Zekerheden- en insolventierecht Prof. M.E. Storme

1. Zekerheden- en insolventierechtProf. M.E. Storme 2013- 2014

2. I. Persoonlijke zekerheden - inhoud deel I • Hst 1 Persoonlijke zekerheden algemeen: • Structuur van meerpartijenverhoudingen • Vormen van pluraliteit van schuldenaars • Regels voor persoonlijke zekerheden in het algemeen • Hst. 2 Borgtocht • Hst. 3 Gehoudenheid voor andermans schuld – andere gevallen • Hst 4 Niet-accessoire gebondenheid: hoofdelijkheid • Hst. 5 Abstrcate rechtstreekse vorderingen • Hst. 6 Onafhankelijke delegatie en garantie

3. meerpartijenverhoudingen- algemene structuur • Structuur van meerpartijenverhoudingen: relativiteit ? • relativiteit van verbintenissen: band tussen SA en SE. Maar sluit niet uit dat a) schuldvordering kan overgaan en b) schuld kan overgaan (onder bepaalde voorwaarden) • relativiteit van overeenkomsten aan passiefzijde: scheppen geen verbintenissen voor iemand die niet toestemt (uitg. opvolgers onder algemene titel; kwalitatieve verbintenissen …) • relativiteit van overeenkomsten aan actiefzijde ? Een schuldvordering kan zowel vanaf het begin (derdenbeding) als later (cessie, ….) toekomen aan andere schuldeiser

4. meerpartijenverhoudingen- algemene structuur • Structuur van meerpartijenverhoudingen: Oorzaak ? • Oorzaak heeft meerdere betekenissen: reden voor toezegging, rechtvaardiging gebondenheid; variaties van ongeoorloofd • Structuur van meerpartijenverhoudingen: benamingen • Dekkingsverhouding (provisie, intern) • Valutaverhouding (waarde) • Resultante verhouding: prestatieverhouding • « Abstractie » • Abstractie = loskoppeling Abstractie s.s. = los van de subjectieve oorzaak. Gradaties (materieel, louter formeel) Abstractie s.l. = niet-accessoir, onafhankelijk

5. Vormen van pluraliteit van schuldenaren • Vormen van pluraliteit van schuldenaars. Belang: voor externe en voor interne verhouding • Algemeen: interpretatievraag. • I. « Met een ander » gehouden (minstens ten dele gemeenschappelijke schuld) • Deelbare verbintenissen (elk zijn aandeel) • Volmaakte hoofdelijkheid; onvolmaakte h. (in solidum); bedongen ondeelbaarheid (elk voor het geheel aanspreekbaar). Gemeenschappelijk is de zekerheidsfunctie (samengevat in 4 gevolgen) • Ev. onsplitsbaarheid (alle SA’s tezamen)

6. Vormen van pluraliteit van schuldenaren • Vormen van pluraliteit van schuldenaars - II. • « Voor een ander » gehouden (geen draagplicht) • Borgtocht (accessoir) • Zakelijke borg en verwante gevallen (derde-bezitter van gehypothekeerd goed, …). Welke regels ? • Solidariteit tot zekerheid (niet accessoir)

7. Vormen van pluraliteit van schuldenaren • III. Niet met noch voor een ander: • volmaakte rechtstreekse vordering (abstract van dekkingsverhouding, accessoir) • onafhankelijke garanties (abstract én niet-accessoir) • ingevolge beslag of pand op schuldvordering (niet abstract: binnen de perken van beide rechtsverhoudingen) • …..

9. Totstandkoming persoonlijke zekerheden • Regels bij totstandkoming door rechtshandeling: • RH van de zekerheidssteller vereist (toestemming) • « Uitdrukkelijke » toestemming • Omstandig stilzwijgen kan echter volstaan! • Vormvereisten kosteloze borgtocht – volgende slide • Bedenktermijnen (consumentenrecht) • Bewijsregels; burgerlijke of commercieel in hoofde van zekerheid

10. Totstandkoming kosteloze borgtocht • “Kosteloze borgtocht”: toepassingsgebied: • Gesteld bij rechtshandeling • Door natuurlijke persoon • Jegens professionele schuldeiser (onderneming) • Kosteloos: ontbreken economisch voordeel • Tot verzekering van een hoofdschuld • Vormvereisten: • Schriftelijk • Afzonderlijke akte • Opgelegde handgeschreven vermeldingen: identiteit hoofdSA, geldelijk plafond, duur (eigenlijk duur van de dekking) • Bijkomende verplichte vermeldingen bij KB mogelijk • Sanctie: relatieve nietigheid

