WSPÓŁDZIAŁANIE SZKOŁY, PORADNI I RODZICÓW W BUDOWANIU POMOCY DLA UCZNIÓW

1. WSPÓŁDZIAŁANIE SZKOŁY, PORADNI I RODZICÓW W BUDOWANIU POMOCY DLA UCZNIÓW

2. Uczeń o specjalnych potrzebach edukacyjnych wymaga pomocy nie tylko w szkole. Aby dziecko takie mobilizowało swoje możliwości w uczeniu się potrzebne jest wsparcie rodziców (opiekunów). Warto zatem, by rodzice ucznia znaleźli z kolei efektywne wsparcie u osób, instytucji, specjalistów współpracujących, by wiedzieli jak właściwie pomagać swojemu dziecku.

3. Jak zatem nawiązać skuteczną współpracę z rodzicem? Jakie warunki są niezbędne, by takie budowanie pomocy uczniowi we współpracy z rodzicami ze strony osób pracujących z dzieckiem było skuteczne. Należą tu między innymi: Rzeczowa i pełna wymiana informacji o dysfunkcjach i problemach dziecka; Emocjonalne wsparcie rodziców; Ukierunkowanie działań rodziców.

4. I. Wymiana informacji na temat ucznia o specjalnych potrzebach Wymiana informacji na temat ucznia między nauczycielem a rodzicem tego ucznia powinna składać się z trzech elementów: 1.Wywiad przeprowadzany przez nauczyciela, podczas którego rodzic przedstawia swoje obserwacje i wiedzę na temat dziecka; 2.Relacja nauczyciela o obserwacji na temat funkcjonowania ucznia w szkole; 3.Edukacja rodzica na temat typowych problemów i potrzeb edukacyjnych ucznia z danym rodzajem choroby/ typem niepełnosprawności.(dostarczenie wiedzy rodzicom)

5. W pierwszej kolejności nauczyciel musi dowiedzieć się którym dzieciom potrzebna jest szczególna uwaga i specjalna pomoc. Z każdym rodzicem takiego ucznia należy przeprowadzić wywiad Wywiad z rodzicem

6. Pytania wywiadu [1] • Na jaką chorobę cierpi dziecko? Z jakim typem/rodzajem niepełnosprawności boryka się dziecko? Jakie są objawy choroby/przejawy niepełnosprawności? Na czym polegają ograniczenia w funkcjonowaniu dziecka? • Jakie zabiegi lecznicze/ćwiczenia rehabilitacyjne musi mieć dziecko? Ile czasu w ciągu dnia/tygodnia musi na to przeznaczyć? • W jakim stopniu dziecko jest zdolne do samoobsługi (toaleta, higiena, przemieszczanie się), a w jakim wymaga pomocy? Jakiego typu warunki, sprzęt są do tego potrzebne? Ile czasu zajmują mu czynności samoobsługowe lub ile trwają czynności opiekuńcze osoby dorosłej? Czy i co jest potrzebne, by zwiększyć samodzielność dziecka w tym zakresie? • Jakich sprzętów/warunków ułatwiających uczenie się wymaga dziecko w domu? Czy ma zapewnione warunki do uczenia się/jakie ma warunki do uczenia się? [1] Za: Tomasz Garstka „Indywidualne potrzeby edukacyjne i rozwojowe”

7. Jak sobie dziecko radzi z nauką? Jak sobie radzi z obowiązkami szkolnymi (prace domowe, przygotowanie do sprawdzianów, bieżące uczenie się, przygotowanie materiałów)? Czy trzeba mu przypominać i mobilizować go do tego? Czy pamięta o lekcjach i zabiera się do nauki samodzielnie? Jakiej pomocy według pani/pana potrzebuje? O jaką pomoc samo prosi? Jakiego rodzaju trudności/ograniczenia w nauce ma dziecko? Jak jest z jego koncentracją uwagi? Jak szybko się męczy i odzyskuje energię do nauki? Jak dziecko wiąże swoje niepowodzenia w nauce ze swoją niepełnosprawnością/dysfunkcją? Czy niepowodzenia takie go zniechęcają czy mobilizują? Jakie obowiązki domowe ma dziecko? Ile czasu na nie poświęca? Czy dziecko ma kontakty z rówieśnikami? Czy są to tylko spotkania w szkole, czy dziecko spotyka się w domu, poza domem (na podwórku, u kolegów)? Jakie doświadczenia w kontaktach z rówieśnikami ma dziecko i jak wpływają one na jego motywację do uczenia się, do chodzenia do szkoły?

