ÇOCUK HAKLARINA DAİR SÖZLEŞME

1. ÇOCUK HAKLARINA DAİR SÖZLEŞME HAZIRLAYAN Alim BAYDAR – Av. Ali AYDIN

3. Birleşmiş Milletlerin temel ilkeleri ile insan hakları anlaşmalarının ve bildirgelerinin bazı özel hükümlerine atıfta bulunulmaktadır. Savunmasız konumları nedeniyle çocukların özel bir duyarlılığa ve korunmaya muhtaç olduklarını teyit etmektedir. Çocuğa ilk elde bakım ve koruma sağlayacak olan ailenin bu konudaki sorumluluğunu vurgulamaktadır. Çocuğun gerek dünyaya gelmeden önce gerekse sonrasında yasal açıdan ve diğer açılardan korunması gerektiği, çocuğun içinde yaşadığı toplumun kültürel değerlerine saygının önemi ve çocuk haklarının güvenceye alınmasında uluslar arası işbirliğinin belirleyici rolü açıklanmaktadır.

4. Çocuğun Tanımı Ulusal yaşlarca daha genç bir yaşta reşit sayılma hariç, 18 yaşın altındaki her insan çocuk sayılır.

5. Ayrım Gözetmeme • Hakların hepsi, istisnasız bütün çocuklar için geçerlidir. Çocuğun hangi biçimde olursa olsun ayırımcılıktan korunması ve haklarının savunulması için yapıcı girişimlerde bulunulması, devletin yükümlülüğüdür.

6. Çocuğun Yüksek Yararı • Çocukla ilgili bütün girişimlerde, çocuğun yüksek yararı tam olarak gözetilecektir. Ana-babalar yada sorumluluk taşıyan diğer kişiler bu sorumluluğu yerine getiremedikleri takdirde, Devlet çocuğa yeterli dikkati ve desteği gösterecektir.

7. Hakların Uygulanması • Devlet Sözleşme’de yer alan hakların uygulanması için bütün imkanları kullanmalıdır

8. Ana-babanın yönlendiriciliği ve çocuğun yeteneklerinin gelişimi • Devlet ana-babaların ve geniş ailelerin, çocuğun yeteneklerinin gelişmesi açısından uygun biçimde yönlendiricilik yapma hak ve sorumluluklarına saygı göstermelidir.

9. Yaşam ve Gelişme • Her çocuk temel yaşam hakkına sahiptir. Devlet çocuğun yaşamını ve gelişmesini güvence altına almakla yükümlüdür.

10. İsim ve Vatandaşlık • Çocuk doğuştan itibaren bir isim alma hakkına sahiptir. Ayrıca, çocuk vatandaşlık edinme, ana babasını mümkün olduğu ölçüde tanıyıp bilmeğe onlar tarafından bakılma hakkına sahiptir.

11. Kimliğin Korunması • Devlet çocuğun kimliğini korumakla, eğer gerekiyorsa bu kimliğin temel öğelerini yeniden oluşturmakla yükümlüdür.

12. Ana-babadan Ayırma • Çocuğun yüksek yararına aykırılığı belirlenmediği sürece, çocuk kendi ana babasıyla birlikte yaşama hakkına sahiptir. Ayrıca çocuk anasından babasından veya bunların herhangi birinden ayrılmışsa, ayrıldığı kişilerle temas, çocuğun hakkıdır.

13. Ailenin Yeniden Birleşmesi • Çocuk ile ana-babası, yeniden birleşme ya da çocuk/ana baba ilişkisinin tesisi amacıyla herhangi bir ülkeyi terk edip kendi ülkelerine dönme hakkına sahiptirler.

14. Yasa dışı yollarla ülke dışına çıkarma ve geri döndürme • Devlet, çocukları ana babadan herhangi biri tarafından ya da üçüncü bir taraf eliyle ülke dışına kaçırılıp burada alıkonulmasını önlemek ve vuku bulan bu tür olayların çözümü için yol bulmakla yükümlüdür.

15. Çocuğun görüşü • Çocuk görüşlerini serbestçe ifade etme, kendisini ilgilendiren herhangi bir konu yada işlem sırasında görüşlerinin dikkate alınmasını isteme hakkına sahiptir.