11. Geldigheid – gebreken en nietigheden • Beperkingen van de handelingsbekwaamheid van nat. Personen • Beperkingen van de rechtsbevoegdheid van rechtspersonen (specialiteit) • Klassieke wilsgebreken • Dwaling, bedrog, informatieplicht: • Betreffende solvabiliteit/kredietwaardigheid hoofdschuldenaar: bij bedrog, ev. bij verkeerde informatie, enz. • Betreffende omvang borgtocht: dwaling & bedrog; informatieplichten nader bepaald voorborg in WCK en kosteloze borgtocht (supra)

12. Geldigheid – gebreken en nietigheden • Wilsgebreken (vervolg) • Gekwalificeerde benadeling, rechtsmisbruik: • Dubbele voorwaarde: misbruik én benadeling • Misbruik van onwetendheid • Misbruik van vertrouwensrelatie • Bijzondere bepalingen borg voor een consumentenkrediet en kosteloze borgtocht • Gebrek aan oorzaak ? • Onrechtmatige bedingen • Nietigheden ter bescherming van gezin: alle persoonlijke zekerheden, gesteld tijdens huwelijk, gevaar voor het gezin, nietigverklaring gevorderd binnen termijn van één jaar • Niet-tegenwerpelijkheden: pauliana (zie Deel II)

13. Pers. Zekerheden alg. opschorting/bevrijding • Vier regelingen: • Opschorting / bevrijding mogelijk: PZ natuurlijke personen, kosteloos gesteld • Opschorting bij schuldbemiddeling: alle accessoire PZ • Opschorting tijdens gerechtelijke reorganisatie • Uitbreiding verschoonbaarverklaring naar echtgenoot/partner gefailleerde • Historische achtergrond: W. 1997 / AH 2002 / W 2002/ AH 2004 / FaillW 2005 / WCSR 2005 / W 2007

14. Pers. Zekerheden alg. Opschorting/bevrijding • PZ kosteloos gesteld door natuurlijke persoon: • Natuurlijke persoon • Persoonlijke zekerheid. Ook zakelijke borg ? (Cass.: neen) • Gesteld door rechtshandeling • Kosteloos gesteld, d.i. belangeloos • Faill of CSR hoofdSA of hoofdSA die CSR zou kunnen aanvragen; bij GO enkel opschorting • Schulden al en nog bestaand bij begin procedure • Ook jegens nieuwe schuldeiser bij subrogatie of regres • Opschorting vanaf start procedure tot uitspraak over bevrijding • Bevrijding onder voorwaarden • Schuldeiser vervallen wegens niet-aangifte • Wanverhouding met inkomsten en vermogen, tenzij frauduleus

15. Pers. Zekerheden alg. Opschorting/bevrijding • Bijzondere regels tijdens faze schuldbemiddeling • Bijkomend regime tgv de echtgenoot /partner van de gefailleerde: • Echtgenoot of wettelijk samenwonende partner (GwH); Ook ex-echtgenoot (Wet 2008) • Bij failliss. + verschoonbaarverklaring andere echtgenoot; ook bij bevrijding ingevolge gerechtelijke reorganisatie • Niet voor « eigen » schulden van de echtgenoot van de gefailleerde • Schulden die bestaan bij faillietverklaring • Gevolgen : opschorting (GwH) + automatische uitbreiding van verschoning

16. Borgtocht • Borg verbindt zich « voor » een ander • Soorten: gewone borg / zakelijke borg • Bepaling voorwerp borgtocht door 2 elementen (cumulatief): • Beperkt door de beperking van de schuld • Beperkt tot de mate van dekking van de schuld • Verder kan verbintenis ook door eigen modaliteiten beperkt worden (zie verder)

18. Voorwerp Borgtocht • Beperking door de beperkingen gewaarborgde schuld • Beginsel: alle excepties uit de valutaverhouding, behalve de louter persoonlijke excepties van de hoofdSA • excepties van ongeldigheid van de hoofdschuld • excepties van beperking omvang hoofdschuld • excepties van tenietgaan hoofdschuld • quid wanneer tegelijk nieuw schuld ontstaat ? Zie dekking • quid bij schuldvergelijking ? • ook verjaring hoofdschuld • opschortende excepties • Persoonlijke excepties van de SA die borg niet kan inroepen: respijttermijn, verschoning gefailleerde, gerechtelijke reorganisatie SA, collectieve schuldenregeling SA (minn >< ger.) • Uitzondering: afstand (van de exceptie) door de borg