8. Jakie nastroje dominują u dziecka? Czy są jakieś emocje, z którymi trudno mu sobie poradzić? Z czym wiążą się te emocje? Jak wpływa to na jego motywację do uczęszczania do szkoły, do uczenia się? Jaki dziecko ma stosunek do samego siebie? Jak pani/pan by opisał jego poczucie własnej wartości, ocenę własnych możliwości, umiejętności, siły, sprawności? Jak wpływa to na jego motywację do uczęszczania do szkoły, do uczenia się, do radzenia sobie z nauką? Jakiej pomocy według pani/pana wymaga dziecko w klasie/szkole? Na co szczególnie trzeba zwracać uwagę? W czym je wspierać? Z jakich form pomocy specjalistycznej, psychopedagogiczanej, korepetycji, terapii korzysta/korzystało dziecko?

9. Ważne! Koniecznie uszanować prywatność dziecka. Ustalić z jego rodzicem, a dziecko poinformować, jakie informacje i komu zostaną przekazane.

10. Informacje od nauczyciela dla rodzica • Nauczyciel powinien przekazać rodzicowi ucznia informacje na temat funkcjonowania jego dziecka w szkole. Informacja ta powinna dotyczyć nie tylko uczenia się, ale również funkcjonowania emocjonalno-społecznego. Edukacja rodzica • Każdemu rodzicowi należy się rzeczowa informacja od specjalisty, jakim jest nauczyciel pracujący z dzieckiem o specjalnych potrzebach edukacyjnych, czego wymaga uczeń, aby realizować swój potencjał w uczeniu się.

11. Ważne! Pamiętać o mocnych stronach dziecka, a nie tylko o trudnościach

12. II. Emocjonalne wsparcie dla rodziców uczniów o specjalnych potrzebach 1. Specyficzna sytuacja rodzica 2. Potoczne metody wspierania - nieprofesjonalne wsparcie emocjonalne gdy próbujemy: • uspokajać osobę wspierana, pocieszać (Będzie dobrze! Proszę się nie martwić! Tak już musi być, ale to do przeżycia!); • odwracać jej uwagę od nieprzyjemnych przeżyć (Proszę nad tym tak nie rozmyślać!, Nie warto tego tak analizować!);

13. perswadować nieracjonalność emocji (Proszę nie płakać, bo to nic nie da! To jeszcze nie takie straszne!, Mogło być gorzej!, Przygnębienie nie pomoże panu/pani); wzbudzić emocje pozytywne, rozśmieszać; umniejszać negatywne zdarzenia (Muszę powiedzieć, że znam jeszcze trudniejsze sytuacje, Proszę docenić, że dziecko nie ma poważniejszych dysfunkcji, Nie trzeba się aż tak martwić, bo ja znam rodziców w większym kłopocie); dawać rady i gotowe rozwiązania (Musi pani/pan……., Powinien pan/Powinna pani….).

14. 3. Profesjonalne wsparcie emocjonalne zakłada, że właściwe i przynoszące ulgę osobie wspieranej jest: • słuchanie, towarzyszenie w przeżywaniu przykrych emocji, tak by nie hamować ich ekspresji i wyrażenia słowami; • akceptacja wyrażania uczuć, bez ich krytyki; • upewnianie osoby wspieranej w pozytywnych aspektach jej doświadczenia i zasobach, • umożliwianie samodzielnego poszukiwania rozwiązań; • oferowanie, a nie narzucanie, wskazówek i dawanie ich po upewnieniu się o gotowości ich przyjęcia przez osobę wspieraną;

15. 4. Zasady wsparcia emocjonalnego • Stworzenie możliwości, danie zachęty rodzicowi ucznia do relacjonowania kłopotów ze swoim dzieckiem • Zachęcenie do kontynuowania rozmowy • Zachowanie tajemnicy Zasada zachowania tajemnicy jest ważna, ponieważ zwiększa poczucie bezpieczeństwa rodzica, a co za tym idzie – jego otwartości i szczerości. • Poczucie oparcia w nauczycielu.

