III. Seminarium „Kierunki rozwoju Rzeszowskiego Obszaru Metropolitalnego”

1. Monika BorowiecZakład Przedsiębiorczości i Gospodarki Przestrzennej Akademii Pedagogicznej im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie „Rola rzeszowskiego ośrodka akademickiego w przestrzeni regionalnej Polski Południowo-Wschodniej i procesie kształtowania Rzeszowskiego Obszaru Metropolitalnego” III. Seminarium „Kierunki rozwoju Rzeszowskiego Obszaru Metropolitalnego” Świlcza, 15 czerwca 2007 r.

2. Monika Borowiec, III. Seminarium „Kierunki rozwoju Rzeszowskiego Obszaru Metropolitalnego” Podstawą konkurencyjności współczesnej gospodarki jest ciągłe wdrażanie innowacyjnych technologii, produktów, metod zarządzania, które są kreowane głównie w ośrodkach metropolitalnych. W przestrzeni społeczno-gospodarczej traktowane są one jako węzły generujące globalne sieci wymiany informacji, produkcji, kapitału i stwarzające podstawy rozwoju gospodarki opartej na wiedzy. W pracach poświęconych kryteriom wyróżniania oraz kształtowaniu metropolii jako jeden z ważniejszych jej elementów przyjmuje się instytucje naukowe i edukacyjne na poziomie akademickim(m.in. Saldatos 1987, Parysek 2003, Borowiec 2005). Zwiększające się znaczenie wiedzy powoduje, że w różnej skali układów przestrzennych, czynnikiem determinującym wzrost konkurencyjności gospodarki jest jakość kapitału ludzkiego, kształtowana przez odpowiednio zorganizowaną infrastrukturę edukacyjną i poziom prac naukowo-badawczych, w wyniku czego następuje przyśpieszenie rozwoju nowoczesnych dziedzin gospodarki.

3. Monika Borowiec, III. Seminarium „Kierunki rozwoju Rzeszowskiego Obszaru Metropolitalnego” Proces przechodzenia krajów z fazy industrialnego rozwoju do fazy społeczeństwa informacyjnego charakteryzuje się: • uznaniem wiedzy za podstawowy zasób gospodarki, • nieustannym wzrostem znaczenia edukacji, zwłaszcza szkolnictwa wyższego, w związku z powstawaniem nowych zawodów wymagających wysokich kwalifikacji, • wzrostem możliwości generowania i przekazywania informacji oraz przyśpieszeniem postępu naukowo-technicznego, • koniecznością posiadania rozległej wiedzy w celu stwarzania i wykorzystywania informacji, • dominowaniem miejsc pracy związanych z wytwarzaniem, transformacją i wykorzystaniem informacji.

4. Monika Borowiec, III. Seminarium „Kierunki rozwoju Rzeszowskiego Obszaru Metropolitalnego” Jakość funkcjonowania systemu nauki i szkolnictwa jest czynnikiem decydującym o kierunkach i poziomie rozwojuspołeczno-ekonomicznego różnej skali układów przestrzennych. W konsekwencji aglomeracje miejskie będące zarazem ośrodkami akademickim mają obecnie do odegrania wiodącą rolę jako ogniska przemian i kreowania przyszłego rozwoju. Oznacza to, że dobrze rozwinięty ośrodek akademicki może zapoczątkować rozwój nowych form relacji środowiska naukowego z gospodarką lokalną, regionalną, krajową i globalną. Można zatem przyjąć, że jakość zasobów intelektualnych społeczeństwaw układach regionalnych w poważnym stopniu uzależniona jest od rozmieszczenia ośrodków szkolnictwa wyższego, ich dostępności oraz zasięgu przestrzennego oddziaływania.

5. Wiodące ośrodki akademickie w Polsce. W 2006 r. w Polsce w 438 uczelniach kształciło się 1,9 mln studentów. Przeciętna liczba studentów w uczelniach wynosi 4,4 tys. Znacznie większą średnią charakteryzują się uczelnie zlokalizowane w metropoliach i wynosi ona 6,1 tys. Natomiast w uczelniach zlokalizowanych poza metropoliami przeciętna liczba studentów jest niższa i wynosi 3,7 tys. (Borowiec 2005).

6. Szkolnictwo wyższe województwa podkarpackiego na tle polskich województw w 2006 r. • - bez szkół resortu obrony narodowej oraz resortu spraw wewnętrznych i administracji • Źródło: Opracowanie własne na podstawie "Rocznika statystycznego województw", GUS, Warszawa 2006.

