Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

1. Wyjaśnianieerotetyczno-kontrastowe erotema (gr.) = pytanie

2. Wyjaśnienie nie polega na rozumowaniu, lecz na wykazaniu, że explanansjest dodatnio statystycznie istotny dla zajściaexplanandum P(E|C) > P(E) gdzie E = explanandum, C = explanans Przykład: prawdopodobieństwo zachorowania na parezę, jeśli cierpiało się na nieleczony, ukrytysyfilis (choć niskie) jest większe od prawdopodobieństwa zachorowania na parezę. Wesley Salmon (1925-2001) Statistical Explanation and Statistical Relevance 1971 Model istotności statystycznej (S-R) Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

3. Istotność statystyczna a przyczynowa • Istotność statystyczna nie pokrywa się z istotnością przyczynową Przykład: barometr i burza Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

4. Istotność statystyczna a przyczynowa • Istotność statystyczna nie pokrywa się z istotnością przyczynową Przykład: barometr i burza • Odpowiedź Salmona: istotność statystyczna jest czynnikiem wyjaśniającym o tyle, o ile świadczy o istotności przyczynowej Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

5. Istotność statystyczna a przyczynowa • Istotność statystyczna nie pokrywa się z istotnością przyczynową Przykład: barometr i burza • Odpowiedź Salmona: istotność statystyczna jest czynnikiem wyjaśniającym o tyle, o ile świadczy o istotności przyczynowej • Standardowa krytyka przyczynowego modelu wyjaśniania: • każde zdarzenie jest skutkiem splotu przyczyn Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

6. Istotność statystyczna a przyczynowa • Istotność statystyczna nie pokrywa się z istotnością przyczynową Przykład: barometr i burza • Odpowiedź Salmona: istotność statystyczna jest czynnikiem wyjaśniającym o tyle, o ile świadczy o istotności przyczynowej • Standardowa krytyka przyczynowego modelu wyjaśniania: • każde zdarzenie jest skutkiem splotu przyczyn • którego nie sposób w pełni odtworzyć Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

7. Istotność statystyczna a przyczynowa • Istotność statystyczna nie pokrywa się z istotnością przyczynową Przykład: barometr i burza • Odpowiedź Salmona: istotność statystyczna jest czynnikiem wyjaśniającym o tyle, o ile świadczy o istotności przyczynowej • Standardowa krytyka przyczynowego modelu wyjaśniania: • każde zdarzenie jest skutkiem splotu przyczyn • którego nie sposób w pełni odtworzyć • dlatego trzeba odróżnić przyczyny główne od ubocznych Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

8. Istotność statystyczna a przyczynowa • Istotność statystyczna nie pokrywa się z istotnością przyczynową Przykład: barometr i burza • Odpowiedź Salmona: istotność statystyczna jest czynnikiem wyjaśniającym o tyle, o ile świadczy o istotności przyczynowej • Standardowa krytyka przyczynowego modelu wyjaśniania: • każde zdarzenie jest skutkiem splotu przyczyn • którego nie sposób w pełni odtworzyć • dlatego trzeba odróżnić przyczyny główne od ubocznych • za wyjaśniające zwykle uważa się przyczyny abnormalne Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

9. Istotność statystyczna a przyczynowa • Istotność statystyczna nie pokrywa się z istotnością przyczynową Przykład: barometr i burza • Odpowiedź Salmona: istotność statystyczna jest czynnikiem wyjaśniającym o tyle, o ile świadczy o istotności przyczynowej • Standardowa krytyka przyczynowego modelu wyjaśniania: • każde zdarzenie jest skutkiem splotu przyczyn • którego nie sposób w pełni odtworzyć • dlatego trzeba odróżnić przyczyny główne od ubocznych • za wyjaśniające zwykle uważa się przyczyny abnormalne • pojęcie normalności jednak silnie zależy od kontekstu Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

10. Wyjaśnienie polega na odpowiedzi na pytanie typu „dlaczego?”. Bas van Fraassen (1942-) The Scientific Image, 1980 Pragmatyka wyjaśniania Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

11. Wyjaśnienie polega na odpowiedzi na pytanie typu „dlaczego?”. Pytanie typu „dlaczego?” obejmuje domyślny kontrast: Dlaczego Pa nieQ? Bas van Fraassen (1942-) The Scientific Image, 1980 Pragmatyka wyjaśniania Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

12. Wyjaśnienie polega na odpowiedzi na pytanie typu „dlaczego?”. Pytanie typu „dlaczego?” obejmuje domyślny kontrast: Dlaczego Pa nieQ? Przykład: Dlaczego Adamzjadł jabłko? Bas van Fraassen (1942-) The Scientific Image, 1980 Pragmatyka wyjaśniania Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