16. 5. Umiejętności interpersonalne przydatne w udzielaniu wsparcia emocjonalnego • Uważność • Parafrazowanie • Odzwierciedlanie • Podzielenie się uczuciami • Wspieranie poprzez dotyk • Upewnianie • Skoncentrowanie • Przegląd doświadczeń rozwojowych • Przegląd sukcesów

17. Uważność – to postawa wobec rozmówcy, uznanie jego prawa do dzielenia się trudnościami, wyrażająca szacunek do niego i gotowość do słuchania i wsparcia. Bycie uważnym to dostrzeganie zachowań werbalnych (tego, co mówi) i pozawerbalnych (tego, jak wyraża siebie i zachowuje się) rodzica ucznia oraz okazywanie mu tego, że słucha się z uwagą. Ważna jest obserwacja „mowy ciała” rodzica, ponieważ – często nie uświadamiając sobie tego – może on dawać poznać nauczycielowi, co przeżywa. Mówi się, że „czujemy” czyjeś zdenerwowanie, złość, przygnębienie. „Odczucia” te to właśnie automatycznie i równolegle do słów odbierane sygnały niewerbalne, płynące od drugiej osoby. Poznajemy to po tonie głosu, wyrazie twarzy; postawie gestach i ruchach ciała; widzimy to w jego spojrzeniu i wyglądzie; słyszymy w sposobie mówienia.

18. Parafrazowanie - to formułowanie własnymi słowami podstawowych czy najważniejszych treści wypowiedzi osoby wspieranej. Dzięki zastosowaniu parafrazy można: - upewnić się, czy dobrze się rozumie rodzica ucznia; - okazać mu, że uważnie się słucha; - dać potwierdzenie, że się go rozumie.

19. Odzwierciedlanie - polega na wyrażaniu własnymi słowami uczuć przeżywanych przez osobę wspieraną, które to uczucia odczytujemy z jej przekazu werbalnego (wprost i nie wprost) oraz pozawerbalnego (np. Czuję, że to pana/panią bardzo zasmuca; Wygląda na to, że czuje się pan/pani tym przestraszony(a); Powiedział pan/pani….i widzę, że to budzi u pana/ pani poczucie bezradności). Odzwierciedlanie służy wydobyciu emocji wyrażonych przez osobę wspieraną w sposób niejawny lub nieuświadomiony, albo całkiem zaprzeczonych (Ja już ze wszystkimi jestem pogodzony/a i daję sobie zawsze świetnie radę). Ma podobne cele do parafrazy, ale dotyczy nie zrozumienia wypowiedzi słownej, a zrozumienia emocji. Dzięki odzwierciedleniu można: - upewnić się, czy dobrze się rozumie przeżycia rodzica ucznia; - okazać, że uważnie się go słucha; - okazać mu, że empatycznie rozumiemy i akceptujemy jego przeżycia emocjonalne.

20. Ważne! Unikać błędu, który nazwać można odzwierciedlaniem maski. Polega na braniu za naprawdę przeżywane uczucia tego, co tylko pozornie o tym świadczy – przejawów ekspresji mających właśnie ukryć prawdziwe emocje. Mówi pan/pani o trudnych rzeczach i roześmiał(a) się pan/pani. Myślę, że to pana/panią raczej bardzo zasmuciło. Czy tak?

21. Podzielenie się uczuciami - polega na zakomunikowaniu przez nauczyciela uczuć budzących się w związku z treściami wnoszonymi przez wspieranego rodzica (relacjonowanymi zdarzeniami, myślami, uczuciami). Takie osobiste „odsłonięcie się” wzbudza zwykle w osobach wspieranych zaufanie. Przykład: Ucieszyło mnie to, co pan/pani powiedziała; Przykro mi, że to pana/panią spotkało; Poczułem/łam smutek, gdy mówił(a) pan/pani o tym zdarzeniu. Oczywiście nie należy zalewać osoby wspieranej własnymi uczuciami, a przykre emocje nauczyciela (np. Wzbudziło mój żal, że tak surowo ocenia pan/pani swoje dziecko, bez dawania mu szansy na powtórki) nie mogą być komunikowane jako oceny (np. Jest to pożałowania godne, gdy pan/pani ocenia swoje dziecko, bez dawania mu szansy na powtórki).

