Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl

1. Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

2. Regulacja pracy układu pokarmowego Higiena żywienia i żywności

3. Regulacja i koordynacja czynności przewodu pokarmowego Pobieranie, obróbka mechaniczna, przesuwanie masy pokarmowej, trawienie i defekacja podlegają kontroli układu nerwowego. Można to wykazać analizując wydzielanie śliny na widok samego pokarmu, pod wpływem jego zapachu, czy nawet na myśl o jedzeniu. Pokarm drażniący śluzówkę przewodu pokarmowego również powoduje wydzielanie soków trawiennych. Praca układu pokarmowego jest także regulowana przez specyficzne hormony żołądkowo – jelitowe. Żołądek drażniony mechanicznie przez pokarm wydziela hormony pobudzające pracę jego własnych gruczołów. Zakwaszona treść żołądka, przedostająca się do jelita, pobudza go do syntezy hormonów stymulujących z kolei pracę trzustki, wątroby i jelit oraz hamujących wydzielanie gruczołowe żołądka.

4. Hormony żołądkowo - jelitowe Są wydzielane przez komórki rozsianego układu wydzielania wewnętrznego, występujące w błonie śluzowej żołądka i jelit. • Gastryna – pobudza wydzielanie soku żołądkowego, nasila motorykę żołądka i jelit. • Cholecystokinina – pobudza wydzielanie głównie soku trzustkowego, wzmaga perystaltykę jelit, hamuje zaś perystaltykę żołądka. • Sekretyna – pobudza trzustkę do wydzielania soku trzustkowego oraz wątrobę do wydzielania żółci, hamuje perystaltykę żołądka i jelit.

5. Ośrodek głodu i sytości • Pobieranie pokarmów lub niejedzenie jest regulowane przez ośrodek sytości i głodu w podwzgórzu. Bodźcem właściwym dla obu tych ośrodków jest poziom glukozy we krwi. Niski poziom glukozy we krwi obwodowej (Y) „drażni” ośrodek głodu. Gdy po posiłku poziom cukru wzrośnie (X), jest on bodźcem dla ośrodka sytości , który doprowadza do wstrzymania pobierania pokarmu. Ten mechanizm regulacji pobierania pokarmu w naturalnych warunkach u zwierząt działa niezawodnie. U ludzi często działa nieprawidłowo, co często prowadzi do otyłości.

6. Higiena żywienia i żywności Przestrzeganie zasad higieny żywienia i żywności jest podstawowym warunkiem sprawnego funkcjonowania całego ustroju i zachowania zdrowia. W zakres higieny żywienia wchodzą następujące zagadnienia: • właściwy dobór pokarmów, • prawidłowy rozkład posiłków, • właściwy stan higieniczny produktów pokarmowych, • higieniczne warunki przyrządzania, podawania i spożywania posiłków. Skutkiem nieprzestrzegania zasad higieny żywienia i żywności mogą być liczne zaburzenia i choroby oraz niedostateczny rozwój organizmu.

7. Choroby jamy ustnej Paradontoza – choroba objawiająca się krwawieniem dziąseł, rozchwianiem zębów i ich obluzowaniem.Wśród przyczyn paradontozy wymienia się niedobory witamin C i D, zaburzenia metaboliczne oraz niestaranne czyszczenie jamy ustnej. Próchnica – jest jedną z najszerzej rozpowszechnionych chorób na świecie. Polega na demineralizacji oraz proteolitycznym rozpadzie twardych tkanek zęba. Na rozwój próchnicy wpływ maja cztery główne czynniki: • bakterie płytki nazębnej, które produkują kwasy uszkadzające szkliwo, • cukry obecne w jamie ustnej - stanowią one najlepszy substrat dla fermentacji bakteryjnej, • podatność zęba – różne rejony zęba są w różny sposób podatne na wystąpienie próchnicy, • czas – próchnica powstaje w czasie.

8. Próchnica – jak jej zapobiegać ? • Należy szczotkować zęby co najmniej dwa razy dziennie i czyścić przestrzenie zębowe nicią dentystyczną. • Należy regularnie zgłaszać się na wizyty kontrolne do dentysty – co najmniej raz na pół roku. • Należy przestrzegać zrównoważonej diety i ograniczać spożycie produktów bogatych w skrobię i cukry (słodycze). • Należy stosować produkty dentystyczne, w tym pasty do zębów, zawierające fluor. Fluor wzmacnia szkliwo zębów.