7. Szkolnictwo wyższe w województwie podkarpackim 2005 r.

8. Szkolnictwo wyższe w powiatach województwa podkarpackiego w 2002 r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Reichel M., 2006, "Potencjał innowacyjny Polski południowo-wschodniej w strukturach subregionalnych", PWSZ, Nowy Sącz.

9. Monika Borowiec, III. Seminarium „Kierunki rozwoju Rzeszowskiego Obszaru Metropolitalnego” Rozwój rzeszowskiego ośrodka wynikał z rosnącego zapotrzebowania na wysoko wykwalifikowaną kadrę na potrzeby przemysłu, kultury i oświaty oraz z promowania polityki podniesienia poziomu edukacji społeczeństwa, a także ambicji władz polityczno-administracyjnych. W 1963 r. powołano w Rzeszowie Wyższą Szkołę Inżynierską, która w 1974 r. została przekształcona w Politechnikę Rzeszowską. W 1963 r. powstało również Studium Terenowe krakowskiej WSP, które od 1965 r. funkcjonowało jako samodzielna uczelnia - Wyższa Szkoła Pedagogiczna. W 2001 r. na bazie Wyższej Szkoły Pedagogicznej, a także Filii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie i Wydziału Ekonomicznego Akademii Rolniczej w Krakowie został powołany Uniwersytet Rzeszowski. W latach transformacji gospodarki narodowej ośrodek rzeszowski stał się atrakcyjny dla rozwoju uczelni niepaństwowych. W 1996 r. powstały w Rzeszowie dwie niepaństwowe szkoły wyższe: Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania oraz Wyższa Szkoła Zarządzania. W 2006 r. w rzeszowskim ośrodku akademickim w 4 uczelniach, kształciło się 49,2 tys. studentów, tj. 2,5% ogólnej liczby studentów w kraju.

10. Monika Borowiec, III. Seminarium „Kierunki rozwoju Rzeszowskiego Obszaru Metropolitalnego” W latach transformacji gospodarki narodowej w województwie podkarpackim obserwujemy powstawanie nowych niepaństwowych szkół wyższych. 1995 r. - Wyższa Szkoła Administracji i Zarządzania w Przemyślu, 1996 r. - Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie, Wyższa Szkoła Zarządzania w Rzeszowie oraz Wyższa Szkoła Społeczno-Gospodarcza w Tyczynie, 1997 r. - Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Stalowej Woli, 1999 r. - Wyższa Szkoła Gospodarki i Zarządzania w Mielcu, 2000 r. - Wyższa Szkoła Inżynierii Rolniczej i Zarządzania w Ropczycach, 2001 r. - Wyższa Szkoła Gospodarcza w Przemyślu oraz Wyższa Szkoła Hotelarstwa i Turystyki w Lesku. Łącznie w tych 9 niepaństwowych szkołach wyższych kształci się 19,7 tys. studentów, co stanowi 27,8% studentów województwa. Ponadto powołano Państwowe Wyższe Szkoły Zawodowe: w 1998 r. w Jarosławiu, w 1999 r. w Krośnie oraz 2001 r. w Sanoku, Przemyślu i Tarnobrzegu.

11. Wzrost liczby studentów rzeszowskiego ośrodka akademickiego w latach 1969-2003.

12. Zmiany liczby studentów w Uniwersytetu Rzeszowskiego w Rzeszowie w latach 1963-2003.

13. Monika Borowiec, III. Seminarium „Kierunki rozwoju Rzeszowskiego Obszaru Metropolitalnego” Proces kształtowania rzeszowskiego ośrodka akademickiego nawiązuje do ogólnych przemian szkolnictwa wyższego w kraju. Rozwój rzeszowskiego ośrodka akademickiego dynamizuje się w wyniku znacznego zwiększenia liczby studentów, a zwłaszcza studentów zaocznych, zmian kierunków kształcenia oraz powstania dwóch uczelni niepaństwowych. W związku z rozwojem rzeszowskiego ośrodka akademickiego obserwuje się również zmiany liczby nauczycieli akademickich (Koszałka 2002). W latach 1981-2003 ich liczba systematycznie wzrastała z 589 do 2,0 tys., tj. do 339,5%. W przemianach tych obserwuje się, że dynamika wzrostu liczy nauczycieli akademickich była znacznie mniejsza niż dynamika liczby studentów, czego wyrazem jest zwiększenie liczby studentów przypadających na jednego nauczyciela akademickiego z 6,1 w 1978 r. do 25,9 w 2003 r..