16. İfade Özgürlüğü • Çocuk ülke sınırlarına bağlı olmaksızın görüşlerini ifade etme, bilgi edinme, sahip olduğu görüşleri ve edindiği bilgileri başkalarına aktarma hakkına sahiptir.

17. Düşünce, Vicdan ve Din Özgürlüğü • Devlet, ana-babanın uygun biçimde yönlendiriciliğine tabi olarak, çocuğun düşünce, vicdan ve din özgürlüğüne saygı gösterecektir.

18. Dernek Kurma Özgürlüğü • Çocuklar başkaları ile bir araya gelme, dernek kurma ve derneklere katılma hakkına sahiptir.

19. Özel yaşantının korunması • Çocukların özel aile ve ev içi yaşantıları ile kurdukları iletişime yönelik dış müdahalelerden, iftira ve haksız suçlamalardan korunma hakları vardır.

20. Gerekli bilgilere ulaşma • Devlet, değişik kaynaklardan bilgilerin ve yayınların çocuklara ulaşmasını sağlayacak, kitle iletişim araçlarının çocuklar açısından sosyal ve kültürel yarar sağlayacak bilgiler yaymasını teşvik edecek, buna karşılık çocukları zararlı yayınlardan koruyacaktır.

21. Ana-babanın sorumlulukları • Ana baba, çocuğun yetiştirilmesinde ortak birinci elden sorumluluk taşımaktadır. Devlet, çocuk yetiştirme alanında gerekli desteği ana-babaya sağlayacaktır.

22. Suîstimal ve ihmalden korunma • Devlet, çocuğu ana-babanın yada çocuğun bakımından sorumlu başka kişilerin her türlü kötü muamelesinden koruyacak, çocuk suistimalini önleyecek ve bu tür davranışlara maruz kalan çocukların tedavisini amaçlayan sosyal programlar hazırlayacaktır.

23. Ailesiz çocuğun korunması • Devlet, aile ortamından yoksun çocuğu özel olarak korumak, bu tür durumlarda uygun alternatif aile bulmak yada kurumlar aracılığıyla çocuğun bakımını sağlamakla yükümlüdür. Bu yükümlülüğün yerine getirilmesi doğrultusundaki çabalarda, çocuğun kültürel kimliğine gerekli dikkat gösterilecektir.

24. Evlat edinme • Çocuk evlat edinmenin tanındığı ve/veya serbest bırakıldığı ülkelerde, bu uygulama, yalnızca çocuğun yüksek yararına olacak şekilde, konunun uzmanı yetkililerin izniyle ve çocuk için gerekli güvenceler sağlandıktan sonra gerçekleştirilebilecektir.

25. Mülteci çocuklar • Mülteci durumunda olan ya da mülteci statüsüne alınmak isteyen çocuklara özel koruma sağlanacaktır. Devlet, çocuklara bu anlamda koruma ve yardım sağlayacak yetkili kuruluşlarla işbirliği yapmakla yükümlüdür.

26. Özürlü çocuklar • Özürlü çocuk, saygınlık içinde eksiksiz ve onurlu bir yaşantı sürdürmek için özel bakım, eğitim ve kurs görme; mümkün olan en üst düzeyde özgüvene ve sosyal bütünleşmeye kavuşma hakkına sahiptir.

27. Sağlık ve sağlık hizmetleri • Çocuk mümkün olan en üst düzeyde sağlık ve tıbbi bakım standardına ulaşma hakkına sahiptir. Devletler, temel ve koruyucu sağlık bakımı, halk sağlığı eğitimi ve bebek ölümlerinin azaltılması konularına önem verecek, bu amaca yönelik uluslararası işbirliğini teşvik edecek ve etkin sağlık hizmetlerinden yoksun tek bir çocuk kalmaması için çaba göstereceklerdir.

28. Yerleştirme uygulamasının düzenli denetimi • Devlet tarafından, gerekli ilgi, koruma ve bakımın gösterilmesi için belirli bir yere yerleştirilen çocuk, bu tedbirin sonuçlarının düzenli olarak denetlenmesini isteme hakkına sahiptir.

