WORKSHOP INVESTERINGSBELEID 8 mei 2006 Bernard Fornoville .

1. WORKSHOP INVESTERINGSBELEID 8 mei 2006 Bernard Fornoville .

2. INLEIDING :INVESTERENwat ? hoe ? waarom ? . investeringsbeleid - hefboom.be

3. vandaag zaaien …om morgen te oogsten • je “investeert” (jezelf) in je werk • we gaan meer (tijd) investeren in mensen • ze investeerden nogal wat in die opleiding, omdat ze erin geloven. • we steken ergens energie, tijd, middelen in … met het doel dat het “iets oplevert”. . investeringsbeleid - hefboom.be

4. Investeren vergt : (in dalende volgorde van belangrijkheid !) • éérst en vooral een DOEL, • dan een METHODE om te OORDELEN, • en tenslotte middelen (FINANCIERING). . investeringsbeleid - hefboom.be

5. Investeren vergt … planning • Je bedoelingen (al dan niet bij investeren) schrijf je uit in een strategisch plan. • dan een METHODE om te OORDELEN voorwaarden: een bedrijfsplan. • en tenslotte FINANCIERINGmiddelen: een financieel plan. . investeringsbeleid - hefboom.be

6. vijf stellingen 1. Geen investering zonder doel. (zo ook: geen onderneming zonder doel.) 2. Cash-Flow (en niet winst) is hét criterium om “in business” te blijven. 3. Geen (grote) investeringsbeslissing zonder analyse v/d netto contante waarde (of NPV). 4. Beschikbare cash is niet het criterium om te investeren (noch om wel/niet te ontlenen). 5. Investeren past in ruimer financieel beleid. . investeringsbeleid - hefboom.be

7. deel 1.STRATEGIE, of:geen onderneming zonder doel . investeringsbeleid - hefboom.be

8. weten wat je wil …en meten wat je wil • investeren (& ondernemen), dat gaat over geloven in iets, en over uitgestelde vruchten. • Je begraaft zaad, met de hoop dat er ooit iets kiemt … . investeringsbeleid - hefboom.be

9. 1A. Doelstelling en rapportering We wensen onze activiteiten te beheersen, (te “managen”) en wel in termen van: • Bereiken van objectief: effectiviteit, of doelmatigheid v/d onderneming. • Resultaatsbepaling: efficiëntie, of zuinigheid (schaarse middelen). • (kas-) middelen: duurzaamheid, of “kunnen we zo wel verder gaan?” . investeringsbeleid - hefboom.be

10. Doelstelling en rapportering dus Rapportering relevante management informatie • effectiviteit, of OK met doel/plan v/d orgzie: performantie –indicatoren • efficiëntie & duurzaamheidzie: de resultatenrekening & de balans (en ook de vermogenstabel, oa) . investeringsbeleid - hefboom.be

11. Economie en doelstellingen • Over doelen (andere dan winstmaximalisatie) …heeft economie (bitter) weinig te vertellen. • Om je doelen niet helemaal te vergeten, gaandeweg, kan je ze dus maar beter zelf opvolgen, bvb via “performantie-indicatoren”. . investeringsbeleid - hefboom.be

12. Performantie-indicatoren leggen de link tussen strategie en output. vb. Hefboom: niet alleen hoeveel kredieten, maar aan wie (inhoudelijke soc-eco criteria) • cfr PORTER, over strategiemarkt; maken; maatschappij; middelen • cfr kritische succes-factoren • cfr KAPLAN & NORTON, Balanced ScoreCards. . investeringsbeleid - hefboom.be

13. conclusie bij deel 1. in de jaarrekening lees je … NIET of je je doelstelling bereikt hebt (tenzij winst je enige doel zou zijn!)WEL het verband tussen wat je “hebt”, en wat je ermee “doet”. • De jaarrekening (+ afgeleide instrumenten) is daarom wel dé basis voor ‘n beoordeling van efficiëntie & van liquiditeit. . investeringsbeleid - hefboom.be

14. deel 2.CASH-FLOW is hét criterium om in business te blijven . investeringsbeleid - hefboom.be

15. CASH is het enige (economisch) criterium Het verband tussen activiteit & financiering(of tussen ResultatenRekening & Balans) vertelt ons iets over de financiële leefbaarheid v/d organisatie. De factor tijd is hierbij beslissend: fondsen vastleggen in activiteit; investeren voor morgen; (discounted) Cash-Flow, ... . investeringsbeleid - hefboom.be

