Delimitacja Rzeszowskiego Obszaru Metropolitalnego

1. Delimitacja Rzeszowskiego Obszaru Metropolitalnego Piotr Klimczak Instytut Gospodarki Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie

2. Obszar metropolitalny Silnie zurbanizowany układ osadniczy, o dużym stopniu funkcjonalnej integracji społecznej, gospodarczej i przestrzennej, zdominowany przez jeden silny ośrodek wzrostu. Obszar ten, poza terenami zurbanizowanymi, obejmuje również strefy niezbędne dla funkcjonowania jego podsystemów inżynieryjnych, komunikacyjnych oraz usługowych, a także przestrzenie, które stanowią – z punktu widzenia przyrodniczego – konieczne dla niego zaplecze ekologiczne przeznaczone na cele rekreacyjne, żywicielskie i klimatyczne (J. Chmielewski 1995r.)

3. Kryteria delimitacji • saldo migracji • gęstość zaludnienia • natężenie dojazdów do pracy w innych miejscowościach (pośrednio liczba pracujących / liczba mieszkańców w wieku produkcyjnym)

4. Obszar metropolitalny To obszar wielkiego miasta oraz powiązanego funkcjonalnie bezpośredniego otoczenia, ustalonego w koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, zgodnie z zasadniczym podziałem terytorialnym państwa na powiaty, stanowiący kompleks osiedleńczy zamieszkały przez ponad 500 tys. osób, skupiający instytucje współpracy międzynarodowej (Unia Metropolii Polskich 2003r.)

5. Delimitacja ROM wg UMP i PBPP 6 powiatów ziemskich: rzeszowski, ropczycko-sędziszowski, kolbuszowski, łańcucki, strzyżowski i dębicki oraz miasto Rzeszów 32 gminy wiejskie, 9 gmin wiejsko-miejskich i 4 miasta.

6. Obszar metropolitalny Zwarty obszar obejmujący miasto centralne i strefę podmiejską zamieszkałą przez co najmniej 200 tysięcy osób i odznaczający się znaczną siłą wewnętrznych powiązań. Powiązania te wyrażają się przede wszystkim w dojazdach do pracy, a także w innego rodzaju związkach o charakterze ekonomicznym (International Metropolitan Observatory 2004r.)

7. Kryteria delimitacji • całe powiaty przylegające do miasta (kryterium wyjściowe) • saldo migracji • gęstość zaludnienia • liczba zatrudnionych w gminie + liczba dorosłych mieszkańców, dla których podstawowym źródłem utrzymania jest gospodarstwo rolne) / liczba zamieszkałych w gminie osób w wieku produkcyjnym.

8. Delimitacja wg Swianiewicza

9. Obszar metropolitalny Charakteryzuje się wysoką jakością usług, instytucji i wyposażeniem materialnym; wysokim potencjałem innowacyjnym w zakresie technicznym, ekonomicznym, społecznym, politycznym i kulturowym; wysoką konkurencyjnością produkcji wyspecjalizowanych usług (w tym naukowo –badawczych, kulturowych) w wymiarze krajowym i międzynarodowym; silnymi wewnętrznymi więzami współpracy gospodarczej, społecznej i instytucjonalnej; efektywnymi połączenia z innymi metropoliami krajowymi i zagranicznymi - możliwymi dzięki dobremu z nimi skomunikowaniu; wyjątkowością i specyfiką miejsca, jego atrakcyjnością w skali krajowej i międzynarodowej. Obszar metropolitalny w całości wypełnia przypisane jemu funkcje, pełnione zarówno przez miasto rdzeniowe jaki i otaczające je jednostki samorządu terytorialnego – gminy. (Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju)

10. Kryteria delimitacji w Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju • statyczne: dochody własne gminy wraz z udziałem w podatkach państwowych na mieszkańca w 2003 r.; • dynamiczne: syntetyczny wskaźnik dynamiki odpowiadający sumie • standaryzowanych wartości następujących trzech zmiennych: • - zmiana liczby spółek z udziałem kapitału zagranicznego w latach w latach 1994 – 2003 na 1000 mieszkańców, • - bilans migracji w latach 1994–2003 na 1000 mieszkańców, • - zmiana liczby przedsiębiorstw prywatnych (bez spółek z udziałem kapitału • zagranicznego) zarejestrowanych w REGON w latach 1994–2003 na 1000 • mieszkańców.