9. Zatrucia pokarmowe Są ostrymi, krótkotrwałymi nieżytami żołądkowo – jelitowymi, występującymi nagle i w krótkim czasie po spożyciu pokarmów. Zatrucia te mogą być spowodowane przez drobnoustroje i ich jady (np. jad kiełbasiany), przez spożycie trujących grzybów, trujących części roślin (np. wilcza jagoda). Aby uniknąć zatrucia pokarmowego, należy dbać szczególnie o higienę przygotowywania i spożywania posiłków. Zawsze: • myj owoce i warzywa, • nie używaj produktów z nieszczelnych opakowań, • spożywaj potrawy zaraz po ich przegotowaniu, • przed kontaktem z żywnością myj ręce, • przechowuj produkty spożywcze w odpowiedniej temperaturze.

10. Choroby zakaźne szerzące się drogą pokarmową Drogą pokarmową szerzy się wiele chorób zakaźnych, do których należą m.in. wirusowe zapalenie wątroby (żółtaczka), czerwonka, dur brzuszny. Do zakażenia tymi chorobami może dojść przez: • bezpośredni kontakt z chorym lub jego wydalinami • zakażoną wodę i produkty żywnościowe • nieprzestrzeganie zasad higieny życia codziennego

11. Choroby pasożytniczne Glistnica – wywoływana przez glistę ludzką. Zakażenie następuje za pośrednictwem środowiska zewnętrznego (gleba, woda, jarzyny, owoce). Owsica – choroba wywoływana przez owsiki. Do zakażenia dochodzi wskutek nieprzestrzegania zasad higieny osobistej. Tasiemczyca – choroba, którą wywołuje tasiemiec. Do zakażenia dochodzi przez spożycie surowego mięsa wieprzowego lub wołowego bogatego w wągry. Włośnica – wywoływana jest przez włośnia krętego, na skutek spożycia mięsa zawierającego żywe, otorbione larwy.

12. Badania diagnostyczne układu pokarmowego BADANIE PROKTOLOGICZNE, powszechnie zwane badaniem per rectum, polega na wprowadzeniu przez odbytnicę palca w gumowej rękawiczce. Badanie to umożliwia ocenę odbytu, kanału odbytu i odbytnicy. Dzięki badaniu możliwe jest rozpoznanie obecności krwawienia z dolnego odcinku przewodu pokarmowego, hemoroidów, guzów odbytnicy, nieprawidłowości budowy sąsiednich narządów jamy brzusznej.

13. Badania diagnostyczne układu pokarmowego Endoskopia polega na badaniu wnętrza przewodu pokarmowego za pomocą giętkiego przyrządu ze światłowodem nazywanego endoskopem. Wyróżniamy: • gastroskopię - badanie górnego odcinka przewodu pokarmowego. Umożliwia diagnostykę schorzeń przełyku, żołądka i dwunastnicy, takich jak wrzody żołądka i dwunastnicy, nowotwory, a także pobieranie wycinków błony śluzowej do badań histopatologicznych i tamowanie niewielkich krwawień • kolonoskopię – badanie jelita grubego, które umożliwia usunięcie polipów, powstrzymanie krwawienia,laserowe leczenie niektórych zmian,wykonanie innych zabiegów endoskopowych

14. Dietetyka Nauka zajmująca się zasadami żywienia, jego biochemicznymi podstawami, psychologią żywienia i technologiami gastronomicznymi. Łączy wiedzę takich nauk jak: biologia, biochemia, fizjologia i patofizjologia, medycyna kliniczna, higiena, profilaktyka zdrowia, technologia żywności i techniki przyrządzania pożywienia. Dietetycy opracowują diety żywieniowe oraz metody leczenia zaburzeń żywieniowych, nadwagi i niedożywienia. Każda dieta powinna być dobrana w zależności od płci, wieku, masy ciała, rodzaju aktywności fizycznej oraz stanu zdrowia.

15. Rodzaje diet Dieta każdego człowieka powinna być zrównoważona i pełna. Oznacza to, że powinna składać się z różnorodnych pokarmów zawierających odpowiednie ilości cukrów, białek i tłuszczów. Niezbędne są także odpowiednie ilości witamin i soli mineralnych. W przypadku chorób istnieje możliwość zmodyfikowania diety poprzez czasowe wykluczenie lub ograniczenie: • chlorku sodu – dieta niskosodowa, zalecana w nadciśnieniu tętniczym • cukru – dieta niskocukrowa • tłuszczu – dieta ubogotłuszczowa, niskocholesterolowa • glutenu – dieta bezglutenowa, stosowana w w glutenozależnej chorobie trzewnej i chorobie Duhringa. Dieta bezglutenowa nie może zawierać przetworów zbożowych z pszenicy, żyta, owsa, jęczmienia a także przetworów słodowych.