19. Voorwerp Borgtocht - dekking • Ten tweede beperkt tot de mate van dekking van de schuld • We bespreken drie mogelijke situaties 1° Borgtocht voor een of meer bestaande schulden 2° Borgtocht voor een toekomstige schuld 3° Algemene borgtocht voor toekomstige schulden Algemeen: een kwestie van interpretatie van de overeenkomst, behoudens enkele wettelijke beperkingen

20. Voorwerp Borgtocht - dekking • 1° Borgtocht voor een of meer bestaande schulden: • Wat is een bestaande schuld ? • Mogelijk voor elk soort schuld • Geplafonneerd of niet (niet verplicht behalve bij borg voor een CK en kosteloze borg); interpretatie plafond • Behouden na wijziging schuldeiser • Bij wijziging hoofdschuldenaar: algemene titel >< bijzondere titel

21. Voorwerp Borgtocht - dekking • 1° Borgtocht voor een of meer bestaande schulden: • Dekt in beginsel ook accessoria van de verzekerde schuld: interest, strafbeding, gerechtskosten, schadevergoeding incl. bij ontbinding, … • geen dekking voor schuldvernieuwing of verlenging contract • Igv plafonnering: accessoria enkel onder het plafond (suppletief, behalve bepalingen WCK en kosteloze borgtocht) • Geen dekking w.b. enige nadelige wijziging van de schuld na aangaan borgtocht, inb. exceptie wv. hoofdSA afstand doet

23. Voorwerp borgtocht – dekking toekomstige schulden • 2° Borgtocht voor een toekomstige schuld ? Mogelijk (zelfs bij kosteloze borgtocht) • 3° Algemene borgtocht voor toekomstige schulden • Omnibus-borgtocht wordt bepaalbaar genoeg geacht • Ofwel bepaalde duur, ofwel opzegbaar (dwingend). • Gevolg van verstrijken duur of opzeggingstermijn: enkel gehouden voor bestaande schulden • Interpretatie van de regel bij kosteloze borgtocht • Automatisch einde van onbepaalde duur (zonder opzegging) na 5 jaar bij borg onder WCK en kosteloze borg

24. Voorwerp borgtocht – dekking toekomstige schulden • 3° Algemene borgtocht voor toekomstige schulden (vervolg) • Gevolg overlijden borg: beperking (dwingend) • Gevolg wijziging borg-rechtspersoon : loopt in beginsel door • Restrictieve interpretatie van omnibus-borgtocht: bij overlijden hoofdSA, wijziging hoofdSA-rechtspersoon, • Restrictieve interpretatie bij overgang op nieuwe SE, verkregen door de SE, overlijden SE, • Quid bij wegvallen hoedanigheid borg, • Beperkende interpretatie tav schulden buiten zakenverhouding • Gehoudenheid ook na nadelige wijzigingen (borg blijft gehouden tot gewijzigde schuld) (uitg. verval van tijdsbepaling jegens hoofdSA) • Overeengekomen beperkingen, bv. Plafonnering tot bepaald bedrag

25. I. Borgtocht - oorzaak • Oorzaak van de borgtocht ? Excepties dekkingsverhouding niet tegenwerpelijk in prestatieverhouding

26. Borgtocht - modaliteiten • Modaliteiten borgtocht: • Opeisbaar bij opeisbaarheid hoofdschuld (uitz. WCK) • Subsidiair v. solidair: • subsidiair (voorrecht v. uitwinning, schuldsplitsing); • solidaire borg; • solidair en ondeelbaar; • dwingende schuldsplitsing en beperking bij erfgenamen kosteloze borg • achterborg; • Zakelijke v. persoonlijke borg; • Niet-tegenwerpelijkheid excepties van de medeborg (uitz. Kwijtsch.) • Ev. Borgtocht met specifieke uitoefeningstermijn (indien bedongen)

27. verplichtingen schuldeiser jegens borg • Zorgvuldigheidsplichten schuldeiser jegens borg: • Informatieplicht gemeen recht; solvabiliteit, omvang, wanprestatie • Bijkomende informatieplicht WCK en kosteloze borgtocht • Subrogatie niet verhinderen (2037 BW) • Onzorgvuldige kredietverlening • Voortzettingsrecht ?