13. Wyjaśnienie polega na odpowiedzi na pytanie typu „dlaczego?”. Pytanie typu „dlaczego?” obejmuje domyślny kontrast: Dlaczego Pa nieQ? Przykład: Dlaczego Adamzjadł jabłko? Dlaczego Adam, a nie Ewa, zjadł jabłko? Bas van Fraassen (1942-) The Scientific Image, 1980 Pragmatyka wyjaśniania Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

14. Wyjaśnienie polega na odpowiedzi na pytanie typu „dlaczego?”. Pytanie typu „dlaczego?” obejmuje domyślny kontrast: Dlaczego Pa nieQ? Przykład: Dlaczego Adamzjadł jabłko? Dlaczego Adam, a nie Ewa, zjadł jabłko? Dlaczego Adam zjadł jabłko? Bas van Fraassen (1942-) The Scientific Image, 1980 Pragmatyka wyjaśniania Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

15. Wyjaśnienie polega na odpowiedzi na pytanie typu „dlaczego?”. Pytanie typu „dlaczego?” obejmuje domyślny kontrast: Dlaczego Pa nieQ? Przykład: Dlaczego Adamzjadł jabłko? Dlaczego Adam, a nie Ewa, zjadł jabłko? Dlaczego Adam zjadł jabłko? Dlaczego Adam zjadł jabłko, a nie brzoskwinię? Bas van Fraassen (1942-) The Scientific Image, 1980 Pragmatyka wyjaśniania Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

16. Wyjaśnienie polega na odpowiedzi na pytanie typu „dlaczego?”. Pytanie typu „dlaczego?” obejmuje domyślny kontrast: Dlaczego Pa nieQ? Przykład: Dlaczego Adamzjadł jabłko? Dlaczego Adam, a nie Ewa, zjadł jabłko? Dlaczego Adam zjadł jabłko? Dlaczego Adam zjadł jabłko, a nie brzoskwinię? Dlaczego Adam zjadłjabłko? Bas van Fraassen (1942-) The Scientific Image, 1980 Pragmatyka wyjaśniania Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

17. Wyjaśnienie polega na odpowiedzi na pytanie typu „dlaczego?”. Pytanie typu „dlaczego?” obejmuje domyślny kontrast: Dlaczego Pa nieQ? Przykład: Dlaczego Adamzjadł jabłko? Dlaczego Adam, a nie Ewa, zjadł jabłko? Dlaczego Adam zjadł jabłko? Dlaczego Adam zjadł jabłko, a nie brzoskwinię? Dlaczego Adam zjadłjabłko? Dlaczego Adam zjadł jabłko, a nie zostawił go Ewie? Bas van Fraassen (1942-) The Scientific Image, 1980 Pragmatyka wyjaśniania Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

18. Pytanie „ Dlaczego Adam zjadł jabłko?” składa się z: tematu pytania (topic): „Adam zjadł jabłko” klasy kontrastu: możliwe zdania po „…a nie…” klasy istotności (relevance-class), czyli odpowiedzi bezpośrednich, dopuszczalnych ze względu na aktualną wiedzę (pytającego) potrzeby poznawcze (pytającego) Q = <Pk, X, R> Bas van Fraassen (1942-) The Scientific Image, 1980 Analiza pytania typu „dlaczego?” Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

19. Kilka pojęć logiki erotetycznej Odpowiedź bezpośrednia: możliwa i wystarczająca. Bas van Fraassen (1942-) The Scientific Image, 1980 Analiza pytania typu „dlaczego?” Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

20. Kilka pojęć logiki erotetycznej Odpowiedź bezpośrednia: możliwa i wystarczająca. W przypadku pytań typu „dlaczego?” jest to odpowiedź typu „ponieważ”. Bas van Fraassen (1942-) The Scientific Image, 1980 Analiza pytania typu „dlaczego?” Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

21. Kilka pojęć logiki erotetycznej Odpowiedź bezpośrednia: możliwa i wystarczająca. W przypadku pytań typu „dlaczego?” jest to odpowiedź typu „ponieważ”. Presupozycja pytania: założenie, że na pytanie istnieje prawdziwa odpowiedź bezpośrednia. Bas van Fraassen (1942-) The Scientific Image, 1980 Analiza pytania typu „dlaczego?” Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

22. Kilka pojęć logiki erotetycznej Odpowiedź bezpośrednia: możliwa i wystarczająca. W przypadku pytań typu „dlaczego?” jest to odpowiedź typu „ponieważ”. Presupozycja pytania: założenie, że na pytanie istnieje prawdziwa odpowiedź bezpośrednia. Pytania typu „dlaczego?” presuponują co najmniej, że ich temat jest prawdziwy. Bas van Fraassen (1942-) The Scientific Image, 1980 Analiza pytania typu „dlaczego?” Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