16. Tijd & de operationele cyclus • tussen investering, uitvoering, opbrengst & afsluiting v/e project verloopt tijd. • de initiatiefnemer/ondernemer loopt inmiddels een dubbel risico:1- dat het doel niet gehaald wordt (operationeel risico), &2- dat de inleg niet terugverdiend wordt (financieel risico). • vandaag investeren, morgen hard werken, overmorgen resultaat ... (of een kater ?) . investeringsbeleid - hefboom.be

17. Tijd en geld • Financieel moet een project minstens de intrestvergoeding op het ingelegde geld opbrengen om “neutraal” te zijn.minder = verlieslatend; meer = rendabel. • Tijdwaarde van geld: geld - waren - méér geld of geld - intrest - méér geld (vóór of nà inflatie !) waren - geld - waren. . investeringsbeleid - hefboom.be

18. Waardecreatie als criterium • Is mijn (netto) toegevoegde waarde groter (dan mijn inlage, na verdiscontering) ? • Zoniet: zoek ik een alternatieve opbrengst, in een ander project (liefst met een even grote of grotere maatschappelijke opbrengst). . investeringsbeleid - hefboom.be

19. BedrijfsKapitaal & Cash-Fow: • Beide benaderingen vullen elkaar aan: • Netto BedrijfsKapitaal toont de invloed van de activiteit op de (vastlegging van) middelen d.i. op alle bedrijfsactiva. • Cash-Flow toont de invloed van de activiteit op de (wijziging in) de kastoestand d.i. enkel op de cash. . investeringsbeleid - hefboom.be

20. bedrijfsactiviteit(en) bedrijfsactiva: (bruto & netto) bedrijfskapitaal financiering N B K zelf-financiering C F cash cash-flow uit bedrijfsactiviteit . investeringsbeleid - hefboom.be

21. Resultaat of Cash-Flow ? • Het resultaat over een periode is geen kas-resultaat: winst staat niet op de bank ! • Toch kan uit de resultatenrekening (relatief) eenvoudig de kas-toename uit de activiteit bepaald worden. • Winst = Opbrengsten - kosten • Cash Flow= kasOpbrengsten - kasKosten = Opbrengsten die ook inkomsten zijn min Kosten die ook uitgaven zijn . investeringsbeleid - hefboom.be

22. Cash Flow gaat over kas-kosten . investeringsbeleid - hefboom.be

23. Cash Flow: + of - ? • Inhoudelijk: Cash Flow als aftrekking:CF nà belast = KasOpbrengsten – Kaskosten – Belastingen • praktisch: Cash Flow als optelling:CF nà belast = Winst nà belast + niet kasKosten correctie: - niet kasOpbrengsten - niet kas (Expl.) Subsidies . investeringsbeleid - hefboom.be

24. Cash-Flow: niet-kas element Niet-kas kosten, uit de resultatenrekening • 630 Afschrijvingen (op opr.K, immat & mat VA) • 631/634 Waardevermindering op Voorraden, op Bestellingen in Uitv & op Handelsvorderingen • 635/637 Voorzieningen voor risico’s & kosten • 651 Waardevermind op (andere) vlott activa • 660 Uitzonderlijke afschrijvingen (Opr.K, Imm & Mat VA) • 661 Waardeverminderingen op financiële Vaste activa • 662 Voorzieningen voor uitzonderlijke risico’s en kosten • 663 Minderwaarde bij de realisatie v vaste activa . investeringsbeleid - hefboom.be

25. Cash-Flow: niet-kas element Niet-kas opbrengsten, uit de resultatenrekening • 760 Terugname van afschrijvingen & waarde- verminderingen op Immat. & Mat Vaste activa • 761 Terugname van waardeverminderingen op financiële VA • 762 Terugname van voorzieningen voor uitzonderlijke risico’s & kosten • (zie in de toelichting: 9125) kapitaalsubsidies • (check veiligheidshalve ook 740) exploitatie-subsidies & ontvangen compenserende bedragen . investeringsbeleid - hefboom.be

26. Cash Flow: een voorbeeld • Winst (na belastingen) 2.000 plus de niet kas kosten : • Afschrijvingen + 3.000 • Voorziening Dubieuze Klant + 500 geeft : • (Operationele) Cash-Flow + 5.500 . investeringsbeleid - hefboom.be