11. Delimitacja w Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju

12. Obszar metropolitalny • Jest to wielkomiejski układ osadniczy (monocentryczny lub policentryczny, złożony z wielu jednostek osadniczych oraz terenów o wysokim stopniu zurbanizowania): • obejmujący strefę o znacznym bezpośrednim zasięgu codziennego oddziaływania (miejsca pracy i zamieszkania) oraz tereny potencjalnych możliwości rozwojowych; • gdzie zachodzą procesy metropolizacji i występuje wystarczające nagromadzenie działalności uzupełniających (substytucyjnych) metropolitalne funkcje ośrodka centralnego (lokalizacja funkcji metropolitalnych); • o dużej skali wewnętrznej integracji funkcjonalnej (silnych powiązaniach funkcjonalnych); • z dobrze rozwiniętą siecią transportową. • (Komitet Przestrzennego Zagospodarowania Kraju)

13. Kryteria delimitacji • kryteria funkcjonalne (najważniejsze z punktu widzenia delimitacji obszaru metropolitalnego) – związki funkcjonalne ośrodka metropolitalnego z otoczeniem, wspólnie pełnione funkcje, powiązania gospodarcze i społeczne poszczególnych jednostek wchodzących w skład zespołu metropolitalnego, zakres, rodzaj i zasięg funkcji egzogenicznych; • kryteria demograficzne – liczba mieszkańców, gęstość zaludnienia, wielkość i dynamika migracji z ośrodka centralnego na tereny obszaru metropolitalnego; • kryteria ekonomiczne – liczba i charakter działalności podmiotów gospodarczych, wysoki poziom i duża dynamika rozwoju gospodarczego; • kryteria urbanistyczne – charakter użytkowania ziemi, rodzaj, stan, jakość, fizjonomia i standard zabudowy;

14. Kryteria delimitacji • kryteria techniczne – stopień rozwoju i nowoczesność rozwiązań infrastruktury technicznej; • kryteria społeczne – wykształcenie, poziom warunków życia, struktura zawodowa ludności; • kryteria wyznaczające obszar bezpośredniego ciążenia do metropolii, tzw. dzienny system miejski (‘daily urban system’), np. dojazdy do pracy i szkół; • kryterium zarządzania, czyli wola polityczna potencjalnych podmiotów polityki metropolitalnej do jej koordynowania w obszarach uznanych wspólnie jako strategiczne dla danego obszaru; • kryterium spójności przestrzennej (w tym także spójność systemów ekologicznych), zapobiegającej powstawaniu ‘wysp’ i izolowanych obszarów.

15. Definicja ROM Jest strefą zwiększonej aktywności gospodarczej i społecznej będącą wynikiem silnych wewnętrznych związków funkcjonalnych indukowanych przez miasto Rzeszów i jego otoczenie Nie należy sztucznie wyznaczać granice planistycznych, czy administracyjnych ROM przyjmując uproszczone i najczęściej bazujące na historycznych procesach kryteria delimitacyjne. Wysiłki powinny koncentrować się na stworzeniu funkcjonalnej sieci o dobrej dostępności ekonomicznej. Z pewnością natomiast warto wyznaczyć wokół Rzeszowa zespół gmin, które wpisują się w sieciowy funkcjonalny „układ metropolitalny”, i będą przedmiotem skoncentrowanego wsparcia finansowego dla wzmocnienia endogenicznych czynników rozwoju funkcji metropolitalnych. Przy analizach czy samej już delimitacji ROM obok wskaźników statycznych szczególnie istotne są wskaźniki dynamiczne gdyż one lepiej obrazują rosnącą dynamikę zjawisk społeczno-gospodarczych