14. Dominujące kierunki studiów w Polsce to biznes i administracja - 33,2% absolwentów oraz kierunki pedagogiczne – 14,7% i społeczne - 14,5%. W 2004 r. najpopularniejszym kierunkiem studiów jest zarządzanie i marketing, na którym studiowało 13,0% ogólnej liczby studentów. Na kierunku pedagogika kształciło się 9% studentów, na kierunku ekonomia  7%,administracja  6%,informatyka  4%. (jako procent populacji w wieku 20-29 lat) Źródło: Na podstawie: Mariusz-Jan Radło, 2003, Wyzwanie konkurencyjności. Strategia Lizbońska w poszerzonej Unii Europejskiej, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa.

15. Monika Borowiec, III. Seminarium „Kierunki rozwoju Rzeszowskiego Obszaru Metropolitalnego”

16. Monika Borowiec, III. Seminarium „Kierunki rozwoju Rzeszowskiego Obszaru Metropolitalnego”

17. Ekonomia (Uniwersytet Rzeszowski, Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie, Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Stalowej Woli, Wyższa Szkoła Inżynieryjno-Ekonomiczna w Ropczycach, Wyższa Szkoła Gospodarki i Zarządzania w Mielcu) Administracja (Uniwersytet Rzeszowski, Wyższa Szkoła Administracji i Zarządzania w Przemyślu, Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie, Wyższa Szkoła Inżynieryjno-Ekonomiczna w Ropczycach) Zarządzania i marketing (Uniwersytet Rzeszowski, Politechnika Rzeszowska, Wyższa Szkoła Zarządzania w Rzeszowie, Wyższa Szkoła Administracji i Zarządzania w Przemyślu i Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Tarnobrzegu)

18. Monika Borowiec, III. Seminarium „Kierunki rozwoju Rzeszowskiego Obszaru Metropolitalnego”

20. Monika Borowiec, III. Seminarium „Kierunki rozwoju Rzeszowskiego Obszaru Metropolitalnego”

21. Monika Borowiec, III. Seminarium „Kierunki rozwoju Rzeszowskiego Obszaru Metropolitalnego”

22. Wiodące kierunki kształcenia w rzeszowskim ośrodku akademickim w 2004 r.

25. Monika Borowiec, III. Seminarium „Kierunki rozwoju Rzeszowskiego Obszaru Metropolitalnego” W świetle badań Międzyresortowego Zespołu do Prognozowania Popytu na Pracę do 2010 r. w Rządowym Centrum Studiów Strategicznych okazuje się, że największe zapotrzebowanie na rynku pracy będzie dotyczyło: informatyków, fizyków, chemików, pracowników do spraw finansowych i statystycznych, architektów, inżynierów, operatorów maszyn biurowych i komputerów, sprzętu optycznego oraz elektronicznego. W przyszłości prognozowane jest zapotrzebowanie m.in. na zawody: administrator baz danych, administrator sieci informatycznej, analityk systemów komputerowych, doradca inwestycyjny, doradca podatkowy, ekonomista, informator handlowy, inżynier obsługi systemów komputerowych, operator sprzętu komputerowego, programista, projektant systemów komputerowych, specjalista analizy rynku, specjalista ds. bankowości i kredytów, specjalista ds. finansów, specjalista ds. rachunkowości(Pomianek, Rozmus, Przywara, Bienia, Czyżewska 2006). W Polsce przewiduje się, że za 3 lata będzie brakowało 28 tys. osób zajmujących się sieciami komputerowymi i deficyt kadry informatycznej będzie wynosił 16% (w Niemczech-21 tys. osób, w Wielkiej Brytanii-20 tys., we Francji-15 tys.).