27. Cash Flow: betekenis • (positieve) Cash flow = hoeveelheid vermogen die uit de werking is voortgevloeid. • = de bruto zelf-financieringvóór winstuitkering • = verandering (toename) v/d liquide middelen, indien er in die periode- geen uitgaven voor investeringen, - geen inkomsten uit desinvesteringen,- geen inkomsten uit herfinanciering werden gedaan. . investeringsbeleid - hefboom.be

28. Cash Flow: betekenis • Maar, omdat deze CF uit de werking vloeit, en omdat de werking gewoon voortgaat, zit de CF deels in het bedrijfskapitaal (etc) vast, of verborgen. • Bovendien houdt deze Operationele CF nog geen rekening met de vereiste inves-teringen om de werking (in de toekomst) voort te kunnen zetten. • De operationele cashflow is dus niet echt “beschikbaar”, niet “vrij”. . investeringsbeleid - hefboom.be

29. Van operationele naar Vrije C F • De operationele Cash Flow is de inkomsten- stroom die voortvloeit uit de operaties. • Trek je hiervan nog de reserve af om te herinvesteren in de nodige investeringen om de activiteit op peil te houden, dan rest de vrij beschikbare cashflow, nà volledige zelf-financiering v/d activiteit. • Dit is de vrije of Free Cash Flow. . investeringsbeleid - hefboom.be

30. … en verder ook nog • Tabel van bronnen en aanwendingen • Liquiditeitentabel (& thesauriebeheer) • (netto- en bruto-) bedrijfskapitaal (die we hier niet kunnen behandelen). . investeringsbeleid - hefboom.be

31. conclusie bij deel 2. De vrije cash-flow uit de activiteit(en) van jullie organisatie is de beste maatstaf voor de (eco) duurzaamheid van die organisatie: Is wat je doet (op termijn) zelfbedruipend, of “slokt” het bijkomende cash op ? (Mogelijk dragen sommige afdelingen bij, maar vergen andere bijkomende middelen, en dit jaar na jaar.) . investeringsbeleid - hefboom.be

32. deel 3.NETTO CONTANTE WAARDE is dé methode bij de beoordelingvan (grote) investeringen . investeringsbeleid - hefboom.be

33. Investeringsbeslissingen Vraag: • Ik sta voor de keuze om 1 mio € in een (groter) project Z te investeren. • Waarom zou ik dat doen ? Of, waarom zou ik dat niet doen ?Hoe meet ik mijn (ondernemings-)risico ? . investeringsbeleid - hefboom.be

34. Investeringsbeslissingen het probleem: vennootschapswaarde zonder met project Z project Zbeschikbare cash 1 mio 0andere activa 9 mio 9 mioinvesteringsproject Z 0 X totaal 10 mio 9 mio +X . investeringsbeleid - hefboom.be

35. Investeringsbeslissingen Principieel, intuïtief antwoord: Ik zou het doen als ik, na uitvoering van het project, • een miljoen euro recupereer, • + een vergoeding voor wat ik er anders mee had kunnen doen, en niet heb kunnen doen, • + een vergoeding voor het risico dat ik mijn inlage (geheel of gedeeltelijk) verlies. . investeringsbeleid - hefboom.be

36. Investeringsbeslissingen ‘technischer’ antwoord: • bepaal de Cash-Flows uit het project. • bepaal een aangepaste opportuniteits-kost voor het geïnvesteerd kapitaal: dit omvat tijdswaarde v/h geld & risico v/h project. • hanteer deze opportuniteits-kost v/h kapitaal om de toekomstige CF’s aan die rentevoet te verdisconteren. (het resultaat is de Contante Waarde v/h project) • trek de begin-investering af van CW v/h project. • Investeer indien de Netto Contante Waarde >0. . investeringsbeleid - hefboom.be

37. Investeringsbeslissingen Beslissingselementen : • toekomstige vrije kasstromen v/h project. Cash-Flows. • opportuniteits-kost v/h geïnvesteerd kapitaal: - tijdswaarde v/h geld (bvb intrest op een risico-vrije belegging) & - risico v/h project (bvb door vergelijking met risico van soortgelijke proj.) • verdisconteren v/d toekomstige kasstromenCF’s aan die gecombineerde rentevoet. Discounted CF(resultaat: de Contante Waarde v/h project) present value • Netto waarde v/h project = huidige waarde v/d kasstromen (PV) min begin-investering. Net Present Value • Bij positieve NPV, positieve investeringsbeslissing. . investeringsbeleid - hefboom.be