28. Borgtocht – nakoming en einde • Accessoir karakter: volgt de schuldvordering • Nakoming & niet-nakoming : gemeen recht • Einde borgtocht: • tenietgaan borgverbintenis vlg. gemeen recht • tenietgaan hoofdschuld, uitputting dekking, • schuldvergelijking met een schuldvordering van borg op SE • verhinderde subrogatie • bevrijding borg • in theorie ook autonome verjaring), • Terugvordering bij onverschuldigde betaling

29. interne verhouding borg - SA • Gevolgen borgtocht in de verhouding borg-hoofdschuldenaar: • Voor betaling: - Anticipatief regres en bewarende maatregelen - Informatieplicht borg - Informatieplicht hoofdschuldenaar • Na betaling - twee rechten: • Regresvordering: eigen recht uit interne verhouding (mate van verarming; ontstaat op tijdstip van verarming); omvang; excepties, gevolg bij samenloop • Tot zekerheid van de regresvordering ook subrogatie in de oorspronkelijke schuldvordering (dus overgang van de bestaande vordering, « as is »); gevolgen; excepties, gevolg bij samenloop.

31. Borgtocht – verhouding tussen borgen • Rechten jegens medeborg na betaling: regres en subrogatie beperkt tot elks aandeel • regres en subrogatie • bepaling van het aandeel: (gewaarborgde schuld x verbintenis borg): som van alle borgverbintenissen • Schuldsplitsing bij meerdere medeborgen • Rechten van de betalende medeborg jegens hoofdschuldenaar

32. Andere vormen gehoudenheid voor andermans schuld • Onvolmaakte of cumulatieve schuldovername • Accessoire of afhankelijke delegatie • Delegatie in het algemeen • Begrip delegatie: delegant, gedelegeerde, delegataris • Totstandkoming: functie van de toestemming van elk der partijen • Types dekkingsverhouding: solvendi causa, credendi causa, donandi causa • Abstract van de dekkingsverhouding, niet altijd onafhankelijk van valutaverhouding (delegatie kan accessoir of onafhankelijk zijn) • Gevolg voor valutaverhouding: verbintenis wordt subsidiair • Vgl. met andere rechtsfiguren: bevrijdende delegatie, e.d.m.

34. Accessoire delegatie • Accessoire of afhankelijke delegatie • Gedelegeerde verbindt zich tot zelfde schuld als delegant • Rechten na betaling: • Was verschuldigd door delegant ? Gedelegeerde na betaling eigen verhaalsrecht, verzekerd door subrogatie • Onverschuligd ? Gedelegeerde kan terugvorderen van delegataris

35. Passieve hoofdelijkheid • Met elkaar gehouden: ten dele eigen, ten dele andermans schuld • Gevolgen jegens schuldeiser: • keuzerecht schuldeiser • abstractie tav interne verhouding • inroepbaarheid excepties eigen aan de schuld • Niet: persoonlijke excepties van elke schuldenaar • relatief persoonlijke excepties • beperkt gemeenschappelijke excepties kwijtschelding < voor aandeel) • voor secundaire gevolgen onderscheid volmaakte hoofdelijkheid / onvolmaakte (in solidum) • Gevolg tussen medeschuldenaars: regres voor aandeel van de andere, verzekerd met een subrogatoire vordering

36. Passieve hoofdelijkheid - toepassingen • Gewoonterechtelijke: solidariteit tussen handelaars • In huwelijksrecht (222 en 1477 § 4 BW) • Conventionele, i.h.b. solidariteit tot zekerheid • Wettelijke: inhoudings- en betaalplichten, zoals: • Inhoudingsplicht bedrijfsvoorheffing en sociale bijdragen, BTW • Ketenaansprakelijkheid professionele opdrachtgevers en vennoten van ondernemer met (para)fiscale schulden (bij KB uitgebreid van bouw naar andere sectoren bv. bewaking) • Miskenning plichten notaris of bank bij fiscale notificaties: • - Aflevering attest / akte erfopvolging ondanks fiscale schulden • - Andere • - Gehoudenheid overnemer van een (handels)zaak voor fiscale schulden • - Gehoudenheid bij uitbetaling tegoeden krachtens 1240bis BW • Andere voorbeelden in het belastingrecht, zoals 35 II W.Registratierechten

37. I. Passieve hoofdelijkheid • Toepassingen: • Uit het arbeidsrecht: • Ter beschikking gestelde werknemer • Ketenaansprakelijkheid bij loonmisdrijven • Wettelijke gevallen uit andere rechtstakken: • Wb.Venn. e.a. hoofdelijke aansprakelijkheden vennootschapsrecht • Strafrechtelijk gesanctioneerde fouten • Toepassingen van de in solidum aansprakelijkheid: • Derde-beslagene die zijn plichten miskent • Derde-medeplichtigheid aan wanprestatie