29. Sosyal güvenlik • Çocuk, sosyal sigorta dahil, sosyal güvenlik imkanlarından yararlanma hakkına sahiptir.

30. Yaşam standardı • Her çocuk, fiziksel, zihinsel, ruhsal, ahlaki ve sosyal gelişmesi açısından yeterli yaşam standardına ulaşma hakkına sahiptir. Çocuğun yeterli bir yaşam standardına sahip olmasını sağlamak, en başta ana-babanın sorumluluğudur. Devletin görevi bu sorumluluğun yerine getirilmesine imkân tanıyacak koşulları yaratmaktır. Devletin sorumluluk alanı, ana-babalara ve çocuklarına maddi yardım yapılmasını da kapsayabilir.

31. Eğitim • Çocuk, eğitim hakkına sahiptir. Devletin görevi, ilköğretimin zorunlu ve parasız olmasını sağlamak, her çocuğun yararlanabileceği değişik ortaöğretim kanallarını teşvik etmek ve yeteneklerine göre herkesi yüksek öğrenim imkânlarına kavuşturmaktır. Okul disiplini, çocuğun haklarına ve saygınlığına uyumlu olmalıdır. Devlet, bu hakkın uygulanabilmesi için başka ülkelerle işbirliği içinde olacaktır.

32. Eğitim hedefleri • Eğitim çocuğun kişiliğinin, becerilerinin, zihinsel ve fiziksel yeteneklerinin mümkün olduğunca geliştirilmesini hedefleyecektir. Eğitim, çocuğu, özgür bir toplumda faal bir yetişkin yaşam için hazırlayacak; ana- babasına, kültürel kimliğine, kendi dil ve değerleriyle başkalarının kültürel kimliklerine ve değerlerine saygıyı geliştirecektir.

33. Azınlıklara ve yerli halklara mensup çocuklar • Azınlık topluluklarla yerli halklara mensup çocuklar kendi kültürlerinden yararlanma, kendi dinlerinin gereklerini yerine getirme ve kendi dillerini kullanma hakkına sahiptirler.

34. Dinlenme, boş zaman değerlendirme ve kültürel etkinlikler • Çocuk, dinlenme, boş zaman değerlendirme, oyun oynama, kültürel ve sanatsal etkinliklere katılma hakkına sahiptir.

35. Çocuk işçiler • Çocuk, sağlığı, eğitimi ve gelişmesi açısından tehlike teşkil eden işlere karşı korunma hakkına sahiptir. Devlet, işe kabul için asgarî bir yaş sınırı tespit etmek ve çalışma koşullarını düzenlemek zorundadır.

36. Uyuşturucu kullanımı • Çocukların uyuşturucu ve psikotrop madde kullanımından; bu tür maddelerin üretimine ve kaçakçılığına alet olmaktan korunma hakları vardır.

37. Cinsel sömürü • Devlet, fuhuş ve pornografi dahil, çocuğu cinsel sömürü ve suistimalden koruyacaktır.

38. Çocukların satılmaları, kaçırılmaları ve fuhuşa zorlanmaları • Çocukların satışa, kaçırmaya ve fuhuşa konu olmalarını önlemek üzere her tür çabayı göstermek devletin görevidir.

39. Sömürünün diğer biçimleri • Çocuk, esenliğiyle ilgili 32.33.34 ve 35. maddelerde yer alan hususlara zarar verecek her tür kullanımdan korunma hakkına sahiptir.

40. İşkence ve özgürlükten yoksun bırakma • Hiçbir çocuk, işkenceye, zalimce davranışlara ya da cezaya, yasa dışı tutuklamaya tabi tutulmayacak ve keyfi biçimde özgürlüğünden yoksun bırakılmayacaktır. 18 yaşından küçük olanlara, idam yada salıverilme koşulu bulunmayan ömür boyu hapis cezası verilmeyecektir. Özgürlüğünden yoksun bırakılan herhangi bir çocuk, kendi yüksek yararı aksine gerektirmedikçe yetişkinlerden ayrı tutulacaktır. Gözetim altında tutulan çocuğa hukuki ve diğer gerekli yardımlar sağlanacak, çocuk ailesiyle temas edebilecektir. KAYNAK:Doç. Dr. Ekin Özgür AKTAŞ Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Dekan Yar. Adli Tıp Uzmanı

41. Silahlı çatışma • Taraf devletler, 15 yaşından küçük çocukların çatışmalara katılmamalarını sağlamak için mümkün olan her tür önlemi alacaklardır. 15 yaşından küçük hiçbir çocuk askere alınmayacaktır. Devletler, ayrıca silahlı çatışmaların etkilediği çocuklara, ilgili uluslararası yasada belirtilen şekillerde koruma ve bakım sağlayacaklardır.