26. Monika Borowiec, III. Seminarium „Kierunki rozwoju Rzeszowskiego Obszaru Metropolitalnego” W strukturze kształcenia w województwie podkarpackim jest stosunkowo duży udział studentów kierunków informatycznych, na których to specjalistów zapotrzebowanie będzie wzrastało. W 2006 r. powstałoStowarzyszenie Informatyka Podkarpacka, które ma przyczynić się do rozwoju branży teleinformatycznej na terenie województwa podkarpackiego, dla którego nowe technologie są ważną szansą na przyspieszenie rozwoju społeczno-gospodarczego. Jednym z priorytetów Stowarzyszenia jest współpraca z uczelniami wyższymi i szkolnictwem ponadpodstawowym dla rozwoju kadr oraz prowadzenia nowatorskich prac badawczych i rozwojowych w branży informatycznej. Ważnym instrumentem podnoszenia konkurencyjności gospodarki, wdrażania nowoczesnych rozwiązań technologicznych oraz zarządzania zasobami wiedzy i kapitału ma być Podkarpacki Park Naukowo-Technologiczny (PPNT). Planowany jest rozwój na jego obszarze przemysłu elektromaszynowego, elektronicznego i informatycznego. Naukową bazą dla tych branż będzie największa uczelnia techniczna południowo-wschodniej Polski - Politechnika Rzeszowska. W strefie PPNT przewidywany jest także dynamiczny rozwój zaawansowanych technik szkolenia lotniczego. W Strefie Podwyższonej Aktywności Gospodarczej zakłada się również wykorzystanie potencjału Uniwersytetu Rzeszowskiego. Strefa będzie miała różnorodny profil, z głównym naciskiem położonym na technologie przetwórstwa spożywczego oraz biotechnologię.

27. Monika Borowiec, III. Seminarium „Kierunki rozwoju Rzeszowskiego Obszaru Metropolitalnego” Spośród branż wysokiej techniki sektorami wzrostowymi w województwie podkarpackim są przemysł chemiczny, pojazdów mechanicznych, telekomunikacja, produkcja maszyn i aparatury elektrycznej, przemysł maszynowy, produkcja pozostałego sprzętu transportowego, produkcja sprzętu i urządzeń radiowych, telewizyjnych i telekomunikacyjnych, elektronika oraz obsługa nieruchomości i firm (Klimczak, Wojnicka, Borowiec2007). Można zatem wnosić, że będzie istniał popyt również na absolwentów technicznych kierunków studiów związanych ze wspomnianymi branżami. W województwie podkarpackim tego typu techniczne kierunki rozwijane są w zasadzie tylko w rzeszowskim ośrodku akademickim, co wynika z ich kapitałochłonności (Sobala-Gwosdz, Działek, Gwosdz, Huculak, Jarczewski, Micek 2006). Uczelnie niepaństwowe uruchamiają zazwyczaj kierunki nie wymagające znacznego zainwestowania w sprzęt i laboratoria umożliwiające rozwój badań technicznych, jak również nie dysponują odpowiednim potencjałem kadry naukowo-badawczej.

28. Pochodzenie studentów wiodących uczelni w Rzeszowie według województw w 2007 r. *-dane za 2004 rok

29. Pochodzenie studentów Uniwersytetu Rzeszowskiego w Rzeszowie w 2003/2004 roku akademickim.

30. Pochodzenie studentów Politechniki Rzeszowskiej w Rzeszowie w 2006/2007 roku akademickim.

31. Pochodzenie studentów Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowiew 2006/2007 roku akademickim.

32. Monika Borowiec, III. Seminarium „Kierunki rozwoju Rzeszowskiego Obszaru Metropolitalnego”

33. Zmiany koncentracji osadniczej studentów Uniwersytetu Rzeszowskiego w Rzeszowie w latach 1999-2004.

35. Pochodzenie studentów Uniwersytetu Rzeszowskiego według gmin w 2003/2004 roku akademickim.

36. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych jednostkowych zebranych w Dziekanatach Uniwersytetu Rzeszowskiego w Rzeszowie.

37. Monika Borowiec, III. Seminarium „Kierunki rozwoju Rzeszowskiego Obszaru Metropolitalnego” Podkreślić należy wyraźne ograniczenie oddziaływania uczelni w północnej strefie zewnętrznej, a także na obszarze województwa lubelskiego i świętokrzyskiego, które wynika z nasilających się relacji konkurencyjnych podobnych pod względem profilu kształcenia uczelni w lubelskim i kieleckim ośrodku akademickim. Wskazuje na to nieduże i zmniejszające się znaczenie północnej strefy zewnętrznej w rekrutacji studentów Uniwersytetu Rzeszowskiego, jak również malejący udział studentów pochodzących z najważniejszych jednostek strefy marginalnej znajdujących się na obszarze wspomnianych województw. W zakresie kształtowania się strefy oddziaływania Uniwersytetu Rzeszowskiego obserwujemy zatem zwiększanie się liczby studentów poprzez zwiększenie zainteresowania studiami młodzież pochodzącej z wyróżnionej strefy wewnętrznejprzy zmniejszeniu się udziału studentów pochodzących ze strefy zewnętrznej i marginalnej.