16. Delimitacja ROM – kryteria ekonomiczne (klimat koniunktury dla rozwoju przedsiębiorczości) • Przedsiębiorczość: • dynamika liczby podmiotów zarejestrowanych w rejestrze REGON 2005/2000 • liczba podmiotów zarejestrowanych w REGON na 1000 mieszkańców 2005 roku • Popyt konsumpcyjny: • średnioroczna dynamika dochodu osób 2001-2005 • dochody na mieszkańca na miesiąc 2005[1] • Popyt inwestycyjny, efektywność przedsiębiorstw – podmiotów prawnych • średnioroczny dochód firm 2001-2005 na mieszkańca • średnioroczny dochód na aktywny podmiot prawny w latach 2004-2005[2] • Rynek pracy, kondycja przedsiębiorstw • dynamika pracujących 2005/2000 • dynamika pracujących 2005/2004 • [1] Dochody osób zostały oszacowane na podstawie wpływów gmin z tytułu podatku PIT, a więc odzwierciedlają dochody przed opodatkowaniem deklarowane przez osoby fizyczne. • [2] Oszacowane dochody są przybliżeniem zysku brutto przedsiębiorstw-podmiotów prawnych i zostały obliczone na podstawie wpływów gmin z CIT. Ze względu na dwuletni cykl rozliczania tego podatku przez gminy uwzględniono średnią z dwuletniego okresu dla scharakteryzowanie zysku firm w 2005 roku.

17. Delimitacja ROM – kryteria ekonomiczne (klimat koniunktury dla rozwoju przedsiębiorczości)

18. Co powinno być naszym celem? • wspieranie rozwoju ROM w tym procesu metropolizacji stolicy województwa poprzez ewolucyjne formowanie obszaru metropolitalnego z uwzględnieniem wspólnych korzyści i stopniowym poszerzaniem kooperacji przy rzetelnym rozliczaniu kosztów i zysków wynikających ze współpracy i wspólnych inwestycji • obszary wymagają podjęcia współpracy: • kompleksowy system zagospodarowania infrastrukturalnego ROM (spajanie tego obszaru sieciami infrastruktury głównie transportowej i komunikacyjnej w tym jednolity system transportu zbiorowego ) • ład przestrzenny (plan zagospodarowania przestrzennego ROM) - planowe rozlokowanie układu terenów zabudowy mieszkaniowej, aktywności gospodarczej, rekreacyjnej, koncentracji usługowych • system edukacji i szkolnictwa (m.in. wspólna zintegrowana sieć szkół ) • współpraca w zakresie pozyskiwania inwestorów, wspólna promocja, wspólne zdobywanie środków • wspólny zasób usług (m.in. edukacyjnych, medycznych, kulturalnych, turystycznych)

19. Co powinno być naszym celem? • Prawidłowe relacje, Rzeszów/poszczególne miasta i gminy (przy obecnym stanie prawnym mogą być osiągane tylko w drodze, koordynacji, negocjacji i koniecznych kompromisów) • Wymaga to: • określenia interesów na poziomie metropolitalnym (co jest ważne z punktu widzenia całej metropolii, jakie są jej cele rozwojowe, jakie działania uznaje się za konieczne i kto je będzie realizował); • określenia interesów lokalnych, mających znaczenie dla ROM; • oceny zgodności tych interesów • identyfikacji pola zgodności interesów; • identyfikacji pola w którym konieczne będzie poszukiwanie kompromisów (tam gdzie jest różnica interesów); • znalezienia instrumentów wsparcia (przede wszystkim ekonomicznych ) oraz instrumentów nacisku • odpowiedzi na pytanie kto to będzie koordynował i ponosił odpowiedzialność

20. Dziękuję za uwagę