42. Çocukların yargılanmaları • Yasalara aykırı iş yapan çocuk saygınlık ve değer anlayışını geliştiren, yaş durumunu gözeten ve toplumla yeniden bütünleşmesini hedefleyen tarzda muamele görme hakkına sahiptir. Çocuğa, temel güvencelerin yanı sıra, savunması için hukukî ve diğer her tür yardım sağlanacaktır. Mümkün olan her durumda, adli kovuşturmadan ve kurumlara yerleştirme yolundan kaçınılmalıdır.

43. Üstün standartlara uyma • Çocuğun hakları ile ilgili olarak geçerli ulusal ve uluslararası yaslarda yer alan standartların, işbu sözleşmede yer alanlardan daha üstün olmaları halinde, her durumda, daha üstün standartlar geçerli olacaktır. SEÇME KAYNAKÇA-1 Arnd Stein, Saldırgan Çocuk, Papirüs Yayınevi, Mayıs 1997. Bob Franklin, Çocuk Hakları (The Rights of Children), Çevirmen: Alev Türker, Ayrıntı Yayınları / İnceleme Dizisi , İstanbul, Ocak 1993. Donald W. Winnicott, Louse J. Kaplan, Bruno Bettelheim, John Bowlby, Maria Montessori, Çocukları Anlamak Ailelere Çocuk Psikolojisi Elkitabı, Gendaş Kültür; Ocak 1998. Haluk Yavuzer, Çocuk ve Suç, Remzi Kitabevi / Ev Aile Toplum Dizisi, İstanbul, Ekim 1996.

44. Uygulama ve yürürlüğe giriş • Devletin, işbu sözleşmede yer alan hakların gerek yetişkinler gerekse çocuklar tarafından yaygın biçimde bilinmesini sağlama yükümlülüğü vardır. SEÇME KAYNAKÇA-2 Handan Yokuş Sevük, Uluslararası Sözleşmelerdeki İlkeler Açısından Çocuk Suçluluğu ile Mücadelede Kurumsal Yaklaşım, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. / Hukuk Dizisi, İstanbul, Kasım 1998. Hasan Akbayrak, “Himaye-i Etfal Cemiyeti”, Tarih ve Toplum, C : 9, S.52, Nisan 1988, s.31-33. İ. H. Hancı, Çocuk Hakları Sözleşmesine Uygun Olarak Çocuk Suçluluğu ile İlgili İç Mevzuatımızda Yapılması Gereken Düzenlemeler, V.Anadolu Psikiyatri Günleri 6-8 Haziran 1996, İzmir, 1996.

45. Sözleşmeye taraf devletlerin, onaydan iki yıl sonra ve ardından her beş yılda bir sunacakları raporları incelemekle görevli, 10 uzmandan oluşan bir Çocuk Hakları Komitesi’nin kurulması. Onaycı ülke sayısı 20 ye ulaştığında sözleşme yürürlüğe girecek, dolayısıyla komite de kurulmuş olacaktır. SEÇME KAYNAKÇA-3 İ. H. Hancı, S. Makarç, Z. B. Tıraş, A. Demirci, A. Öztürk, H. Keleş, M. Tamar, Acil Durumlarda ve Yasa Karşısında Çocuk, İzmir Sivil Toplum Örgütleri Çocuk Hakları Çalışma Günleri Raporu, Sivil Toplum Örgütleri 12-13 Nisan 1998, 9 Eylül Üniv. Eğitim Fakültesi Yayını, İzmir, Nisan 1998. İsmail Doğan, Akıllı Küçük Çocuk Kültürü ve Çocuk Hakları Üzerine Sosyo- Kültürel Bir İnceleme, Sistem Yayıncılık / Araştırma-İnceleme Dizisi, İstanbul, Haziran 2000. John Holt, Çocukluktan Kaçış, Beyaz Yayınları, Mart 2000.