38. Monika Borowiec, III. Seminarium „Kierunki rozwoju Rzeszowskiego Obszaru Metropolitalnego” Gwarancją trwałości pozycji konkurencyjnej jest w coraz większym stopniu kapitał ludzki, którego jakość uzależniona jest od infrastruktury edukacyjnej i naukowo-badawczej. Rozwój szkolnictwa wyższego i kierunków kształcenia odpowiadających współczesnym wymaganiom jest zatem ważnym czynnikiem przyśpieszania rozwoju regionalnego, zwiększania jego innowacyjności oraz procesu kształtowania układów metropolitalnych. Rozwój szkolnictwa wyższego w Rzeszowie – największym ośrodku akademickim w województwie podkarpackim jest istotnym czynnikiem kształtowania metropolii, która powinna w przyszłości spełniać funkcje europejskie.

39. Monika BorowiecZakład Przedsiębiorczości i Gospodarki Przestrzennej Akademii Pedagogicznej im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie III. Ogólnopolska Metodyczna Konferencja Naukowa Rola przedsiębiorczości w aktywizacji gospodarczej Kraków, 9-10 października 2006 r. „Rola rzeszowskiego ośrodka akademickiego w przestrzeni regionalnej Polski Południowo-Wschodniej i procesie kształtowania Rzeszowskiego Obszaru Metropolitalnego” Dziękuję za uwagę.

40. Monika BorowiecZakład Przedsiębiorczości i Gospodarki Przestrzennej Akademii Pedagogicznej im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie „Rola rzeszowskiego ośrodka akademickiego w przestrzeni regionalnej Polski Południowo-Wschodniej i procesie kształtowania Rzeszowskiego Obszaru Metropolitalnego” III. Seminarium „Kierunki rozwoju Rzeszowskiego Obszaru Metropolitalnego” Świlcza, 15 czerwca 2007 r.

41. Rozmieszczenie szkół wyższych w województwie podkarpackim w 2002 roku.

42. Ze względu na potrzeby układów regionalnych i lokalnych dla sprawniejszego funkcjonowania w UE powinny być podejmowanie działania na rzecz rozwijania kształcenia obejmującego: • Elementy prawa w zakresie funkcjonowania układów samorządowych w Polsce i UE. • Podstawy prawne możliwości starań się o dofinansowanie w ramach różnorodnych funduszy europejskich. • Kierunki europeistyka kształcące ekonomistów rozumiejących mechanizmy ekonomiczne, którym podlegają struktury europejskie będące w różnej fazie rozwoju społeczno-gospodarczego. • Kształcenie specjalistów zajmujących się przestrzennymi procesami wzrostu gospodarczego i integracji europejskiej. • Zarządzanie wielkoobszarowym gospodarstwem rolnym, wobec konieczności podnoszenia konkurencyjności rolnictwa w wyniku nasilającej się koncentracji ziemi. • Kierunki kształcenia w zakresie przetwórstwa płodów rolnych jako podstawa tworzenia kompleksów rolno-przemysłowych. • Kształcenie specjalistów dla potrzeb wiodących firm oraz małej i średniej przedsiębiorczości. • 8. Specjalistyczne kształcenie informatycznego dla różnych sektorów działalności gospodarczej. • 9. Kształcenie na kierunkach technicznych.

43. Tab. Szkolnictwo wyższe w województwie podkarpackim 2003 r. *Wyższa szkoła Hotelarstwa i Turystyki w Lesku została przeniesiona do Jasła Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Rocznika statystycznego województwa podkarpackiego 2003, US w Rzeszowie.

44. Zasięgi dominującego oddziaływania wiodących ośrodków akademickich Polski Południowo-Wschodniej.

45. Monika Borowiec, III. Seminarium „Kierunki rozwoju Rzeszowskiego Obszaru Metropolitalnego” Ryc. Rozmieszczenie szkól wyższych w województwie podkarpackim w roku akademickim 2004 r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie www.wrota.podkarpackie.pl/pl/edukacja/szkoly_wyzsze/publiczne

46. Pochodzenie studentów Uniwersytetu Rzeszowskiego w Rzeszowie według województw w 2003/2004 roku akademickim.

47. Przestrzenne oddziaływanie Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie w strukturze Polski Południowo-Wschodniej w 2006/2007 roku akademickim.

48. Monika Borowiec, III. Seminarium „Kierunki rozwoju Rzeszowskiego Obszaru Metropolitalnego”