələkbitkininbütünyerüstühissələriniyoluxmaqxüsusiyyətinəmalikdir. Sirayətlənməcücərtilərdənbaşlayır, paxlavətoxumlarlaqurtarır. Cücərtilərdəantraknozqırmızıtəhər- qəhvəyi, çoxvaxtləpələrdəkonsentrik ləkələrinəmələgəlməsiiləmeydanaçıxır. Rütubətlihavadaləkələrinsəthindəxəstəliktörədicininkonidispormər-hələsindənibarətolançəhrayıörtükəmələgəlir. Patogeninkonidilərirəngsiz, birhüceyrəli, yüngülcəəyridirlər. Filqələpələrdəninfeksiyaləpəaltıhissəyəkeçirvəoradadabirazuzunsovvəyüngülcəbasıqaktraknozləkəsiverir. Yoluxmuşgövdəcikçürüyəbilirvəbuzamanbitkiölür. Yaşlıbitkiləringövdələrindələkətünd, deməkolarki, qara, basıqvəyaxşıgörünənsporludur. Quruhavadaləkəquruyurvəonlarınsəthindəuzunsovyarıqlarəmələgəlir, rütubətlihavadaisəyoluxmuşsahələrasanlıqlaçürüyürvə gövdələrsınırlar.

20. Yayılması. Antraknozxəstəliyilobyabecərilənbütünrayonlardagenişyayıl-mışdır. İran, Türkiyə, Rusiya, Ukrayna, Çexiyavədigərölkələrinsənayeəhəmiy-yətliplantasiyalarındayayılanxəstəlikhəmfaraşlobyaya, həmtoxummaterialınaciddizərərvurur. Ölkəmizinmüxtəlifbölgələrindəgenişyayılanbuxəstəlikdaimməhsuldarlığıkəskinzərbəaltındaqoyur. Ekologiyası. Göbələyininkişafıüçünortimaltemperatur 200C-yəyaxıntemperatur, 70-80%-liknisbirütubətdir. Antraknozuntəkraryoluxmalarınıkoni-dilərtəminedirlər. Əlverişlişəraitdə, yənioptimaltemperaturvənisbirütubətdəbirgenerasiyanınbaşaçatmasına 4-6 güntələbolunur. Təsərrüfatəhəmiyyəti. Göbələkəsasetibarıiləmitselformasındabitkiqalıqlarındavəyoluxmuştoxumlardasaxlanılır. Antraknozuntörədicisiasanlıqlavəgüclüsurətdəbitkinincavantoxumalarınıyoluxur, onagörədəuzunvegetasiyadövrütələbedəngecyetişənsortlarxəstəliklədahagüclüsurətdəyoluxurlar. Xəstəliyintəsirindənməhsuldarlıq 25-30% aşağıdüşür, toxumlarıncücərməqabiliyyətipisləşirvəs. Mübarizətədbirləri. Sağlambitkilərdənalınantoxummaterialındanistifadəedilməli, toxumlardərmanlanmalı, davamlısortlarbecərilməlidir. Bitkiqalıqlarıdərinşumaltınasalınmalı, növbəliəkinəəməledilməli, dozalıfosfor-kaliumgübrələrindənistifadəolunmalıdır. XəstəliyinilkinsimptomlarıgöründükdəakrobatMS 0,8 kq/ha, antrakol 1,0 kq/ha, penkoseb 1,2 kq/hapreparatlarındanbiriiləçiləməaparılır.

27. Göbələyinsporolojasıeninəkəsikdə