16. Rodzaje diet Istnieją także diety, w których zwiększa się podaż składników pokarmowych lub mineralnych np. : • dieta bogatobiałkowa, bogatoenergetyczna, bogatopotasowa. Wegetarianizm – rodzaj diety charakteryzujący się wyłączeniem z posiłków produktów pochodzenia mięsnego i ew. jaj lub nabiału z pobudek moralnych, etycznych bądź zdrowotnych.

17. Dieta pełno- i niepełnowartościowa Białka są dla człowieka ważnym składnikiem pokarmowym. Istotne jest, iż nasz organizm nie potrafi samodzielnie syntetyzować wszystkich aminokwasów – czyli podstawowych jednostek, z których są zbudowane białka. Te, które nasz organizm buduje z dostępnej puli związków organicznych nazywamy aminokwasami egzogennymi. Te zaś, które musi otrzymywać wraz z pożywieniem – aminokwasami egzogennymi. W związku z tym białka można podzielić na: • pełnowartościowe – zawierają wszystkie niezbędne aminokwasy (białka zwierzęce), • niepełnowartościowe – białka, w których brak pewnych aminokwasów egzogennych (białka roślinne).

18. Piramida Zdrowego Żywienia To praktyczne zalecenia zestawienia porcji żywieniowych produktów spożywczych w codziennej, zrównoważonej diecie. Zestawienie przedstawiane jest w postaci graficznej piramidy, której poziomy określają grupy produktów i ich ilości. Piramida zdrowego żywienia została opracowana w Stanach Zjednoczonych i jest skrótowym, graficznym zestawieniem zaleceń żywieniowych.

20. Anoreksja Anoreksja (jadłowstręt psychiczny) jest to zaburzenie, dotykające zwykle młode kobiety, polegające na tym, że osoba chora odbiera siebie jako osobą otyłą, gdy w rzeczywistości może być bardzo szczupła. Anoreksja powoduje wyniszczenie organizmu, pozostawiające często nieodwracalne zmiany. Do głównych objawów należą: • odmowa utrzymania ciężaru ciała równego lub wyższego od wagi minimalnej dla danego wieku i wzrostu • paraliżujący lęk przed przybraniem na wadze lub otyłością mimo niedowagi • nienormalny sposób postrzegania własnego ciała- jego wagi i kształtów; to wpływa przede wszystkim na samoocenę; chory nie bierze pod uwagi faktu, że jego waga może być zbyt niska • u kobiet dojrzałych następuje zatrzymanie miesiączki(tzn. brak co najmniej trzech cykli menstruacyjnych)

21. Anoreksja

22. Bulimia Jest chorobą o podłożu psychicznym. Choć osoby chore na bulimię zdają sobie sprawę z utraty kontroli nad własnym odżywianiem, często się przejadają, a następnie stosują sposoby kontrolowania wagi, które mogą być niebezpieczne dla zdrowia. Najczęściej są to: radykalne ograniczenie pokarmu, powodowanie wymiotów i stosowanie środków przeczyszczających. Kryteria diagnostyczne: • powtarzające się przypadki objadania się, zjadanie wielkiej ilości pożywienia w krótkim czasie, • poczucie braku kontroli podczas objadania się, • używanie środków przeczyszczających, • występowanie, co najmniej dwa razy w tygodniu przez trzy miesiące sesji objadania się z następującym po nich przeczyszczaniem, • trwała, przesadna troska o wagę i wymiary ciała.

23. Otyłość Jest schorzeniem ogólnoustojowym charakteryzującym się nadmiernym rozwojem tkanki tłuszczowej w organizmie. Otyłość jest przewlekłą chorobą spowodowana nadmierną podażą energii zawartej w pokarmach w stosunku do zapotrzebowania organizmu, skutkiem czego jest magazynowanie nadmiaru w postaci tkanki tłuszczowej. Typy otyłości: • otyłość typu "gruszka" - (udowo-pośladkowa), otyłość gynoidalna, częściej występuje u kobiet. • otyłość typu "jabłko" - (inne określenia: otyłość brzuszna, wisceralna, androidalna- tkanka tłuszczowa zlokalizowana jest głównie wewnątrz jamy brzusznej) częściej dotyczy mężczyzn.

24. Literatura: • Gołda W., Wardas J., 1994. Biologia. Nowa Era, Warszawa • Lewiński W. i inni, 2006. Biologia 1. Operon, Gdynia • Stona www - http://www.dietetyka.com.pl/ • Wiśniewski H, 1998. Biologia. Agmen, Warszawa • Traczyk W. Z., 2005. Fizjologia człowieka w zarysie. PZWL, Warszawa