22. „Wspieranie poprzez dotyk” - ma ogromne znaczenie. Polega na naturalnych, drobnych gestach, jak dotkniecie dłoni, zdecydowany (ale nie miażdżący) uścisk dłoni, położenie ręki na ramieniu, lekkie poklepanie po nim, przytulenie – to wszystko, co może być odczytane jako komunikaty „jestem tu, możesz na mnie liczyć”. Dotyk może wyrażać sympatię, życzliwość i komunikować wspierającą obecność osobie, która „zapada się w siebie”, przeżywając smutek i przygnębienie. Jednak dotyk nie jest zalecany w profesjonalnym udzielaniu wsparcia, choć może efektywnie pełnić taką rolę w kontaktach z bliskimi osobami. Niebezpieczeństwo prób stosowania dotyku we wsparciu rodziców uczniów może wiązać się z: - oskarżeniem o przekroczenie granic intymności (do poczucia nadużycia włącznie); - ryzykiem opacznego zrozumienia „dotykowego komunikatu” (np. wywołanie wrażenia protekcjonalności czy spoufalania się).

23. Upewnianie – polega na umocnieniu w rodzicu przekonań dotyczących jego zasobów, tego, że jego kompetencje, umiejętności, doświadczenia, wiedza oraz cechy stanowią bazę dla znalezienia rozwiązania problemu, uzyskania poprawy Wierzę, że potrafi to pan/pani dobrze zrobić; Ma pani już wiedzę o … Wierzę, że potrafi ją pani wykorzystać; Jestem przekonany/a, że uda się pani/panu;

24. Skoncentrowanie (ześrodkowania) uwagi na pozytywach. Jeśli rodzic ucznia nie docenia lub wątpi w swoje mocne strony, warto ześrodkować jego uwagę na pozytywach, w celu wzmocnienia jego poczucia własnej wartości i poczucia sprawstwa (wpływu na rzeczywistość i możliwość dokonywania zmian w kontakcie z własnym dzieckiem). Takie skoncentrowanie na pozytywach polega na poleceniu, aby osoba wspierana wymieniła głośno swoje mocne strony (umiejętności i sprawności, przymioty charakteru i zalety osobiste), i w sposób niebudzący wątpliwości, że są to właśnie mocne strony w relacji z dzieckiem. Przeglądu mocnych stron dokonuje sam rodzic i tym różni się ta technika od opisanego wcześniej upewniania, gdy pozytywy wskazuje nauczyciel.

25. Przegląd doświadczeń rozwojowych polega na zachęceniu rodzica ucznia do skupienia się na doświadczeniach (przyjemnych i nieprzyjemnych) w pracy czy kontakcie z dzieckiem, które w ostatnim czasie w sposób niewątpliwy przyczyniły się pozytywnie do szeroko pojmowanego rozwoju jego, jego dziecka i ich wzajemnej relacji. Nawet jeśli miały miejsce przykre doświadczenia, zawsze można zadać pytanie: A czego to pana/panią nauczyło? O co teraz czuje się pan/pani mądrzejszy(a)?

26. Przegląd sukcesów polega na zaproponowaniu rodzicowi ucznia, by świadomie przywołał wspomnienia doświadczeń przyjemności, radości, spełnienia, samorealizacji, związanych z jego pracą wychowawczą i edukacyjną oraz rozwojem jego dziecka. Przypomnienie takich sytuacji wywołuje stan satysfakcji i bardziej pozytywnego nastawienia do bieżących zdarzeń. Cztery ostatnie techniki udzielania emocjonalnego wsparcia można nazwać aktywnymi, ponieważ wymagają większej inicjatywy od nauczyciela niż życzliwe słuchanie i odzwierciedlanie uczuć rodzica ucznia czy wyrażanie własnych.