46. Taraf devletler hazırladıkları raporları kamuoyuna yaygın biçimde duyuracaklardır. • Komite, çocuk haklarına ilişkin belirli konularda özel araştırmalar yapılmasını isteyebilir; değerlendirmelerini taraf devletlerinden her birine ve BM Genel Kurulu’na iletebilir. • BM’in, ILO, WHO, UNESCO, UNICEF gibi uzmanlaşmış kuruluşları, sözleşmenin “etkin biçimde uygulanmasını ve uluslararası işbirliğini sağlama” amacıyla komite toplantılarına katılabilirler. Bu kuruluşlar, BM’e ve BM’in örneğin mülteciler yüksek komiserliği gibi danışman statüsü taşıyan HDK’lar dahil, alanında “yetkili” bilinen başka herhangi bir kuruluşla birlikte komiteye bilgi aktarabilirler; gene aynı kuruluşlardan, sözleşmenin en iyi biçimde uygulanması konusunda tavsiye görüşler alınabilir SEÇME KAYNAKÇA-4 Kürşat Bumin, Batı'da Devlet ve Çocuk, Yol Yayınları, Kasım 1998 Mediha Akarslan, Ana hatlarıyla Çocuk Hakları ve Çocuk Hakları Mevzuatı, Alfa Basım Yayım Dağıtım, İstanbul, Mart 1998. Oğuz Polat, Çocuk ve Hakları, Analiz Yay., İstanbul, 1998, Rona Serozan, Çocuk Hukuku, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. Nisan 2000 Suat Ballar, Çocuk Hakları, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. / Hukuk Dizisi İstanbul, Ekim 1998.

47. Madalyonun öbür yüzü İzlemek için resme tıklayınız. (albaydar) SEÇME KAYNAKÇA-5 T. Akıllıoğlu, Çocuk Haklarına Dair Sözleşme:Yorum, A.Ü.S.B.F. İnsan Hakları Merkezi Yayınları No:13, Andlaşmalar Dizisi No:1, Ankara, 1995. Y. Bilge, İ. H. Hancı, Ö. Kendi, 1989-1994 Yılları Arasında Ankara Çocuk Mahkemesinde Davaları Sonuçlanan Çocukların Demografik Özellikleri, V.Anadolu Psikiyatri Günleri, İzmir, Haziran 1996.

48. ÇOCUKLA İLGİLİ SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI • Denizli Yetim Aciz ve Muhtaçları Koruma Vakfı • Dostlar Dayanışma Derneği • Fenilketonürili Çocukları Tarama ve Koruma Derneği • İstanbul Çocuk Misafirhanesini Yaşatma ve Geliştirme Der. • İstanbul Çocuk Sağlığı Derneği • İstanbul Hasta Çocukları Koruma Derneği • İzmir Çocuk Evleri Derneği • Muhtaç Çocukları Koruma ve Yaşatma Derneği • Seka Çocuk Dostları Derneği Akdeniz Şubesi • Sokak Çocukları Derneği • Spastik Felçlileri Koruma ve Güçlendirme Vakfı • Süreyya Ağaoğlu Çocuk Dostları Derneği • Türk Pediatri Kurumu Derneği • Türkiye Korunmaya Muhtaç Çocuklar Vakfı • Tüvana Okuma İstekli Çocuk Eğitim Vakfı • UNICEF Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu Türkiye Milli Komitesi Derneği • İZMİR RİSK ALTINDAKİ ÇOCUKLARA YAKLAŞIMLAR VE YARDIM DERNEĞİ • Ankara Çocuk Dostları Derneği • Antalya Yetim ve Muhtaç Çocuklara Yardım Vakfı • Aydınlık Yarınlar İçin Çocuk ve Kadın Platformu • Çocuğu İstismardan Koruma ve Rehabilitasyon Derneği • Çocuk Böbrek Sağlığı Derneği • Çocuk Esirgeme Kurumu Koruma ve Yaşatma Derneği • Çocuk Hastalıkları Araştırma Vakfı • Çocuk İstismarını ve İhmalini Önleme Derneği • Çocuk Kanser Derneği • Çocuk Nefroloji Derneği • Çocuk Sağlığını Koruma Vakfı • Çocuk Sevenler Derneği • Çocuk Vakfı • Çocuk ve Adolesan Diyabetikler Derneği • Çocuk ve Çevresini Koruma Vakfı • Çocuk Yayınları Derneği • Çocuk Yuvası Derneği • Çocuklar İçin Yaz Kampları Kurma ve Yönetme Derneği