38. de betere methode: NPV • netto contante waarde(net present value, of NPV) of (met een andere naam voor hetzelfde): • verdisconteerde kasstromen(discounted cash flows of DCF) . investeringsbeleid - hefboom.be

39. netto contante waarde, vb1 Jaar Inzet Cash res DCF à 5% n -1.000 - 200 -1.200 100,0 n+1 0 - 100 - 95 95,2 n+2 - 200 100 - 91 90,7 n+3 0 400 +346 86,4 n+4 0 600 +494 82,3 n+5 0 800 +627 78,4 Tot -1.200 +1.600 +81 . investeringsbeleid - hefboom.be

40. NPV, voorbeeld 2 • Toekomstige vrije kasstromen v/h project:J0 J1 J2 J30 1.000 1.000 5.000 • Dezelfde, nu verdisconteerd à 10%:0 1.000 1.000 5.000(1,10)° 1,10 1,10² 1,10³0 + 909 + 826 + 3.756 = 5.491 • Dezelfde, min eenmalig investeringsbedrag:-2.000 +5.491 = + 3.492, dus: positieve investeringsbeslissing. . investeringsbeleid - hefboom.be

41. NPV, samenvatting (1) • Inkomsten:van vrije kasstromen (Free cash-flows) FCFover verdisconteerde vrije kasstromen (Discounted Free Cash-flows) DCFsom: bruto contante waarde (Present Value)+PV • Uitgaven:Van huidige en toekomstige investeringen,naar verdisconteerde investering -PV • Verschil tussen beide:netto contante waarde van het project (Net Present value) NPV . investeringsbeleid - hefboom.be

42. NPV, samenvatting (2) • Jaar: J0 J1 J2 J3uit: -2.000 CFin: 0 1.000 1.000 5.000 CF • Contante waarde, à 10% disconto: -2.000 909 ÷(1+10%) 826 ÷(1+10%)² 3.756 DCF ÷(1+10%)³ • +3.492 NPV . investeringsbeleid - hefboom.be

43. Minder goede methoden • Terugverdientijd (pay-back of PB) • gemiddeld rendement (op boekwaarde) • interne rendementsgraad (internal rate of return of IRR) . investeringsbeleid - hefboom.be

44. deel 4.Beschikbare middelen is geen criterium om te investeren / om te ontlenen . investeringsbeleid - hefboom.be

45. De Opbrengstcapaciteit … van de investering is het eerste criterium voor de organisatie, om te investeren. (En dus niet of je al dan niet voldoende middelen hebt op de bank.) Hierbij maak je expliciet een risico-afweging van het investeringsproject. . investeringsbeleid - hefboom.be

46. De Afloscapaciteit … van de lening is het eerste criterium voor de bank, om te investeren (geld te ontlenen). En dus niet (in de eerste plaats) of je al dan niet voldoende eigen vermogen hebt.) Hierbij maakt de bank expliciet dezelfde risico-afweging v/h investeringsproject. . investeringsbeleid - hefboom.be

47. En vervolgens … • Zelf-financiering is dus éérste voorwaarde voor “vreemd-financiering” ! • Pas bijkomend kijkt de kredietverstrekker ook naar:eigen vermogen, liquiditeit, balansverhoudmogelijke borgen, kwaliteit v/h management, stabiliteit v/d business en v/d sector,track-record van de organisatie. . investeringsbeleid - hefboom.be

48. deel 5.Investeren past in een ruimer FINANCIEEL BELEID . investeringsbeleid - hefboom.be

49. Soorten investeringen • vervangingsinvesteringen • (kleine) automatisering • productiviteitsverbetering • capaciteitsuitbreiding • diversificatie . investeringsbeleid - hefboom.be

50. Soorten kredieten • (kapitaal) / achtergestelde lening • investeringskrediet (roerend/ onroerend; al dan niet hypothecair) • leasing (financieel; operationeel) • overbruggingskrediet: tijdelijk tekort aan liquiditeit overbruggen • bedrijfskapitaalkrediet / kaskrediet / Straight • garantiekrediet (waarborgkrediet) . investeringsbeleid - hefboom.be