27. III. Ukierunkowanie działań rodziców: Zebranie informacji od rodzica na temat dysfunkcji oraz nawiązanie kontaktu poprzez okazanie wsparcia emocjonalnego daje możliwość do podjęcia dalszego współdziałania. Aby rodzic współdziałał z nami musi być: • gotowy • chętny • zdolny – mieć ufność w możliwość wprowadzenia działań

28. Z A S A D Y ROZMOWY 1. Okazuj empatię (aktywne słuchanie). 2. Rozwijaj rozbieżności, sprzeczne motywy (zadawaj pytania w taki sposób, by to rodzic widział potrzebę zmiany). 3. Unikaj sporów lub otwartej konfrontacji. 4. Zmniejszaj opór lub wykorzystuj opór. 5. Wspieraj samoskuteczność (wzmacniaj wiarę we własne możliwości rodzica i podkreślaj swoja wiarę w możliwości rodzica)

29. ad 1. Empatia zadania nauczyciela, pedagoga, terapeuty: • uważnie słuchać wypowiedzi • stosować słuchanie odzwierciedlające • okazywać zrozumienie • NIE krytykować • NIE oceniać • NIE obwiniać

30. ad 2. Eksplorowanie sprzecznych motywów zadania nauczyciela, pedagoga, terapeuty: • pomóc uświadomić negatywne konsekwencje i ryzyko jakie niosą występujące trudności • wykazać sprzeczność pomiędzy bieżącą sytuacją a celami i wartościami • dokładnie określić różnice między tym „co jest” i tym „co chcę aby było” • wzmacniać dążenia do zmiany, do podjęcia działań

31. ad 3. Unikanie konfrontacji zadania nauczyciela, pedagoga, terapeuty: • nie przekonywać • unikać sporów • nie przyklejać etykietek • nie dowodzić swojej racji • wspierać rodzica w poszukiwaniu własnych rozwiązań

32. ad 4. Zmniejszanie oporu zadania nauczyciela, pedagoga, terapeuty: • analizować własne zachowania • zmieniać kierunek rozmowy • nie dążyć do przełamania oporu • patrzeć na problem „oczami rozmówcy”

33. ad 5. Wzmacnianie wiary we własne możliwościzadania nauczyciela, pedagoga, terapeuty: • wzbudzać wiarę w możliwość dokonania zmian • dawać nadzieję i wspierać wiarę we własne siły • podkreślać mocne strony • skoncentrować uwagę na mniejszych etapach prowadzących do celu

34. TECHNIKI 1. Pytania otwarte 2. Słuchanie odzwierciedlające 3. Afirmacja 4. Podsumowanie

35. ad 1) Pytania otwarte pomagają rozpocząć rozmowę pomagają ustalić fakty odgrywają kluczową rolę przy ocenie problemu ad 2) Słuchanie odzwierciedlające pozwala okazać, że uważnie się słucha rodzica pomaga ustalić, czy wypowiedzi rodzica zostały właściwie zrozumiane pomaga wzmocnić pewność rodzica w ty m, że zmiana jest niezbędna

36. ad 3) Afirmacja pomaga rozwijać i wzmacniać niezależne podejmowanie decyzji przez rozmówcę wyraża szacunek wobec doświadczeń i uczuć może pomóc uniknąć rozczarowań i utraty motywacji ad. 4) Podsumowanie - Potwierdzanie pomaga podkreślić najbardziej istotne wypowiedzi daje możliwość połączyć wypowiedzi na różne tematy pomaga przejść do omawiania innego tematu po uprzednim uogólnieniu tego, co już było powiedziane

37. NAUCZYCIEL/ PEDAGOG: • nie przekonuje o istnieniu problemu i potrzebie zmiany; • nie udziela rad i nie proponuje rozwiązań problemu bez zgody lub prośby rodzica; • nie odgrywa roli „eksperta” (wie co jest dla dziecka najlepsze) stawiając rodzica w pozycji pasywnego uczestnika ; • nie moralizuje i nie poucza; • nie przykleja diagnostycznych etykietek; • nie oskarża i do niczego nie zmusza • nie spieszy się

38. Błędy we wspieraniu rodzica ucznia • Ocenianie • Obrażanie • Uciekanie od problemów • Pouczanie i decydowanie za kogoś • Brak uwagi • Indukowanie się emocjami rodzica • Przejmowanie odpowiedzialności za rodzica • Niedopuszczanie do pełnego wyrażania emocji • Zmiana charakteru relacji • Nietolerancja

39. DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