38. Abstracte rechtstreekse vordering • Inleiding: « de » rechtstreekse vordering bestaat niet • Minstens twee types rechtstreekse vordering: • onvolmaakte: enkel zekerheid op een schuldvordering van SA op een derde; niet abstract • volmaakte: persoonlijke zekerheid van de derde zelf; in zekere mate abstract van de dekkingsverhouding (niet van de valutaverhouding) • Volmaakte RV bij verplichte aansprakelijkheidsverzekering - gelijkenissen en verschillen met borgtocht

40. Volmaakte rechtstreekse vordering (aansprakelijkheidsverzekering) • Voorwaarden waaronder verzekeraar gehouden is: • Voorwerp: 1° beperkt tot de valutaverhouding (bestaande schuld uit aansprakelijkheid) 2° Beperkt door de « verleende » dekking; niet door verdere excepties uit dekkingsverhouding • Omschrijving van de dekking • Looptijd van de dekking • Geldelijke grenzen • Erkenning aansprakelijkheid niet-tegenwerpelijk • Eigen modaliteiten en wijzen van tenietgaan - W.o. in beginsel eigen verjaring (maar kruiseffect stuiting en schorsing)

41. I. Volmaakte rechtstreekse vordering • Gevolgen na betaling door de verzekeraar / Rechten van de verzekerde die de schadelijder heeft betaald: • 1° Bij betaling wanneer er geen schuld was van verzekerde (noch akkoord van verzekeraar): terugvorderen van benadeelde • 2° Bij betaling wanneer wel schuld van de verzekerde: • uitzonderlijk contractueel regres jegens verzekerde en/of verzekeringnemer onder voorwaarden • Aanspraak jegens verzekeringnemer wegens onverschuldigde betaling (nietigheid polis niet tegenwerpelijk aan schadelijder) • quasi-subrogatie jegens derden die ook gehouden zijn tot vergoeding

42. Onafhankelijke delegatie/garantie • Basiskenmerken: structuur van de delegatio solvendi • Abstracte en onafhankelijke (niet-accessoire) vorm. Naast de abstractie is ook die onafhankelijkheid principieel geldig • Totstandkoming; gebaseerd op regels gemeen recht. Meest voorkomend: • door uitgifte of acceptatie waardepapier • andere gevallen, vnl. « op afroep » • Mogelijke gebreken: gemeen recht • Toepassingen met vooral betalingsfunctie: geaccepteerde wisselbrief, documentair krediet; kredietkaart; giro • Toepassingen met vooral zekerheidsfunctie: afroepgaranties, andere (bank)garanties, aval

47. Onafhankelijke delegatie/garantie • Rechtsgevolgen tussen garant/gedelegeerde en delegataris: • onafhankelijk van de dekkingsverhouding (abstract) • onafhankelijk van de valutaverhouding: materieel / formeel • geen hoofdelijkheid • voorwaarden voor de garantie (garantieformalisme); termijn • uitzonderlijk doorbreken van onafhankelijkh. tegenover valutaverhouding: exceptie van misbruik door de begunstigde • uitzonderlijk uitbreiden van de garantie (misbruik door opdrachtgever) ? • Tenietgaan volgens gemeenrechtelijke wijzen van tenietgaan • Werkwijze (procedures) • Niet-accessoir karakter; al dan niet overdraagbaar • Wanneer gedelegeerde onverschuldigd betaalt (volgens zijn verbintenis) kan hij enkel terugvorderen van begunstigde (voor onverschuldighdheid volgens valutaverhouding, zie verder)

48. Onafhankelijke delegatie/garantie • Weerslag op verplichtingen van de delegant: • mag geen derdenbeslag leggen in handen van de garant • Gevolgen in de interne verhouding delegant / gedelegeerde: • voor de betaling: onbeschikbaar (zie Deel V) • na de betaling: naargelang de causa; regres (maar zonder subrogatie) • Gevolgen in valutaverhouding delegataris / delegant • voor de betaling: schuldvordering delegataris opgeschort / onbeschikbaar • Na betaling: wat in geval van afwezigheid van schuld ? Gedelegeerd heeft regres op opdrachtgever, opdrachtgever condictio indebiti op begunstigde