23. Kilka pojęć logiki erotetycznej Odpowiedź bezpośrednia: możliwa i wystarczająca. W przypadku pytań typu „dlaczego?” jest to odpowiedź typu „ponieważ”. Presupozycja pytania: założenie, że na pytanie istnieje prawdziwa odpowiedź bezpośrednia. Pytania typu „dlaczego?” presuponują co najmniej, że ich temat jest prawdziwy. Odpowiedź korekcyjna: odpowiedź sprzeczna z presupozycją pytania. Bas van Fraassen (1942-) The Scientific Image, 1980 Analiza pytania typu „dlaczego?” Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

24. Kilka pojęć logiki erotetycznej Przykłady odpowiedzi: Odpowiedź bezpośrednia: „Ponieważ był głodny”. Analiza pytania typu „dlaczego?” Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

25. Kilka pojęć logiki erotetycznej Przykłady odpowiedzi: Odpowiedź bezpośrednia: „Ponieważ był głodny”. nie spełnia relacji istotności w kontekście Pisma Św. Analiza pytania typu „dlaczego?” Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

26. Kilka pojęć logiki erotetycznej Przykłady odpowiedzi: Odpowiedź bezpośrednia: „Ponieważ był głodny”. nie spełnia relacji istotności w kontekście Pisma Św. Odpowiedzi korekcyjne: „Ależ to nie Adam zjadł jabłko!” Analiza pytania typu „dlaczego?” Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

27. Kilka pojęć logiki erotetycznej Przykłady odpowiedzi: Odpowiedź bezpośrednia: „Ponieważ był głodny”. nie spełnia relacji istotności w kontekście Pisma Św. Odpowiedzi korekcyjne: „Ależ to nie Adam zjadł jabłko!” „Bez powodu” Analiza pytania typu „dlaczego?” Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

28. Uwagi na temat koncepcjivan Fraassena • Kontrastowe ujęcie pytania przynosi ważny postęp analizy Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

29. Uwagi na temat koncepcjivan Fraassena • Kontrastowe ujęcie pytania przynosi ważny postęp analizy • Przykład: Dlaczego Funio zapadł na parezę, a Gucio nie? Ponieważ Funio chorował na nieleczony, ukryty syfilis, a Gucio nie. Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

30. Uwagi na temat koncepcjivan Fraassena • Kontrastowe ujęcie pytania przynosi ważny postęp analizy • Przykład: Dlaczego Funio zapadł na parezę, a Gucio nie? Ponieważ Funio chorował na nieleczony, ukryty syfilis, a Gucio nie. • Van Fraassenakoncepcja klasy istotności jest niejasna Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

31. Uwagi na temat koncepcjivan Fraassena • Kontrastowe ujęcie pytania przynosi ważny postęp analizy • Przykład: Dlaczego Funio zapadł na parezę, a Gucio nie? Ponieważ Funio chorował na nieleczony, ukryty syfilis, a Gucio nie. • Van Fraassenakoncepcja klasy istotności jest niejasna • Van Fraassenakryteria oceny odpowiedzi zakładają Bayesianizm Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

32. Uwagi na temat koncepcjivan Fraassena • Kontrastowe ujęcie pytania przynosi ważny postęp analizy • Przykład: Dlaczego Funio zapadł na parezę, a Gucio nie? Ponieważ Funio chorował na nieleczony, ukryty syfilis, a Gucio nie. • Van Fraassenakoncepcja klasy istotności jest niejasna • Van Fraassenakryteria oceny odpowiedzi zakładają Bayesianizm • Van Fraassen odrzuca zasadę wnioskowania do najlepszego wyjaśnienia Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

33. Pytanie: dlaczego na jednym oddziale położniczym śmiertelność jest znacznie wyższa niż na drugim? Ignaz Semmelweis (1818-1865) Odkrycie przyczyny gorączki połogowej 1847/1861 Wyjaśnienie „gorączki połogowej” Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

34. Pytanie: dlaczego na jednym oddziale położniczym śmiertelność jest znacznie wyższa niż na drugim? Hipotezy pochodzenie społeczne położnic Ignaz Semmelweis (1818-1865) Odkrycie przyczyny gorączki połogowej 1847/1861 Wyjaśnienie „gorączki połogowej” Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

35. Pytanie: dlaczego na jednym oddziale położniczym śmiertelność jest znacznie wyższa niż na drugim? Hipotezy pochodzenie społeczne położnic niestaranna opieka ze strony studentów Ignaz Semmelweis (1818-1865) Odkrycie przyczyny gorączki połogowej 1847/1861 Wyjaśnienie „gorączki połogowej” Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

36. Pytanie: dlaczego na jednym oddziale położniczym śmiertelność jest znacznie wyższa niż na drugim? Hipotezy pochodzenie społeczne położnic niestaranna opieka ze strony studentów lęk wywoływany przez księdza sprawującego sakrament namaszczenia chorych Ignaz Semmelweis (1818-1865) Odkrycie przyczyny gorączki połogowej 1847/1861 Wyjaśnienie „gorączki połogowej” Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

37. Wypadek Koletschki Ignaz Semmelweis (1818-1865) Odkrycie przyczyny gorączki połogowej 1847/1861 Wyjaśnienie „gorączki połogowej” Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

38. Wypadek Koletschki Wyjaśnienie: „trupi jad” przenoszony przez studentów z prosektorium Ignaz Semmelweis (1818-1865) Odkrycie przyczyny gorączki połogowej 1847/1861 Wyjaśnienie „gorączki połogowej” Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

39. Wypadek Koletschki Wyjaśnienie: „trupi jad” przenoszony przez studentów z prosektorium Test: staranne mycie rąk po ćwiczeniach w prosektorium Ignaz Semmelweis (1818-1865) Odkrycie przyczyny gorączki połogowej 1847/1861 Wyjaśnienie „gorączki połogowej” Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

40. Odpowiedzieć na kontrastowe pytanie typu „dlaczego?” – DlaczegoP, a nieX?” znaczy wskazać na pewien element historii przyczynowejP,który nie ma swojego odpowiednika w historii przyczynowej nie-X” Peter Lipton (1954-) The Inference to the Best Explanation 1991 Poprawki Liptona Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

41. Odpowiedzieć na kontrastowe pytanie typu „dlaczego?” – DlaczegoP, a nieX?” znaczy wskazać na pewien element historii przyczynowejP,który nie ma swojego odpowiednika w historii przyczynowej nie-X” Przykład: Dlaczego wykładam tu, a nie tam? Ponieważ tu zaproponowano mi wyższe wynagrodzenie niż tam. Peter Lipton (1954-) The Inference to the Best Explanation 1991 Poprawki Liptona Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

42. Powołanie się na przyczynowość unika niejasności pojęcia relacji istotności Peter Lipton (1954-) The Inference to the Best Explanation 1991 Poprawki Liptona Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

43. Powołanie się na przyczynowość unika niejasności pojęcia relacji istotności Kontrastowe ujęcie pytań typu „dlaczego?” wyznacza wybór przyczyn wyjaśniających Peter Lipton (1954-) The Inference to the Best Explanation 1991 Poprawki Liptona Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

44. Powołanie się na przyczynowość unika niejasności pojęcia relacji istotności Kontrastowe ujęcie pytań typu „dlaczego?” wyznacza wybór przyczyn wyjaśniających Kryteria jakości wyjaśnienia: mechanizm Peter Lipton (1954-) The Inference to the Best Explanation 1991 Poprawki Liptona Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

45. Powołanie się na przyczynowość unika niejasności pojęcia relacji istotności Kontrastowe ujęcie pytań typu „dlaczego?” wyznacza wybór przyczyn wyjaśniających Kryteria jakości wyjaśnienia: mechanizm zakres (scope) Peter Lipton (1954-) The Inference to the Best Explanation 1991 Poprawki Liptona Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

46. Powołanie się na przyczynowość unika niejasności pojęcia relacji istotności Kontrastowe ujęcie pytań typu „dlaczego?” wyznacza wybór przyczyn wyjaśniających Kryteria jakości wyjaśnienia: mechanizm zakres (scope) precyzja Peter Lipton (1954-) The Inference to the Best Explanation 1991 Poprawki Liptona Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

47. Wady ujęcia Liptona • Ograniczenie do wyjaśnień przyczynowych Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

48. Wady ujęcia Liptona • Ograniczenie do wyjaśnień przyczynowych • Pominięcie wyjaśnień funkcjonalnych i intencjonalnych Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

49. Wady ujęcia Liptona • Ograniczenie do wyjaśnień przyczynowych • Pominięcie wyjaśnień funkcjonalnych i intencjonalnych • Niejasność kryteriów jakości wyjaśnień • Jak porównać alternatywne ujęcia mechanizmu zjawisk? Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

50. Wady ujęcia Liptona • Ograniczenie do wyjaśnień przyczynowych • Pominięcie wyjaśnień funkcjonalnych i intencjonalnych • Niejasność kryteriów jakości wyjaśnień • Jak porównać alternatywne ujęcia mechanizmu zjawisk? • Zwiększenie zakresu wyjaśnienia często osiąga się kosztem precyzji i vice versa. Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe